Kutsal Metinlerin Çevirilerinde Dillerin ve Yazının Kutsallaştırılması: Tevrat, İncil ve Kur’an-ı Kerim

Yıl 2025, Sayı: Çeviribilim Özel Sayısı II, 10 - 39, 25.03.2025

İlhami Sığırcı

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1577671

Öz

Bu çalışmada, Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam’ın kutsal kitaplarının ilk çeviri süreçleri ve bu süreçlerde yaşanan temel sorunlar ve değişiklikler ele alınmıştır. Ayrıca Yahudi-Hristiyan ve İslam geleneğinde genel olarak çeviri, ilk kutsal metin çevirisi ve kutsal dil kavramının nasıl ortaya çıktığı ve bu konudaki tartışmalar incelenmiştir. Bu açıdan, kutsal metinler bağlamında dillerin ve çevirilerin neden ve nasıl kutsallaştırıldığı üzerinde durulmuştur. Araştırma sürecinde karşılaştırmalı ve betimsel bir yöntem kullanılmıştır. Üç dinin kutsal metinlerinin oluşumundan sonra, bu dinlerin tarihsel süreç içerisinde etki alanlarını genişletmeleriyle birlikte, farklı dilleri konuşan topluluklarla karşılaşılması ve bu toplulukların bu dinlere girmesi sonucunda kutsal metinleri anlamaları için çevirileri gündeme gelmiştir. Bu süreçte kutsal metinler önce sözlü olarak, parça parça, sonra da bir bütün olarak farklı dillere aktarılmıştır. Bu çevirilerle birlikte, bu dillerde tapınma yapılıp yapılamayacağı da sorgulanmaya başlanmıştır. Bu üç dine ait kutsal metinlerin çevirilerine ilişkin zaman zaman tartışmalar olmuştur. Hristiyan kutsal metinlerinin Latinceye çevrilmesinden sonra, özellikle Katolik Hristiyanlıkta, Latincenin kutsallığı öne sürülerek farklı dillere çevrilmesi uygun görülmemiştir. Kutsal metinlerin çeviri sürecine, diğer etkenler arasında engel oluşturan en temel şey de, bu metinlerin yazılmış olduğu özgün biçimlerindeki dillerin, İbranice, Aramice, Eski Yunanca ve Arapçanın kutsallaştırılması ve diğer diller karşısında bu dillerin üstünlüğünün vurgulanmasıdır. Bu çalışmada, bu dilleri kutsallaştırma süreci, ilk çevirilere yönelik tepkiler ve tarihsel süreçte çeviri anlayışında, din dilinde ve dilde yaşanan değişimler incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

kutsal metin, kutsal dil, çeviri, İncil, Kur'an-ı Kerim, kutsalın çevirisi, Tanah

Etik Beyan

-

Destekleyen Kurum

-

Teşekkür

Bütün yayın kuruluna ve hakemlere emeklerinden dolayı çok teşekkür ediyorum. Nice başarılı çalışmalar diliyorum...

The Sacralization of Languages and Writing in Translations of Sacred Texts: Torah, Bible and Qur'an

Öz

In this study, the first translation processes of the holy books of Judaism, Christianity and Islam and the main problems and changes experienced in these processes are discussed. In addition, how translation in general, the first sacred text translation and the concept of sacred language emerged in the Judeo-Christian and Islamic traditions and the debates on this issue are analyzed. In this respect, why and how languages and translations are sacralised in the context of sacred texts is emphasized. A comparative and descriptive method was used in the research process. After the formation of the sacred texts of the three religions, as these religions expanded their spheres of influence in the historical process, communities speaking different languages were encountered and as a result of the entry of these communities into these religions, translations were brought to the agenda in order to understand the sacred texts. In this process, the sacred texts were translated into different languages, first orally, piece by piece, and then as a whole. With these translations, the question of whether worship can be performed in these languages has also begun to be questioned. From time to time, there have been discussions about the translation of the sacred texts of these three religions. After the translation of Christian sacred texts into Latin, especially in Catholic Christianity, translations into other languages were not deemed appropriate due to the sacredness of Latin. Among other factors, the main obstacle to the translation process of sacred texts is the sacralisation of the languages in which these texts were originally written, namely Hebrew, Aramaic, Ancient Greek and Arabic, and the emphasis on the superiority of these languages over other languages. In this study, the process of sacralization of these languages, the reactions to the first translations and the changes in the understanding of translation, religious language and language in the historical process are analyzed.

