SOSYAL BİLGİLER DERS KİTAPLARINDA ŞAHSİYETLER

Yıl 2020, Sayı: 82, 1 - 22, 22.06.2020

Ahmed Emin Osmanoğlu , Hüseyin Cantemür

Öz

Bu araştırmanın amacı Sosyal Bilgiler ders kitaplarında yer alan şahsiyetleri, Türkİslam menşeli olup olmadıklarına, taraflı ele alınıp alınmadıklarına, meslekî alanlarına ve cinsiyet durumlarına göre incelemektir. Araştırma nitel araştırma modeline dayalı doküman inceleme tekniğine göre yapılandırılmıştır. Araştırmanın çalışma grubu Türkiye’de 2017’de 5.-7. sınıflarda kullanılan Sosyal Bilgiler ders kitaplarıdır. Araştırmanın veri toplama yöntemi doküman incelemesidir. Araştırmanın verileri içerik analizi yöntemiyle çözümlenmiştir. Çözümleme yaparken içerik analizi tekniklerinden olan frekans, kategorisel ve değerlendirici analiz teknikleri kullanılmıştır. Araştırmada, ders kitaplarında yer alan şahsiyetlere karşı çoğunlukla nötr-yansız ve kısmen pozitif-yanlı bir yaklaşım sergilendiği, negatif-yanlı yaklaşımın hiç bulunmadığı, Türk-İslam kökenli şahsiyetlere farklı kökenli şahsiyetlere göre daha çok yer verildiği, Türk-İslam şahsiyetleri ile diğer kökenli şahsiyetlere yaklaşımda taraflı olmak bağlamında bir farklılık bulunmadığı, ders kitaplarında geçen şahsiyetlerin yaklaşık onda birinin kadın olduğu, meslekî alan bakımından sırasıyla en fazla devlet adamlığına, düşünür, ilim ve bilim insanlarına, sanatçı ve tüccarlara yer verildiği, düşünürler, ilim ve bilim insanları bağlamında Türk-İslam şahsiyetlerinin diğerlerine göre daha yoğun yer aldığı sonuçlarına ulaşılmıştır

Anahtar Kelimeler

Ders Kitabı, İçerik Analizi, Sosyal Bilgiler, Türk-İslam, Şahsiyetler.

