Katılım Bankası Çalışanlarında Homoislamicus Davranışı: Türkiye Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2024, Cilt: 32 Sayı: 62, 551 - 578, 28.10.2024

Emel İştar Işıklı , Cevdet Kaya

https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2024.04.25

Öz

Bu çalışmanın amacı, katılım bankalarında çalışanların homoislamicus davranışının incelenmesidir. Modern iktisat biliminde insan, homoeconomicus olarak kabul edilmektedir. Homoeconomicus sadece kendi çıkarlarını kollayan bencil insandır. Oysa çalışma hayatında homoeconomicusların varlığı, iş ahlâkının devamlılığını olumsuz bir şekilde etkilemiştir. Ahlâklı bir çalışma hayatı için homoislamicus davranış gösteren ahlâklı bireylere ihtiyaç vardır. Çalışmada, Sabahattin Zaim’in “Ekonomik Hayatta Müslüman İnsanın Tutum ve Davranışları” makalesinden yola çıkılarak “homoislamicus ölçeği” geliştirilmiştir. Ölçek, altı boyut (ikrazda bulunma, ücretli olarak çalışma, tüketim harcamalarında bulunma, gelir elde etme, ekip ruhuyla hareket etme ve helal kazanç) ve 40 sorudan oluşturulmuştur. Araştırmanın örneklemi Türkiye’nin farklı bölgelerinde çalışan, 293 katılım bankası personelidir. Anketlerle elde edilen veriler SPSS26 istatistik programında analiz edilmiştir. Çalışmanın sonucunda katılım bankası çalışanlarının, bulunduğu bölgelere, gelir düzeyine ve unvanlarına göre davranışlarında bazı farklılıklar olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, Türkiye’deki diğer bölgelere nazaran İç Anadolu, Karadeniz, Doğu Anadolu bölgesinde homoislamicus davranışı puanlarının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Eğitim seviyesi, medeni hal ve yaş değişkenlerinin ise ekonomik faaliyetlerde İslâmi insan davranışı puanlarını etkilemediği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sabahattin Zaim, Homoislamicus, Yapısal Eşitlik Modeli, İş Ahlâkı

Homoislamicus Behaviour in Participation Bank Employees: An Investigation on Türkiye

Öz

This study aims to examine the homoislamicus working behaviour in participation banks. In modern economics, human beings are considered as homoeconomicus. Homoeconomicus is a selfish person who only looks after his interests. However, the existence of homoeconomicus in business life has negatively affected the continuity of business ethics. Individuals with high morality who show homo-Islamic behaviour are needed for an ethical working life. Based on Sabahattin Zaim’s article “Attitudes and Behaviors of A Muslim in Economic Life”, a “Homoislamicus Scale” was developed in this study. The scale comprises six dimensions (on loan, paid employment, consumption expenditures, income generation, team spirit, and halal income) and 40 questions. The research sample is 293 participation bank personnel working in different regions of Türkiye. The data obtained through the questionnaires were analysed in the SPSS26 statistical program. As a result of the study, it has been determined that there are some differences in homoislamicus behaviour in the regions, income levels, and titles of bank employees who participate. In addition, it was determined that the scores of homoislamicus behaviour were higher in the Central Anatolia, Black Sea, and Eastern Anatolia regions than in the other areas in Türkiye. It was concluded that the education level, marital status, and age variables did not affect Islamic human behaviour scores regarding economic activities.