Anahtar Kelimeler

sacred language, sacred text, translation, Tanah, Bible, Qur'an, translation of the sacred

Teşekkür

Yayın kuruluna ve hakemlere çok teşekkür ediyorum. Daha nice başarılı çalışmalar diliyorum...

Kaynakça

• Adam, Baki (1997). Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat, Ankara: Seba Yayınları.
• Agamben, Giorgio (2013). Kutsal İnsan, Egemen, İktidar ve Çıplak Hayat, İsmail Türkmen (Çev.), 2. Baskı, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Albrecht, Jörn (1998). Literarische Übersetzung: Geschichte, Theorie, Kulturelle Wirkung, Darmstadt.
• Al-Nadawï, Ali Ahmad (1997). Tarjamât ma’ânî al-qur’ân al-karîm wa tatawwur fahmihiî ‘ind al-gharb [Les traductions du saint Coran et l’évolution de sa compréhension auprès de l’Occident], Arabie Saoudite, La Mecque.
• André, Paul (2007). La Bible et l’Occident, De la bibliothéque d’alexandrie à la culture européenne, Paris: Armand Colin.
• Arsal, Sadri Maksudi (2017). Türk Dili İçin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ata, Aysu (2000). Türkçe İlk Kur’an Tercümesi Karahanlı Türkçesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aydar, Hidayet (1996). Kur’an-ı Kerim’in Tercümesi Meselesi. İstanbul: Kur’an Okulu Yayıncılık.
• Aydın, Mehmet (2005). Ansiklopedik Dinler Sözlüğü, Konya: Din Bilimleri Yayınları.
• Aytaç, Gürsel (1983). Yeni Alman Edebiyatı, Kültür Eserleri Dizisi 29, Ankara.
• Baker, Mona (1998). Routledge Encyclopedia of Translation Studies, Londres-New York: Routledge Yayınevi.
• Ballard, Michel (2013). Histoire de la traduction, Repères historiques et culturels, Brüksel: De Boeck Supérieur.
• Başkan, Özcan (2006). Dilde Yaratıclık, İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Binark, İsmet; Halit, Eren (1986). World Bibliography of the Translations of the Meanings of the Holy Qur’an édité par I. Ekmeleddin, Istanbul, OIC Research Centre.
• Birışık, Abdulhamit (2002). Kur’ân, DİA, Cilt 26, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Bobzin, Harmut (1995). Der Koran im Zeitalter der Reformation. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Bocquet, Catherine (2000). L’art de la traduction selon Martin Luther ou lors que le traducteur se fait missionaire, Arras: Appu.
• Bouazza, Hicham; Fares, Oum El Ghaït (2022). « La traduction et le sacré chez les monothéistes. Une étude comparative », Traduire, 246, ss. 118-127.
• Bickerton, Derek (2013). Âdemin Dili. İnsan Lisanı nasıl yarattı? Lisan İnsanı nasıl yarattı?, Mehmet Doğan (Çev.), 2. Baskı, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Bradatan, Costica (2018). Fikirler için ölmek, Filozofların tehlikeli hayatları, Kübra Oğuz (Çev.), İstanbul: Can Yayınları.
• Breton, Roland (2007). Dünya Dilleri Atlası, Orçun Türkay (Çev.), İstanbul: NTV Yayınları.
• Burke, Peter; Po-Chia Hsia, R. (2012). Erken Modern Avrupa’da Kültürel Çeviri, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Burman, Thomas E. (2013). Kur’an’ın Latinceye çevirileri, 1140-1560, Nisan Alıcı (Çev.), Ankara: İthaki Yayınları.
• Burman, Thomas E. (1998). “Tafsîr and Translation: Traditional Arabic Qur’ân Exegesis and the Latin Qur’ans of Kettonlu Robert and Mark of Toledo”, Speculum, 73/3, ss. 703-732.
• Caillous, Roger (1972). L’homme et le sacré, Paris: Gallimard.
• Calvet, Louis-Jean (2024). Dillerimizin Denizi Akdeniz, Damla Kellecioğlu (Çev.), İstanbul: Monografi.
• Cardini, Franco (2004). Avrupa ve İslam, İstanbul: Literatür.
• Chouraqui, André (1990). Liminaires, Muhammed Al-Qur’an/Le Coran, L’Appel içinde, Paris: Robert Lafont. https://nachouraqui.tripod.com/id16.htm (Erişim: 15. 08. 2024).