Kaynakça

• Akalın, C. (2019). 2017-2018 Eğitim öğretim yılında Sosyal Bilgiler ders kitaplarında Müslüman Türk bilim insanlarının yeri. Uluslar Arası Ders Kitapları ve Eğitim Materyalleri Dergisi, 2(2), 227-237.
• Akkaymak, G. (2015). Neoliberal ideology in primary school social studies textbooks in Turkey. Journal for Critical Education Policy Studies,12(3), 282-308.
• Alkan, T. (1989). Siyasal bilinç ve toplumsal değişim. Ankara: Gündoğan Yayınları. Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S. ve Yıldırım, E. (2005). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri SPSS uygulamalı. İstanbul: Sakarya Kitabevi.
• Baltacı, A. (2017). Nitel veri analizinde Miles-Huberman modeli. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(1), 1-15.
• Berg, B. L. ve Lune, H. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (Çev. H. Aydın). Konya: Eğitim Kitabevi. (Eserin orjinali 2011’de yayımlandı).
• Bilgin, N. (2006). Sosyal bilimlerde içerik analizi teknikler ve örnek çalışmalar. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Chu, Y. (2017). Twenty years of social studies textbook content analysis: still “decidedly disappointing”? The Social Studies, 108(6), 229-241.
• Creswell, J.W. (1998). Qualitative ınquiry and research design: Choosing among five traditions, Thousand Oaks, CA: Sage Pub.
• Demirci, S. ve Köseli, M. (2014). İkincil veri ve içerik analizi. K. Böke (Ed.). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. İstanbul: Alfa, s. 319-364’teki bölüm.
• Deniz, Ç. (2011). İlköğretim II. kademe Sosyal Bilgiler ders kitaplarında tarihi şahsiyetlere yaklaşım tarzı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Doğan, Y. ve Torun, F. (2018). Sosyal Bilgiler ders kitapları nereye doğru gidiyor? The Journal of International Lingual, Social and Educational Sciences, 4(2), 111- 125.
• Duman, T. ve Çakmak, M. (2004). Ders kitaplarının nitelikleri. Küçükahmet, L. (Ed.). Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu. Ankara: Nobel, s.17-33’teki bölüm.
• Ekiz, D. (2003). Eğitimde araştırma yöntem ve metotlarına giriş. Ankara: Anı.
• Evirgen, Ö. F., Özkan, J., Öztürk S. ve Özdural, Z. (2017). Ortaokul Sosyal Bilgiler ders kitabı 5. Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul.
• Gholami, H., Dehghani, Y. ve Behroozi, M. (2018). Analysis of social studies textbook of elementary school sixth grade for national citizen applicability. International Journal of Philosophy and Social-Psychological Sciences, 4(2), 16.
• Gökçe, O. (2006). İçerik analizi, kuramsal ve pratik bilgiler. İstanbul: Siyasal Kitabevi. https://oygm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_11/08144011_KANUN.pdf adresinden 25.04.2019’da alınmıştır.
• Gülersoy, A. E. (2013). İdeal ders kitabı arayışında Sosyal Bilgiler ders kitaplarının bazı özellikler açısından incelenmesi, International Journal of New Trends in Arts, Sports & Science Education, 2(1), 8-26.
• İdin, Ş. ve Yalaki, Y. (2016). Türkiye’deki ortaokul fen bilimleri ders kitaplarında yer verilen Türk-İslam bilim insanlarının incelenmesi, Yaşadıkça Eğitim, 30(2), 37- 52.
• İnal, K. (2004). Eğitim ve iktidar: Türkiye'de ders kitaplarında demokratik ve milliyetçi değerler. Ankara: Ütopya Yayınları.
• İnal, K. (2008). Eğitim ve ideoloji. İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Kabapınar, Y. (2009). Yeni öğrenme anlayışının ışığında Sosyal Bilgiler ders kitapları. C. Öztürk (Ed.). Sosyal Bilgiler öğretimi. Ankara: PegemA, s.367-401’deki bölüm.
• Kalın, U. Ö. (2018). Sosyal Bilgiler ders kitaplarında Türk-İslam bilginleri. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 12(26), 330-346.
• Kancı, T. (2011). 1920’lerden bugüne ilkokul ders kitapları. Amargi, 2, 65-68. Karakaya, F. M., Midilli, A., Güven, M. N. (2017). İlköğretim Sosyal Bilgiler ders kitabı 6. Ankara: Sevgi yayınları.
• Karakuş, N. ve Çoksever, P. (2019). Değerler eğitiminde rol model olarak kadınlar. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi, 10(20), 46-62.
• Kılıç, D. (2005). Ders kitabının öğretimdeki yeri. Ö. Demirel, K. Kıroğlu (Ed.). Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi. Ankara: Öğreti, s.37-53’teki bölüm.
• Krippendorf, K. (2018). Content Analysis: An introduction to its methodolgy. Fourth Edition. Thousand Oaks, CA: Sage
• Köseoğlu, E. ve Durukan, Ü. G. (2017). Fen bilimleri ders kitaplarında yer alan bilim insanları. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 9, 321-344.
• Küçükahmet, L. (2004). Ders kitabı ve eğitimdeki önemi. L. Küçükahmet (Ed.). Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu. Ankara: Nobel, s.2-18’deki bölüm.
• Laçin Şimşek, C. (2011a). Fen ve Teknoloji dersi öğretim programı ve ders kitaplarında Türk-İslam bilginlerine yer verilme durumu. Türk Fen Eğitim Dergisi, 8(4), 154- 168.
• Laçin Şimşek, C. (2011b). Women scientist in science and technology textbooks in Turkey. Journal of Baltic Science Education, 10(4), 277-284.
• Milli Eğitim Bakanlığı (1973). Milli Eğitim Temel Kanunu, 12(14574), 2342.
• Merriam, S. B. (1998). Qualitative research and case study applications in education. revised and expanded form case study research in education. San Francisco: Jossey-Bass Publishers.
• Oruç, N. ve Yavuz, B. (2013). Yabancı dil öğretiminde ders kitabı seçimi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(27), 398-407.
• Özkan, U. B. (2019). Eğitim bilimleri araştırmaları için doküman inceleme yöntemi. Ankara: Pegem Akademi.
• Shardakova, M. ve Pavlenko, A. (2004). Identity options in Russian textbooks. Journal of Language, Identity, and Education, 3(1), 25-46.
• Tertemiz, N. ve Kayabaşı, E. (2001). Ders kitabı ve eğitimdeki önemi. L. Küçükahmet (Ed.). Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu. Ankara: Nobel yayınları, s.1- 30’daki bölüm.
• Topçu, E. ve Karatekin, K. (2017). Sosyal bilgiler ders kitaplarında bilim adamları. Kastamonu Eğitim Dergisi, 25(6).
• Ünal, F., Özdemir, H., Ünal, M., Evirgen, Ö. F., Dağ, Ö. ve Kutay S. (2017). İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders kitabı 7. Ankara: MEB Yayınları.
• Wangdu, K. (2020) Decoloniality, power and ideology in the social studies textbooks of Tibetan exile schools, Journal of Curriculum Studies, 52(2), 230-246.
• Yaman, A. (2019). 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında yer alan metin ve görsellerin teknoloji kullanımı açısından incelenmesi. Eğitim ve Teknoloji, 1(1), 1-29.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri, Ankara, Seçkin yayıncılık.