Eski Anadolu Türkçesinde Şaşkınlık Bildiren Söylemlerin Dil Bilimsel Analizi

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 3, 1912 - 1932, 28.12.2025

Ravza Kaygusuz

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1775620

Öz

Duygular, insanlar tarafından paylaşılan zihinsel ve deneyimsel olgular olarak tanımlanabilir ve bu duyguların aktarımı, bireyler arasındaki iletişimin temel unsurlarından biridir. İnsanlar, duygularını ifade etmek için dilden yararlanır; dil yalnızca bir iletişim aracı değil, aynı zamanda duyguları paylaşmanın, yansıtmanın ve somutlaştırmanın temel aracıdır. Duyguların aktarımında büyük bir çeşitlilik gözlenir; bu çeşitlilik fiiller olumsuzluk, ikileme, ünlem ve soru yapılarıyla sağlanmaktadır. Şaşkınlık, insan deneyiminin temel bir unsuru olarak ele alınmış; yalnızca zihinsel bir durum olarak değil, bedensel göstergeler aracılığıyla da ifade edilebilmektedir. Örneğin, metinlerde “parmağını ısırmak” gibi somutlaştırmalarla duygusal tepki somutlaştırılmıştır. Bu bağlamda, bireyler arası duygusal aktarımın ötesinde, milletler arasında da duyguların doğru bir şekilde paylaşılması büyük önem taşır ve bu noktada çeviri, duyguların farklı dil ve kültür bağlamlarında anlaşılabilirliğini sağlayan temel bir araç olarak işlev görür. Bu çalışma kapsamında, Eski Anadolu Türkçesi metinlerinde şaşkınlık duygusunu ifade eden beyitler incelenmiş, sözcük ve yapı düzeyindeki çeşitlilikleri, anlam farklılıkları ve dilsel işlevsellikleri ele alınmıştır. Elde edilen bulgular, metinler arası karşılaştırmalarda ve karşılaştırmalı dil bilim çalışmalarında katkı sağlayacak niteliktedir.

Anahtar Kelimeler

Eski Anadolu Türkçesi , dil bilim , duygular , iletişim

Linguistic Analysis of Discourses Expressing Astonishment in Old Anatolian Turkish

Öz

Emotions can be defined as mental and experiential phenomena shared by people, and the transmission of these emotions is one of the basic elements of communication between individuals. People use language to express their emotions; language is not only a means of communication, but also the basic means of sharing, reflecting and embodying emotions. There is a great diversity in the transmission of emotions; this diversity is provided by verbs, negation, doubling, exclamation and question structures. Amazement is considered as a fundamental element of human experience; it can be expressed not only as a mental state but also through bodily indicators. For example, in the texts, emotional reaction is concretised with embodiments such as ‘biting his finger’. In this context, beyond the emotional transfer between individuals, it is of great importance to share emotions accurately between nations, and at this point, translation functions as a basic tool that ensures the comprehensibility of emotions in different language and cultural contexts. Within the scope of this study, couplets expressing the emotion of surprise in Old Anatolian Turkish texts have been analysed and their lexical and structural diversity, differences in meaning and linguistic functionality have been discussed. The findings obtained will contribute to intertextual comparisons and comparative linguistics studies.

Anahtar Kelimeler

Old Anatolian Turkish , linguistics , emotions , communication

Kaynakça

• Ahmed, Sara (2014). Duyguların Kültürel Politikası. (Çev. Sultan Konut). İstanbul: Sel Yayınları.
• Canpolat, Mustafa (2018). Behcetü’l-Hadâik Fī Mev‘izati’l-Halâik. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ciğa, Özkan (2013). Süheyl ü Nev-bahār. (Metin-Aktarma, Art Zamanlı Anlam Değişmeleri, Dizin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi.
• Cin, Ali (2011). Ali’nin Kıssa-yı Yûsuf’u. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Clauson, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. London: Oxford University Press.
• Demirci, Kerim (2014). Türkoloji İçin Dilbilim. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Dilçin, Cem (2023). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eckmann, Paul ve Friesen, Wallace (2003). Unmasking The Face: A Guide To Recognizing Emotions From Facial Expressions. Malor Books.
• Korkmaz, Zeynep (2017a). Marzubān-nāme Tercümesi Destūr-ı Şāhī. (Çev. Şeyhoğlu Sadre’d-dīn Mustafā). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Zeynep (2017b). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kövecses, Zoltan (2000). Metaphor and Emotion. New York and Cambridge: Cambridge University Press.
• Küçük, Murat (2022). Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Satır Arası İlk Kur’an Tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Pulat, Fatih vd. (2020). “Güdülenme Kuramı ve Duygu Odaklı Terapinin Entegrasyonu”. Türkiye Bütüncül Psikoterapi Dergisi, 3(5), 17-34.
• Tietze, Andreas (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lügatı. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Toprak, Funda (2016). “Kadı Burhaneddin’in Şiirlerinde Bir Üslup Özelliği Olarak Soru Cümleleri ve Yapıları”. International Journal of Language Academy, 4(4), 326-339.
• Türk Dil Kurumu (2025). Güncel Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr/ (Erişim tarihi: 14.06.2025).