Şâhnâme’de Geçen Siyâvuş Hikayesinin Monomit Kuramı Bağlamında İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 3, 1598 - 1609, 28.12.2025

Melek Gedik

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1776596

Öz

Carl Gustav Jung tarafından ortaya konulan arketip kavramı edebî eserlerin yorumlanmasında yeni kapılar aralamış ve modern eleştiri kuramlarının temellendirilmesinde önemli bir rol oynamıştır. Jung’un arketip teorisi, özellikle mitoloji ve epik anlatılar gibi türlerde insanların yaşadıkları deneyimlere ilişkin veriler sunmaktadır. Bu teoriden yola çıkan Joseph Campbell, The Hero with a Thousand Faces (Kahramanın Sonsuz Yolculuğu) adlı eserinde farklı kültürlere ait mitolojik anlatıları karşılaştırmalı biçimde inceleyerek monomit kuramını ortaya koymuş; pek çok kültürde yer alan kahraman anlatılarının evrensel bir yapıya sahip olduğunu ileri sürdüğü bir model geliştirmiştir. Campbell’ın bu kuramı kahramanın yolculuğuna ilişkin yola çıkış, erginlenme ve dönüş olmak üzere üç temel aşamayı oluşturmaktadır. Bu çalışma, Campbell’ın monomit kuramını temel alarak, Firdevsî’nin Şâhnâme adlı eserinde yer alan Siyâvuş hikâyesini incelemeyi amaçlamaktadır. Şâhnâme, İran’ın tarihi ve kültürel unsurlarını içeren bir destan olmakla birlikte içerdiği kahramanlık anlatılarıyla da dikkat çeken bir eserdir. Firdevsî’nin mitolojik kahramanların yaşamlarını konu ettiği eserin anlatı yapısı farklı disiplinler açısından incelenmeye olanak sağlamıştır. Bu doğrultuda Şâhnâme, monomit kuramı bağlamında ele alındığında eserin anlatı yapısının, kahramanın yolculuğuna dair evreleri yansıttığı söylenebilir. Eserde yer alan Siyâvuş hikayesi de Campbell’ın kahramanın yolculuğu modeline büyük ölçüde karşılık gelen örneklerden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışmada Siyâvuş’un yolculuğu, yola çıkış, erginlenme ve dönüş evreleri üzerinden analiz edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Joseph Campbell , Monomit , Firdevsî , Şâhnâme , Siyâvuş

A Monomythic Analysis of the Seyavash Narrative in the Shahnameh

Öz

The concept of archetypes introduced by Carl Gustav Jung has opened new doors in the interpretation of literary works and has played a significant role in the foundation of modern critical theories. Jung's theory of archetypes, particularly in genres such as mythology and epic narratives, provides insights into the experiences of human beings. Building on this theory, Joseph Campbell, in his work The Hero with a Thousand Faces, examined mythological narratives from different cultures in a comparative manner and developed the theory of the monomyth. He proposed a model suggesting that hero stories across many cultures share a universal structure. Campbell’s theory consists of three main stages of the hero’s journey: departure, initiation, and return. This study aims to examine the story of Seyavash in Ferdowsi’s Shahnameh, based on Campbell’s monomyth theory. The Shahnameh is an epic that not only includes the historical and cultural elements of Iran but also draws attention with its narratives of heroism. The narrative structure of Ferdowsi’s work, which focuses on the lives of mythological heroes, allows for analysis from various disciplinary perspectives. In this regard, when The Shahnameh is examined within the framework of the monomyth theory, it can be said that the narrative structure of the work reflects the stages of the hero’s journey. The story of Seyavash in the epic stands out as one of the examples that largely corresponds to Campbell’s model of the hero’s journey. This study will attempt to analyze Seyavash’s journey through the stages of departure, initiation, and return.

Anahtar Kelimeler

Joseph Campbell , Monomyth , Ferdowsi , Shahnameh , Seyavash

Kaynakça

• Bahâr, Mihrdâd (1376/1997). Ez Ostûre Tâ Târîh. Tahran: Neşr-i Çeşme.
• Bahâr, Mihrdâd (1391/2012). Pejûheşî Der Esâtîr-i İrân. Tahran: Neşr-i Âgeh.
• Campbell, Joseph (2017). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. (Çev. Sabri Gürses). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Efşârî, Mehrân (1384/2005). Tâze be Tâze, Nov be Nov Mecmue-i Makâlât-i Derbâre-i Esâtîr, Ferheng-i Merdom ve Edebiyât-i Âmiyâne-i İrân. Tahran: Neşr-i Çeşme.
• Firdevsî, Ebu’l-Kâsım (1381/2002). Şâhnâme-i Firdovsî. (Haz. Saîd Hamîdiyân,). Tahran: Neşr-i Katre.
• Firdevsî, Ebu’l-Kâsım (2004). The Legend Of Seyavash. (Çev. Dick Davis). Washington: Mage Publishers.
• Firdevsî, Ebu’l-Kâsım (2009). Şâhnâme. (Çev. Necati Lugal,). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Firdevsî, Ebu’l-Kâsım (2016). Şâhnâme II. (Çev. Nimet Yıldırım). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Geçtan, Engin (1998). Psikanaliz ve Sonrası. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Güzel, Cavit (2014). “Monomit Teorisi Bağlamında Bayan Toolay Destanı”. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, 36, 191-206.
• Jung, Carl Gustav (2020). İnsan ve Sembolleri. (Çev. Hatice Mukaddes İlgün). Kabalcı Yayınları
• Jung, Carl Gustav (2021). Dört Arketip. (Çev. Zehra Aksu Yılmazer). İstanbul: Metis Yayınları.
• Kotancı, Gülsemin (2023). Azerbaycan Halk Hikâyelerinin Monomit Kuramı Bağlamında İncelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ardahan: Ardahan Üniversitesi.
• Moran, Berna (2010). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: İletişim Yayınları
• Pearson, Carol (2003). İçimizdeki Kahraman. (Çev. Semra Ayanbaşı). İstanbul: Akaşa Yayınları.
• Sarıçiçek, Mümtaz (2020). Modern Kahramanın Mitolojik Yolculuğu. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Şekîbî Mumtâz, Nesrîn (1389/2010). “Câygâh-i Siyâvuş Der Esâtîr”. Pejûheşhâ-yi Zebân ve Edebiyât-i Fârsî, 5, 101-115.