Anahtar Kelimeler

Sabahattin Zaim, Homoislamicus, Structural Equation Modelling, Business Ethics

Kaynakça

• Apaydın, H.Y. (N/A), “Karz”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, 24, 520-525.
• Arifin, S. (2009), “Kesalehan homoislamicus menjawab krisis lingkungan hidup”, IJTIHAD: Jurnal Wacana Hukum Islam dan Kemanusiaan, 9(2), 117-135.
• Asutay, M. (2007), “Conceptualisation of The Second Best Solution in Overcoming The the Social Failure of Islamic Banking and Finance: Examining the Overpowering of Homoislamicus”, IIUM Journal of Economics and Management, 15(2), 167-195.
• Aysan, A.F. et al. (2018), “Religiosity Versus Rationality: Depositor Behavior in Islamic and Conventional Banks”, Journal of Comparative Economics, 144, 1-19.
• Azizy, S.H. et al. (2019), “The Ends of Islamic Economics from The Perspective of Homo Economicus And Homo Islamicus: A Critical Study”, Jurnal Hukum dan Ekonomi Syariah, 7(1), 1-18.
• Börk, A. & E. Kavas (2015), “Yahudilik, Hristiyanlık ve İslâm Geleneklerinde İş Ahlâkı: Karşılaştırmalı Bir Analiz”, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 6(1), 89-101.
• Chapra, M.U. (2018), İslâm İktisadında Ahlâk ve Adalet, İstanbul: Türkiye Katılım Bankaları Birliği.
• Dilek, S. vd. (2017), “Homo Economicus Mu? İslami İnsan mı?”, Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 3(4), 635-641.
• Ersin, İ. & C. Yıldırım (2016), “Necmettin Erbakan’ın Manevi Kalkınma Söyleminin İslâm Ekonomisi İçerisindeki Yeri ve Sosyal Sermaye ile Asimetrik Bilgi Konularıyla İlişkisi”, International Journal of Islamic Economics and Finance Studies, 2(1), 141-155.
• Farooq, M.O. (2011), “Self-Interest, Homo Islamicus and Some Behavioral Assumptions in Islamic Economics and Finance”, International Journal of Excellence in Islamic Banking and Finance, 1(1), 52-79.
• Furqani, H. & A. Echchabi (2022), “Who is HomoIslamicus? A Qurʾanic perspective on the economic agent in Islamic economics”, ISRA International Journal of Islamic Finance, 14(2), 206-220.
• Furuncu, A. & H. Çam (2021), “Katılım Bankacılığı Kullanımını Etkileyen Faktörlerin Kabul Modeli Kapsamında Değerlendirilmesi: TR 90 Örneği”, International Journal of Islamic Economics and Finance Studies, 7(3), 209-229.
• Hosseini, H. (1992), “From Homo Economicus to Homo Islamicus: The Universality of Economic Science Reconsidered”, in: C. Bina & H. Zageneh (der), Modern Capitalism and İslamic Ideology in Iran, St. Martins Press, New York.
• Kapu, H. & M. Aybars (2009), “Yahudi, Hıristiyan ve İslâm Geleneklerinde İş Ahlâkına Bakış: Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(1), 73-94.
• Kartal, G. (2016), “Homo-Economicus’a Karşı ‘Homo-Islamicus’”, 1. Uluslararası Sosyal Bilimler ve Müslümanlar Kongresi Bildiriler Kitabı (295-310), 5-7 Mayıs 2016 Konya.
• Kaya, A. (2019), “Güneydoğu Anadolu’da Dindarlığı Etkileyen Temel Faktörler”, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 17(34), 185-207.
• Kaya, M. & S. Çinemre (2013), “Çırakların Dini İnançlarına Göre İş Ahlâkı Düzeylerinin İncelenmesi (Ordu İli Örneği)”, Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (1), 7-24.
• Kılıç, E. & M. Alan (2020), “İnsanın Üç Yüzü; Homoeconomicus, Homoislamicus ve True Man: ‘Takva’ Filmi Üzerinden Bir Değerlendirme”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 9(2), 801-827.
• Kızıltepe, K. & F. Yardımcıoğlu (2017), “Diyanet Personelinin Faiz Hassasiyeti Üzerine Bir Araştırma”, International Journal of Islamic Economics and Finance Studies, 3(2), 172-225.
• Koç, M. (2010), “Demografik Özellikler ile Dindarlık Arasındaki İlişki Yetişkinler Üzerine Ampirik Bir Araştırma”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19(2), 217-248.
• Köseoğlu, A. & Ç. Bektaş (2008), “İş Etiği ve İş Etiğinin Yayılım Süreci”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 13(1), 147-158.
• Kurt, A. (2009), “Dindarlığı Etkileyen Faktörler”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(2), 1-26.
• Mahyudi, M. (2015), “‘True Man’: The True Economic Man for Islamic Economics”, Global Journal Al-Thaqafah (GJAT), 5(2), 63-72.
