4-6 MAYIS 2024 CİZRE SELİNİN NEDENLERİ: İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ, YAĞIŞ DİNAMİKLERİ VE KENTSEL KIRILGANLIK

Yıl 2025, Sayı: 104, 395 - 419

Serkan Sabancı

https://doi.org/10.17753/sosekev.1791369

Öz

Bu çalışma, 4-6 Mayıs 2024 tarihlerinde Cizre’de meydana gelen sel olayını meteorolojik, jeomorfolojik ve kentsel kırılganlık bağlamında incelemektedir. Araştırmada 1970-2024 dönemi Meteoroloji Genel Müdürlüğü yağış verileri kullanılmış; eğilim analizi için Mann-Kendall testi ve Sen’in eğim tahmin yöntemi uygulanmıştır. Ayrıca şiddet-süre-frekans (IDF) analizleri ve CBS tabanlı litoloji, eğim ve hidrografya verileri değerlendirilmiştir. Bulgulara göre, 4 Mayıs 2024’te kaydedilen 14,4 mm’lik yağış tek başına ekstrem bir değer oluşturmamaktadır. Ancak Mart 2024’teki 74,8 mm’lik yüksek yağış, zemin doygunluğunu artırarak Mayıs ayındaki daha düşük şiddetli yağışların taşkına dönüşmesine neden olmuştur. Litolojik olarak geçirimsiz kumtaşı-şeyl ardalanmaları ve alüvyon birimleri, yüzey akışını hızlandırmış; jeomorfolojik olarak %20’nin üzerindeki eğimler ve alüvyal yelpazeler taşkın riskini büyütmüştür. Kent içindeki menfez ve drenaj kanallarının tıkanması, özellikle Cudi ve Nur mahallelerinde derin su baskınlarına yol açmıştır. Ulusal ve uluslararası karşılaştırmalar, selin çoklu faktörlerin etkileşimiyle afete dönüştüğünü göstermektedir. Şanlıurfa 2023, Ahr Vadisi 2021 ve Derna 2023 olayları da benzer biçimde yağışın tek başına değil, jeomorfoloji ve kentsel kırılganlıkla birleştiğinde yıkıcı sonuçlar doğurduğunu kanıtlamaktadır. Çalışma, afet risk yönetiminde sadece yağış miktarına odaklanmanın yetersiz olduğunu; iklim değişikliği, topografya, zemin koşulları ve altyapının bütüncül biçimde değerlendirilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Cizre , Kentsel kırılganlık , İklim değişikliği , Sel , Yağış dinamikleri

The May-6, 2024 Cizre Flood: Climate Change, Precipitation Dynamics, and Urban Vulnerability

Öz

The flood event that occurred in Cizre on May 4, 2024, was not solely the result of an extraordinary hydrological discharge, but rather the combined effects of short-duration intense rainfall, climate change-driven variability, and urban vulnerabilities. This study analyzes the event through the lenses of climate change, precipitation dynamics, and urban infrastructure deficiencies, aiming to highlight its multi-factorial nature. Meteorological records indicate that the May 4 rainfall itself was not unprecedented; however, heavy precipitation in March and April had already saturated the soils, amplifying flood risk. Long-term trend analyses of precipitation and temperature (Mann-Kendall, Sen’s slope) reveal a decline in total annual rainfall but an increase in the frequency of short and intense rainfall events. Settlement expansion onto the floodplain, insufficient drainage capacity, and unplanned urbanization accelerated the transition of meteorological hazards into a disaster. Field observations revealed that clogged culverts and poorly maintained drainage channels resulted in elevated water depths to hazardous levels at the neighborhood scale. Findings emphasize that the primary determinant of disaster severity was not natural hydrological extremes, but rather anthropogenic vulnerabilities. To mitigate similar risks in Cizre, this study recommends strengthening urban drainage systems, restricting construction within floodplains, implementing routine maintenance, and developing community-scale, impact-based early warning systems. By situating the Cizre case alongside recent national (e.g. Şanlıurfa 2023) and international flood events (e.g. Ahr Valley, 2021; Derna, 2023), the paper contributes to a broader understanding of flood risk management in the age of climate change.