• Copley-Christie, Richard (1886). Étienne Dolet, le martyre de la Renasissance, sa vie et sa mort, Casimir (Çev.), Stryienski, Paris: Librairie Fischbacher.
• Crystal, David (2007). Dillerin Katli, İstanbul: Profil Yayınevi.
• Çelebi, İlyas (1988). “Mu’tezile”, İslam Ansiklopedisi içinde, Cilt 31, İstanbul: TDV, ss. 391-400.
• Çinpolat, Salih (2023). Kitab-ı Mukaddes’in Protestanlık Öncesi Almanca Çevirilerine Bir Bakış, Hikem 1/1, ss. 37-50.
• Derrida, Jacques (2001). Foi et savoir (Bilgi ve İnanç), Paris: Seuil Yayınevi.
• Duygu, Zafer (2019). İsa, Pavlus, İnciller: Hristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Çıktı?, İstanbul: Düşün Yayıncılık.
• Eco, Umberto (2014). Orta Çağ, Barbarlar-Hristiyanlar-Müslümanlar. Leyla Tonguç Basmacı (Çev.), 3. basım, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Eco, Umberto (2017). Avrupa Kültüründe Kusursuz Dil Arayışı, Kemal Atakay (Çev.), İstanbul: Literatür Yayınları.
• Er, İbrahim Halil (2020). Hz. Peygamber’in Diplomatik İlişkileri ve Mektupları, İstanbul: Mevsimler Kitap.
• Foz, Clara (1998). Le Traducteur, l’Église et le Roi, Ottowa/Artois: Presses Université, Collection “Traductologie.”
• Friedrich, Johannes (2000). Kayıp Yazılar ve Diller, Recai Tekoğlu (Çev.), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Goitein, Shelomo Dov (2011). Yahudiler ve Araplar Çağlar Boyu İlişkileri, Nuh Arslantaş-Emine Buket Sağlam (Çev.), İstanbul: İz Yayıncılık.
• Görgülü, Faruk (2024). “Edib Ahmed Yüknekî’nin Atebetü’l-Hakâyık İsimli Eserinde Kur’an Âyetlerinden İktibaslar”, 18. Uluslararası Güncel Araştırmalarla Sosyal Bilimler Kongresi Tam Metinleri, Yayıncı: Hatem Fahd Huo, Sami Baskın, ss. 1053-1069, https://saybildercongress.com/social/ (Erişim: 06.08.2024).
• Günay, Veli Doğan (2023). Dilin ve Yazının Serüveni, Homo Sapiens’ten Yapay Zekaya Mağara Resminden Metaverse, İstanbul: Toroslu Kitaplığı
• Halkin, Léon-E (1987). Érasme parmi nous, Paris: Fayard Yayınevi.
• Hamidullah, Muhammad (1989). «Introduction», dans Le Coran, Maryland: Amana Corp.
• Harman, Ömer Faruk (1998). “İsmail”, İslam Ansiklopedisi içinde, Cilt: 22, İstanbul: TDV, s. 519-521.
• İnan, Abdülkadir (1961). Kur'an-ı Kerim'in Türkçe Tercümeleri Üzerine Bir İnceleme, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Jakobson, Roman (1960). “Linguistics and Poetics”, in T. Sebeok, dir., Style in Language, Cambridge, Cambridge University Press, ss. 350-377.
• Jean, Georges (2012). Yazı İnsanlığın Belleği, 7. Baskı, Nami Başer (Çev.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, Genel Kültür Dizisi.
• Kaufmann, Francine (2007). «Traditions et principes de la traduction biblique dans l’Antiquité juive», Théologiques, 15(2), 15-45, DOI: https://doi. org/10.7202/017771ar. (Erişim: 20. 05. 2023 )
• Keskioğlu, Osman (1953). Kur’an Tarihi, İstanbul: Nebioğlu.
• Keskioğlu, Osman (1961). “Fatih Devrine Ait İki Kur’an-ı Kerim Tercümesi”, Vakıflar Dergisi, IV, Ankara.
• Kocabıyık, Ergun (2019). “Evire Çevire İhanet, Çevirmenler, Matbaacılar ve Reformasyon”, Doğu Batı Düşünce Dergisi Çeviri I, sayı 87, Ankara, ss. 95-119.
• Köprülü, M. Fuat (1926). Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul.
• Krauss, Michael (1992). “The World’s language in crisis”, Language 68, ss. 4-10.
• Kuzgun, Şaban (2008). Dört İncil Yazılması, Derlenmesi, Muhtevası, Farklılıkları, Çelişkileri İstanbul: Fazilet Yayınları.
• Luther, Martin (1964). “Épitre sur l’art de traduire et sur l’intercesion des saints 1530”, in Martin Luther, Oeuvres, cilt 6. Jean Bosc (Çev.), Genève: Labor ve Fides, ss. 190-204.
• Luther, Martin (2018). Doksan Beş Tez, Cengiz Çevik (Çev.), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Luther, Martin (2015). Hristiyanın Özgürlüğü, Alper Özharar (Çev.), İstanbul: Luteryen Kilisesi.
• Luther, Martin (2017). Köle Doğanlar, İradenin köleliği, Nur Nirven (Çev.), İstanbul: GDK Yayınları.
• Mary, Snelle-Hornby (1996). “Übersetzungswissenschaft: Eine neue Disziplin für eine alte Kunst?”, Translation and Text, Yay. Haz. Mira Kadric, Klaus, Viyana.
• Mingana, Alphonso (1925). ”An Ancient Syriac Translation of the Kur’an Exhibiting New Verses and Variation”, Bulletin of the John Rylands Library, 9, ss. 188-235.
• Mounin, Georges (1967). Geschichte, Theori, Anwendung, Münih.
• Moseley, Christopher (2010). Atlas of the World’s Languages in Danger, 3rd edition. Paris: Unesco.
• Müller, Jan Dirk (2002). Latein als Lingua Franca in Mittelalter und Früher Neuzeit. (I. F.Fremdsprache, Herausgeber, & K. Ehlich, Produzent) Abgerufen von.
• Nida, Eugen ve Taber, Charles. (1982) [1969]. The Theory and Practice of Translation, Leiden, Brill.
• Olgun, Hakan (2016). Luther ve reformu, Katolisizmi Protesto, Ankara: Eskiyeni Yayınları.
• Olender, Maurice (1998). Cennetin Dilleri,Tanrısal Bir Çift: Ariler ve Samiler, Ankara: Dost Kitabevi.
• Özakıncı, Cengiz (1994). Dünden Bugüne Türklerde Dil ve Din, İstanbul: Bellek yayınları.
• Öztürk, Yaşar Nuri (2010). Arapçılığa Karşı Akılcılığın Öncüsü İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe, İstanbul: Yeni Boyut. Pattegree, Andrew (2001). The Reformation World, Londra: Roudledge.
• Prime, Wendell (1888). Fifteenth Century Bibles A Study in Bibliography, New York: Anson D. F. Randolphand And Company.
• Rida, Raşid (1908). Al-Manar (Le phare), Kahire: Matba’at Al manar, 114/4, ss. 268-274.
• Roberts, John Morris (2019). Avrupa Tarihi. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Rukancı, Fatih ve diğ. (2021). “Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Devleti'nde Kur’ân-I Kerîm’in Tab’ ve Neşriyat Sürecinin Denetimi”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı. 66, ss. 264-308.
• Sadek, Gaafar & Basalamah, Salah (2007). “Les débats autour de la traduction du Coran Entre jurisprudence et traductologie” in Théologiques, C. 15, S. 2. ss. 89-113, https://id.erudit.org/iderudit/017774ar (Erişim: 12.06.2023)
• Sağol, Gülden (1997). “Kur’an’ın Türkçe Tercüme ve Tefsirleri Üzerine Yapılan Çalışmalar”. Türklük Araştırmaları Dergisi, sayı 8, ss. 7-13.
• Saint Jérôme (?). «Traité sur les devoirs d’un traducteur des livres sacrés », Critique Sacrée, Œuvres, http://remacle.org/bloodwolf/eglise/ jerome/pammaque4.htm (Erişim: 18.07.2023)
• Saladin, Jean-Christophe (2000). La bataille du grec à la Renaissance, Paris: Les Belles Lettres.
• Sale, George (1882). «Preface to the Preliminary Discourse and Translation», dans M.A. WHERRY, A Comprehensive Commentary on the Quran, Londres, Trübner & Co., ss. 3-11, <www.bible.ca/ islam/library/Wherry/Commentary1/spref.htm> (Erişim: 10.08.2023).
• Saroğlu, Hacer (2022). 16. Yüzyıl Katolik Reformunun Bir Sonucu: Konsillerde Kararlaştırılan Yasaklı Kitaplar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Savary, Claude-Etienne (1821). Préface à sa traduction du Coran (1782-83), Paris-Amsterdam, G. Dufour.
• Serban, Adriana (2008). «Enjeux et défis de la traduction des textes religieux: prolégomènes à une étude des choix identitaires en Transylvanie», Cahiers d’études du religieux. Recherches interdisciplinaires, https://doi.org/10.4000/ cerri.583. (Erişim: 10.9.2023)
• Sığırcı, İlhami (2022). Çeviri Felsefesi The Philosophy of Translation, Ankara: Nobel Yayınevi.
• Strand, Kenneth A. (1966). German Bibles Before Luther-The Story of 14 High-German Editions-Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company.