• Misfah, B.E. & P. Srisusilawati (2022), “Human Perspectives as Homo Islamicus and Homo Economicus towards Money, Advances in Social Science”, Education and Humanities Research, 676, 347-353.
• Murat, S. (2008), “İş Ahlâkı ve İş Uygulamaları”, İGİAD İş Ahlâkı Sempozyumu Bildirileri, İstanbul: İGİAD Yayınları.
• Mursal. M. et al. (2022), “Moral Homo Islamicus (Islamic Man) Dalam Konteks Ekonomi Islam Modern”, Jurnal Ilmiah Ekonomi Islam, 8(02), 1436-1441.
• Öztürk-Küçük, H. (2020), “Sorumlu tüketim bağlamında İslami dindarlık algısı ve özgecilik düzeyinin Müslüman tüketici davranışı üzerine etkisi”, Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Ana Bilim Dalı, Trabzon.
• Paçacı, İ. (2010), “Helal”, Dini Kavramlar Sözlüğü, (Haz. İ. Karagöz), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları: Ankara.
• Polat, A. et al. (2014), “Understanding Islamic Bank Selection of Customers: A Field Research from Turkish Participation Banks”, International Journal of Financial Research, 5(4), 22-38.
• Raykov, T. & G.A. Marcoulides (2006), A First Course in Structural Equation Modeling, (2nd Edition), New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.
• Rudnyckyj, D. (2011), “Homo Economicus and Homo Islamicus, Revisited: Islamic Finance and the Limits of Economic Reason”, 8th International Conference on Islamic Economics and Finance.
• Sekaran, U. (1992), Research Methods for Business-A Skill Building Approach (Second Edition), India: Wiley Publishing, Inc.
• Seyyar, A. (2003), Ahlâk Terimleri (Ansiklopedik Sözlük), Beta Basım Yayın: İstanbul.
• Siregar, R. (2012), “Rasionalitas Ekonomi: Homo Ekonomicus Vs Homo Islamicus (Analisis Terhadap Sistim Ekonomi)”, Jurnal Ilmu Syari’ah dan Hukum, 46(11), 571-594.
• Şencan, H. (1994), “İş Hayatında İslâm İnsanı”, MÜSİAD Araştırma Raporları-9, MÜSİAD Yayınları: İstanbul.
• Tabakoğlu, A. (2010), “Bir İlim Olarak İslam İktisadı”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 16, 11-34.
• Tabakoğlu, A. (2021), İslâm İktisadına Giriş, (5. bs), Dergâh Yayınları: İstanbul.
• Taş, K. (2004), “Dindarlığa Etki Eden Faktörler”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(13), 63-83.
• Terblanche, N.S. & C. Boshoff (2006), “The Relationship Between a Satisfactory In-Store Shopping Experience and Retailer Loyalty”, South Africa Journal of Business Management, 37(2), 33-43.
• TKBB Türkiye Katılım Bankaları Birliği (2023), 2023 Faaliyet Raporu, <https://www.tkbb.org.tr/faaliyetler/yayinlar/yillik-sektor-raporlari>, 04.06.2024.
• Ulu, K. (2019), “Türkiye’de İslami Finans Okuryazarlığı”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslâm İktisadı ve Finansı Ana Bilim Dalı, İstanbul.
• Webb, E. (2014), “Changing the Player, Not the Game”, ASPJ Africa and Francophonie, 5(1), 4-18.
• Yenice, A.C. (2020), “Homoeconomicus’tan Homoislamicus’a: Karşılaştırmalı Bir Araştırma”, International Journal of Islamic Economics and Finance Studies, 6(2), 138-155.
• Yılmaz, H. (2009), “Bir İş Ahlâkı Sorunu Olarak ‘sömürü’ ve Toplumsal Zararları: Dinî/Eğitsel Bir Yaklaşım”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 9(1), 11-33.
• Yücenur, G.N. vd. (2011), “Hizmet Değerinin Müşterilerin Davranışsal Niyetleri Üzerindeki Etkisinin Yapısal Eşitlik Modeli İle Ölçülmesi”, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 12(1), 156-168.
• Zaim, H. (2012), İş Hayatında Erdemli İnsan, UTESAV (Uluslararası Teknolojik Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Vakfı), İstanbul: Empati Matbaacılık.
• Zaim, S. (2005), Türkiye’nin Yirminci Yüzyılı Toplum / İktisat / Siyaset, C.1, İstanbul: İşaret Yayınları.
• Zaim, S. (2007), Türkiye’nin Yirminci Yüzyılı Toplum / İktisat / Siyaset, 3. Baskı İstanbul: İşaret Yayınları.
• Zaim, S. (2008), İslâm Ekonomisi Temelleri, (Haz. A. Esen vd.) İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Yayını No: 6.
• Zaim, S. (2013), İslâm Ekonomisinin Temelleri (Ed. A. Esen vd.), İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi.