Karar Alınır mı Verilir mi?

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 358 - 366, 29.04.2024

Raziye Ersan

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1404000

Öz

Arapça kökenli olup “istikrar, sabitlilik, süreklilik, yerleşme, kalma, ikamet, -sağlamlık, dayanıklılık- ” (Güneş, 2009, s. 941) anlamlarını karşılayan karar kelimesi, Türkiye Türkçesinde genellikle bir konu hakkında düşünülerek, tartışılarak verilen kesin yargıyı ifade etmek için kullanılmaktadır. Karar kelimesi, aynı zamanda kaynak dildeki anlamını korur şekilde değişmeyen düzenli durumu, sürekliliği, yerleşmeyi ifade etmek için de kullanılır. Nitekim karar kelimesinden türemiş olan ve Türkçenin kelime hazinesinde yer edinmiş istikrar kelimesi de kelimenin değişmezlik anlamını ortaya koymaktadır.
Türkçede kopya bir kelime ve bir fiilin birleştirilmesi ile oluşturulmuş birleşik fiil grupları bulunmaktadır. Karar kelimesi de farklı fiillerle bir araya gelerek birleşik fiil grubu oluşturmuştur. Türkçenin tarihî metinlerinde bu kelimenin karar bul-, karar et-, karar kıl-, karar tut-, karar ver-, karar al-, karar ko-, karar eyle-, karar tap- gibi çeşitli fiiller aracılığıyla birleşik fiil yapısını oluşturduğu tespit edilmiştir. Türkiye Türkçesinde ise karar kelimesi ile oluşturulan birleşik fiiller, Türkçe Sözlük’e göre karar al-, karar ver-, karar kıl-, (bir şeyde) karar bul- şeklindedir. Benzer anlamın al- ve ver- şeklinde iki zıt fiille karşılanması oldukça dikkat çekicidir. Bu çalışmada; öncelikle Türkçede karar kelimesinin anlam değişimi üzerinde durulmuştur. Daha sonra karar ile oluşturulan birleşik fiil gruplarının incelenmesi sonucunda Türkiye Türkçesindeki durum ortaya konmaya çalışılmış ve farklı fiillerle sağlanan birleşik fiil grupları arasındaki anlam farkları ve bunların sebepleri üzerinde durulmuştur. Karar al- yapısının Fransızca etkisiyle, karar ver- yapısının ise Farsça etkisiyle Türkiye Türkçesine yerleşmiş olduğu görüşüne ulaşılmıştır. Türkiye Türkçesinde karar ver- yapısının daha yaygın olarak kullanılmasının nedeni ise bu yapının, karar al- yapısına göre çok daha eski zamanlarda dile yerleşmiş olduğu şeklinde açıklanabilir.

Anahtar Kelimeler

Türkoloji, Türkiye Türkçesi, Söz varlığı, birleşik fiil, karar almak, karar vermek

Is It karar al- “to take a decision” or karar ver- “to give a decision” in Turkish?

Öz

The word karar “decision” in Turkey Turkish is a loanword from The Arabic word karar “stability, permanency, residency”. It preserves also the original meaning in some context in Turkey Turkish. For instance; istikrar which is cognate with karar, is used in Turkey Turkish to mean “stability, steadiness”.
In Turkish, there are compound verbs which are formed with a combination of a loanword and a Turkish verb. The word karar also makes compound verbs by combining with various verbs. In historical texts of Turkish, karar is seen in compound verbs as karar bul-, karar et-, karar kıl-, karar tut-, karar ver-, karar al-, karar ko-, karar eyle-, karar tap-. However in Turkey Turkish there are only four compounds with karar: karar al-, karar ver-, karar kıl-, (bir şeyde) karar bul-. Among these, it is interesting that karar al- and karar ver- are used for the meaning “to make a decision” even if al- “to take” and ver- “to give” are antonyms.
In this study, first of all, the meaning of the word karar is analyzed. Then, compound verbs in Turkish which are formed with the word karar are examined. The differences in meaning between these compounds, and their reasons are elaborated. It is concluded that the Turkey Turkish form karar al- is borrowed from French, yet karar ver- is from Persian. The reason why karar ver- in Turkey Turkish more common is that this form had set into the language long before karar al-.

Anahtar Kelimeler

: Turcology, Turkey Turkish, Vocabulary, compound verbs, karar almak, karar vermek

Kaynakça

• Aksan, Y. et al. (2012). Construction of the Turkish National Corpus (TNC). In Proceedings of the Eight International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC 2012). İstanbul, Türkiye. http://www.lrec-conf.org/proceedings/lrec2012/papers.html, Erişim: 23.11.2023
• Ali, Mahmud bin (2014). Nehcü’l Ferādīs Uştmaḫlarnıng Açuq Yolu (Cennetlerin Açık Yolu). (Haz. Semih Tezcan, Hamza Zülfikar). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 518.
• Ayverdi, İlhan ve Ahmet Topaloğlu (2007). Kubbealtı Lugatı Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı İktisadi İşletmesi.
• Collins Spanish Dictionary & Grammar (English-Spanish) (2005). (ed. Lorna Sinclair). Great Britain: HarperCollins Publishers.