Anahtar Kelimeler

Cizre , Flood , Climate change , Precipitation dynamics , Urban vulnerability

Kaynakça

• Agbo, E. P., Nkajoe, U., & Edet, C. O. (2023). Comparison of Mann-Kendall and Şen’s innovative trend method for climatic parameters over Nigeria’s climatic zones. Climate Dynamics, 60(11-12), 3385–3401. https://doi.org/10.1007/s00382-022-06521-9
• Armon, M., Shmilovitz, Y., & Dente, E. (2025). Anatomy of a foreseeable disaster: Lessons from the 2023 dam-breaching flood in Derna, Libya, Science Advences, 11(13). https://doi.org/10.1126/sciadv.adu2865
• Atalay, İ. (2011). Türkiye’nin iklim atlası. İnkılap.
• Bari, S. H., Rahman, M. T. U., Hoque, M. A., & Hussain, M. M. (2016). Analysis of seasonal and annual rainfall trends in the northern region of Bangladesh. Atmospheric Research, 176–177, 148-158. https://doi.org/10.1016/j.atmosres.2016.02.008
• Copernicus. CORINE Land Cover. https://land.copernicus.eu/en/dataset-catalog adresinden 30.05.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Creswell, J. W., & Plano Clark, V. L. (2018). Designing and conducting mixed methods research (3rd ed.). SAGE Publications.
• da Silva, R. M., Santos, C. A. G., Moreira, M., Corte-Real, J., Silva, V. C. L., & Medeiros, I. C. (2015). Rainfall and river flow trends using Mann-Kendall and Sen’s slope estimator statistical tests in the Cobres River basin. Natural Hazards, 77(2), 1205–1221. https://doi.org/10.1007/s11069-015-1644-7
• Di Baldassarre, G., Kreibich, H., Voroguyshyn, S., Aerts, J. C. J. H., Arnbjerg-Nielsen, K., Barendrecht, M., Bates, P., Borga, M., Botzen, W. J. W., Bubeck, P., De Marchi, B., Llasat, C., Mazzoleni, M., Molinari, D., Mondino, E., Mård, J., Petrucci, O., Scolobig, A., Viglione, A., & Ward, P. J. (2018). Hess Opinions: An interdisciplinary research agenda to explore the unintended consequences of structural flood protection. Hydrology and Earth System Sciences, 22(11), 5629-5637. https://doi.org/10.5194/hess-22-5629-2018
• Dinç, M. E., & Sabancı, S. 20 Kasım 2023 Batman selinin meteorolojik analizi ve iklim değişikliğinin yağış şartları üzerindeki etkileri. 2024 Conference on Climate Change, Sustainability and International Cooperation-CLICS, 21-22 Haziran, Düzce.
• Dordi, T., Henstra, D., & Thistlethwaite, J., (2022). Flood risk management and governance: A bibliometric review of the literatüre, Journal of Flood Risk Management, 2022;15:e12797, https://doi.org/10.1111/jfr3.12797
• Dottori, F., Salamon, P., Bianchi, A., Alfieri, L., Hirpa, F. A., & Feyen, L. (2016). Development and evaluation of a framework for global flood hazard mapping. Advances in Water Resources, 94, 87-102.
• Drapela, K., & Drapelova, I. (2011). Application of Mann-Kendall test and the Sen’s slope estimates for trend detection in deposition data from Bily Kriz (Beskydy Mts., the Czech Republic) 1997-2010. Beskydy, 4(2), 133-146. http://www.mendelu.cz/dok_server/slozka.pl?id=57763\download=88743 adresinden 24.09.2025 tarihinde erişilmiştir.
• DSİ (Devlet Su İşleri-Etüt Planlama ve Tahsisler Dairesi Başkanlığı-Rasatlar Şube Müdürlüğü). D26A068 Dicle Havzası Nerdüş Çayı Pınarönü, AGİ Verileri.
• DSİ (Devlet Su İşleri), Etüt Planlama ve Tahsisler Dairesi Başkanlığı, Rasatlar Şube Müdürlüğü. (1972-2023). D26A068 Dicle Havzası Nerdüş Çayı Pınarönü AGİ verileri [ham akım gözlem verileri]. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü.
• Fowler, H. J., Lenderink, G., Prein, A. F., Westra, S., Allan, R. P., Ban, N., Barbero, R., Berg, P., Blenkinsop, S., Do, H. X., Guerreiro, S., Haerter, J., O., Kendon, E. J., Lewis, E., Schaer, C. Sharma, A., Villarini, G., Wasko, C., & Zhang, X. (2021). Anthropogenic intensification of short-duration rainfall extremes. Nature Reviews Earth & Environment, 2(2), 107-122.