• Moseley, Christopher (2010). Atlas of the World’s Languages in Danger, 3rd edition. Paris: Unesco.
• Nida, Eugene (1964). Towards a Science of Translating, Leiden: E. J. Brill.
• Tekin, Feridun (2023). “Hz. Peygamber Döneminde Bir İletişim ve Haberleşme Aracı Olarak Mektup”, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 24, ss. 511-535. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2989372 (Erişim: 29.12.2024).
• Tok, Fatih (2015). Ebû Hanîfe’ye Göre Kur’ân ve Tercümesi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, II, ss. 269-292.
• Üçok, Bahriye (1983). İslam Tarihi, Emeviler ve Abbasiler, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Ünlü, Suat (2007) Kur'an-ı Kerim'in Türkçeye Çevrilmesi ve İlk Türkçe Kur'an Tercümeleri, Dini Araştırmalar, Ocak-Nisan Cilt 9, ss. 9-56.
• Üstün, Sema (2012). “Cumhuriyet’in İlanından Günümüze Kur’an Tercümeleri Üzerine”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 10, sayı 19-20, ss. 457-481.
• Varlık, Selami (2011). « Le Coran et la question de la traduction humaine d’une parole divine », Manzari Francesca et Rinner Fridrun (dir.), Traduire le même, l’autre et le soi, Aix-en-Provence, Presses universitaires de Provence, ss. 175-85, https://doi.org/10.4000/books.pup.20974. (Erişim: 18. 04. 2023)
• Vermeer, Hans Josef (2008). Çeviride Skopos Kuramı, Ayşe Handan Konar (Çev.), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Von Hoof, Henri (1973). Esquisse pour une histoire de la traduction en occident (4), Le linguiste, De Taalkundige, sayı 1-2, ss. 1-10.
• Von Hoof, Henri (1991). Histoire de la traduction en Occident, Paris-Louvain-Laneuve: Duculot.
• Woodswort, Judith (1998). Geschichte des Übersetzens, Rolf Geiser (Çev.), Handbuch translation, Yay. Haz. Hönig Kussmaul ve d., Tübingen: Stauffenburg, ss. 39-43.
• Yaqoob, Luay Hatem (2021). “İslami Kaynaklar Açısından Peygamberlerin Konuştuğu Diller”, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, sayı 25 (1), ss. 385-407.
• Yalçınkaya Mehmet Akif (2006). Arap Dili ve Edebiyatı Açısından Hz. Peygamber’in Mektuplarının Değerlendirilmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• Yanardağ, Merdan (2022). İçtihad Kapısı. İslam Dünyasının Süren Orta Çağı, 9. basım, İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.
• Kur’an-ı Kerim’in elli dört dile çevirisi: https://surahquran.com/Surah-translation/Translating-meanings-Quran-tr.html (Erişim: 11.08.2024)
• https://language.mki.wisc.edu/essays/high-and-low-german/ (Erişim: 01.01.2025).
• https://kutsalkitap.info.tr/ (Erişim: 10.8.2024).
• https://www.ethnologue.com (Erişim: 24.11.2024).
• https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Zuhruf-suresi/4327/2-3-ayet-tefsiri (Erişim: 08.02.2025)
• https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/A'raf-suresi/1112/158-ayet-tefsiri (05.08.2024)
• https://kuran-ikerim.org/meal/diyanet/ala-suresi(Erişim: 08.02.2025)
• https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/İbrahim-suresi/1754/4-ayet-tefsiri (Erişim: 08.02.2025)
• https://kuran-ikerim.org/meal/diyanet/rum-suresi (Erişim: 08.02.2025)
• https://language.mki.wisc.edu/essays/high-and-low-german/ (Erişim: 01.01.2025).
• Politique linguistique israélienne (İsrail’in Dil Politikası) https://www.axl.cefan.ulaval.ca. (Erişim: 11.06.2024)
• Les langues de la Bible (Kutsal Kitap’ın Dilleri) https://www.la-croix.com/Les-formations-Croire.com/BIBLE/Bible-mode-d-emploi/4e-etape-Les-traductions-de-la-Bible/Les-langues-de-la-Bible (Erişim: 15.08.2024).
• UNESCO, plus de 2500 langues en danger dans le monde (Dünyada 2500’den fazla dil yok olma tehlikesi altında) https://news.un.org/fr/story/2009/02/150882 (Erişim: 15.08.2024).