• Gharakhanlou, N., & Perez, L. (2022). Spatial prediction of current and future flood susceptibility: examining the implications of changing climates on flood susceptibility using machine learning models. Entropy, 24(11), 1630. https://doi.org/10.3390/e24111630
• Gilbert, R. O. (1987). Sen’s nonparametric estimator of slope. In Statistical methods for environmental pollution monitoring (pp. 217-219). John Wiley & Sons.
• Gocic, M., & Trajkovic, S. (2013). Analysis of changes in meteorological variables using Mann-Kendall and Sen’s slope estimator statistical tests in Serbia. Global and Planetary Change, 100, 172-182. https://doi.org/10.1016/j.gloplacha.2012.10.014
• Google Earth Engine, A planetary-scale platform for Earth science data & analysis. https://developers.google.com/earth-engine/datasets?hl=tr, adresinden 30.05.2025 tarihinde erişilmiştir.
• HGM (Harita Genel Müdürlüğü-Ulusal Haritacılık Kurumu). 1/25000 ölçekli topografya paftaları.
• HGM (Harita Genel Müdürlüğü - Ulusal Haritacılık Kurumu). 1/25.000 ölçekli topografya paftaları. Harita Genel Müdürlüğü.
• Jiqin, H., Gelata, F. T., & Gemeda, S. C. (2023). Application of MK trend and test of Sen’s slope estimator to measure impact of climate change on the adoption of conservation agriculture in Ethiopia. Journal of Water and Climate Change, 14(3), 977-988. https://doi.org/10.2166/wcc.2023.508
• Imran, J., Nemnem, A. M., Tanim, A. H., Khan, M. S., Nahian, A., & Goharian, E. (2023). How extreme rainfall and failing dams unleashed the Derna flood disaster, Nature Communications, 16(1), 1-13, https://doi.org/10.1038/s41467-025-59261-9
• IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change). (2021). Climate change 2021: The physical science basis. Cambridge University.
• Islam, M. T., Islam, M., & Zakaria, M. (2025). Characterization of long-term annual and seasonal precipitation trends in the coastal region of Bangladesh. Theoretical and Applied Climatology, 156(1), 1-15. https://doi.org/10.1007/s00704-024-05244-7
• Kartal, V., Yavuz, V. S., Ariman, S., Kaya, K., Alkanjo, & S., Şimşek O. (2024). Climate change trends in the Southeastern Anatolia region of Türkiye: precipitation and drought, Journal of Water & Climate Change 15(12):5893-5919, https://doi.org/10.2166/wcc.2024.503
• Kendall, M. G. (1975). Rank correlation methods (4th ed.). Charles Griffin.
• Kerketta, J., & Singh, A. (2020). Temporal trend analysis of temperature data using Mann-Kendall test and Sen’s slope estimator. Journal of Water Engineering and Management, 1(1), 31–43. https://doi.org/10.47884/jweam.v1i1pp31-43
• Khalifeh Soltanian, F., Abbasi, M., & Riyahi Bakhtyari, H. R. (2019). Flood monitoring using NDWI and MNDWI spectral indices: A case study of Aghqala flood-2019, Golestan Province, Iran. The international archives of the photogrammetry, Remote Sensing and Spatial İnformation Sciences, 42, 605-607. https://doi.org/10.5194/isprs-archives-XLII-4-W18-605-2019
• Koralay, N., & Kara, Ö. (2024). Assessment of flood risk in Söğütlü stream watershed of Trabzon province in Turkey using GIS and AHP approach. Natural Hazards, 120(11), 9977-10000. https://doi.org/10.1007/s11069-024-06594-1
• Ludwig, P., Ehmele, F., Franca, M. J., Mohr, S., Caldas-Alvarez, A., Daniell, J. E., Uwe Ehret, Feldmann, H., Hundhausen, M., Knippertz, P., Küpfer, K., Kunz, M., Mühr, B., Pinto, J. G., Quinting, J., Schäfer, A. M., Seidel, & F., Wisotzky, C., (2023). A multi-disciplinary analysis of the exceptional flood event of July 2021 in central Europe-Part 2: Historical context and relation to climate change, NHESS, Volume 23 (4), 1287-1311, https://doi.org/10.5194/nhess-23-1287-2023
• Madsen, H., Lawrence, D., Lang, M., Martinkova, M., & Kjeldsen, T. R. (2014). Review of trend analysis and climate change projections of extreme precipitation and floods in Europe. Journal of Hydrology, 519(PD), 3634-3650. https://doi.org/10.1016/j.jhydrol.2014.11.003
• Mann, H. B. (1945). Non-parametric test against trend. Econometrica, 13, 245-259. http://dx.doi.org/10.2307/1907187
• MGM (Meteoroloji Genel Müdürlüğü). 1959-2024 arası iklim verileri. Meteoroloji Genel Müdürlüğü. MTA (Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü). (1961). 1/100.000 ölçekli Türkiye jeoloji haritaları: Cizre N49 paftası (No. 60). MTA Yayınları.
• Nguyen, H. D., Nguyen, Q. H., Dang, D. K., Van, C. P., Truong, Q. H., Pham, S. D., Quang, T. B., & Petrisor, A. I. (2024). A novel flood risk management approach based on future climate and land use change scenarios. Science of The Total Environment, 921, 171204. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2024.171204
• Sabancı, S. (2024). I. İklim Değişikliği ve Sürdürülebilirlik Çalıştayı. Türkiye Teknoloji ve Uygulamalı Bilimler Dergisi, 5(2), 131-150.
• Sen, P. K. (1968). Estimates of the Regression Coefficient Based on Kendall’s Tau. Journal of the American Statistical Association, 63(324), 1379-1389. https://doi.org/10.1080/01621459.1968.10480934
• Sreenatha, V., Gattia, F., & Jehela, P., (2025). Graph Transformer-Based Flood Susceptibility Mapping: Application to the French Riviera and Railway Infrastructure Under Climate Change, Electrical Engineering and Systems Science, arXiv:2504.03727. https://doi.org/10.48550/arXiv.2504.03727
• Şenel, M. (2007). 1/100.000 ölçekli Türkiye jeoloji haritaları: Cizre N48 paftası (No. 59). Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
• Teng, J., Jakeman, A. J., Vaze, J., Croke, B. F., Dutta, D., & Kim, S. (2017). Flood inundation modelling: A review of methods, recent advances and uncertainty analysis. Environmental Modelling & Software, 90, 201-216. https://doi.org/10.1016/j.envsoft.2017.01.006
• Tonbul, S., & Sunkar, M. (2011). Batman’da yaşanan sel ve taşkın olaylarının (31 Ekim-1 Kasım 2006) sebep ve sonuçları. In Fiziki Coğrafya Araştırmaları: Sistematik ve Bölgesel (pp. 237-258). Türk Coğrafya Kurumu Yayınları (No. 5).
• Trenberth, K. E. (2011). Changes in precipitation with climate change. Climate Research, 47(1),123-138. https://doi.org/10.3354/cr00953
• Tuncel, M. (1993). Cizre. In TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 8, ss. 37-38). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tuncel, M. (1999). Adını kuruluş yerinden alan şehirlere örnek: Cizre. In Hz. Nuh’tan Günümüze Cizre Sempozyumu: Bildiriler Kitabı (p. 48). 8-10 Mayıs, İstanbul.
• TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu). (2024). Cizre nüfus verileri. Türkiye İstatistik Kurumu. Türkeş, M. (1996). Spatial and temporal analysis of annual rainfall variations in Turkey. International Journal of Climatology, 16(9), 1057-1076.
• Türkeş, M. (2012). Türkiye’de gözlenen ve öngörülen iklim değişikliği, kuraklık ve çölleşme. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 4(2), 1-32. https://doi.org/10.1501/Csaum_0000000063
• USGS (United States Geological Survey). (2018). USGS EROS Archive - Digital Elevation - Shuttle Radar Topography Mission (SRTM). https://www.usgs.gov/centers/eros/science/usgs-eros-archive-digital-elevation-shuttle-radar-topography-mission-srtm, adresinden 30.05.2025 tarihinde erişilmiştir.
• Willkofer, F., Wood, R. R., & Ludwig, R. (2024). Assessing the impact of climate change on high return levels of peak flows in Bavaria applying the CRCM5 large ensemble. Hydrology and Earth System Sciences, 28(13), 2969–2989. https://doi.org/10.5194/hess-28-2969-2024
• WMO (World Meteorological Organization). (2024). State of global water resources 2024. WMO-No. 1329. World Meteorological Organization. https://wmo.int/sites/default/files/2024-11/2024_State_of_Global_Water_Resources.pdf adresinden 30.05.2025 tarihinde erişilmiştir.
• Zhang, D., Jim, C., Lin, C., He, Y., & Lee, F. (2005). Climate change, social unrest and dynastic transition in ancient China. Chinese Science Bulletin, 50(2), 137-144.