Dictionaries Of Karachay-Balkar Turkish

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 671 - 693, 30.04.2025

Fecri Yavi

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1611251

Öz

Dictionaries are like ore mines, in that they contain vocabulary of language – one of the
greatest values any nation has. Many dictionaries were and have been written about the dialects of
Turkish from past to present. In this study, dictionaries that we frequently use in studies on the
languages spoken by the Karachay-Balkar Turks. Thirty-five Karachay-Balkar dictionaries were
examined from many aspects, especially content, purpose of writing, form, and method. These
dictionaries include annotated, bilingual, proverb, idiom, term, quote, spelling, noun, thematic and
linguistic dictionaries, as well as phrasebooks. The aim of the study is to introduce the dictionaries
of Karachay-Balkar Turkic, which are the guarantee and the biggest indicator of its vocabulary, and
to demonstrate that this dialect is as sufficient and rich as other Turkic dialects on which numerous
studies have been conducted, in terms of its vocabulary and sources. Because the research on
Karachay-Balkar Turkic is not as intense as on other dialects, this may leads to a misconception that
the vocabulary of this dialect is not as rich as the vocabulary of other Turkic dialects, on which a lot
of research has been done.

Anahtar Kelimeler

Turkısh, dialect, Karachay-Balkar, dictionary, proverb

Karaçay-Balkar Türkçesi Sözlükleri

Öz

Sözlükler, bir milletin sahip olduğu en büyük değerlerden biri olan dilin söz varlığını
barındıran cevher madenleri gibidir. Türkçenin lehçeleriyle ilgili geçmişten günümüze pek çok
sözlük yazılmış ve yazılmaya devam etmektedir. Bu çalışma ile Karaçay-Balkar Türklerinin
dilleriyle ilgili araştırmalarda sıkça başvurduğumuz sözlükler tanıtılmıştır. Açıklamalı, iki dilli,
atasözü, deyim, terim, alıntı, yazım, isim, tematik ve dilbilim sözlükleri ile konuşma kılavuzları
olmak üzere Karaçay-Balkar Türkçesine ait otuz beş adet sözlük; içerik, yazılış amacı, şekil, yöntem
başta olmak üzere birçok yönüyle ele alınıp incelenmiştir. Çalışmanın amacı, Karaçay-Balkar
Türkçesinin söz varlığının teminatı ve en büyük göstergesi olan sözlüklerini tanıtarak bu lehçenin
de söz varlığı ve sahip olduğu kaynaklar açısından üzerine çokça araştırma yapılan diğer Türk
lehçeleri kadar yeterli ve zengin bir lehçe olduğunu göstermektir. Zira Karaçay-Balkar Türkçesi
üzerine yapılan araştırmaların diğer lehçeler kadar yoğun olmaması bu lehçenin söz varlığı üzerine
çokça araştırma yapılan diğer Türk lehçelerinin söz varlığı kadar zengin olmadığı gibi yanlış bir
kanıya neden olabilir.

Anahtar Kelimeler

türkçe, lehçe, Karaçay-Balkar, sözlük, atasözü

Etik Beyan

Etik beyan bulunmamaktadır.

Destekleyen Kurum

Çalışmada herhangi bir kurum ya da kuruluştan destek alınmamıştır.

Teşekkür

Çalışmada teşekkür bulunmamaktadır.

Kaynakça

• Axmatlanı, İ.; Guzelanı, C. (1991). Malqar Tilni Orfografiya em Punktuatsiya Coruqları. Nalçik: Nart.
• Akbayev, İsmail (1926). Tilmaç. Batalpaşinsk.
• Akbayev, X. M. (2007). Qaraçay-Malqar Tilni Frazeologiyası. Karaçay Şahar: KÇGU.
• Akbayev, X. M. (2010). Tolkovıy Slovar Nekotorıx İmen i Termınov Nartskogo Eposa. Çerkessk.
• Akbayev, X. M. (2011). Karaçayevskaya Voyennaya Termınologıya i Orujye (İstoriko-Etimologiçeskiy Slovar). Stavropol.
• Aliyev, İ. İ.; Aliyeva, Z. İ. (2003). Karaçayevo-Balkarskiye İmena i Familii, Tolkovıy Slovar. Moskva: Pedagogika.
• Aliylanı, S. Ç. (Hazırlayan) (1963). Qaraçay Nart Sözle. Çerkessk: Qaraçay-Çerkes Kitab İzdatelstvo.
• Appoyev, A. K. (2008). Russko-Karaçayevo-Balkarskiy Razgorovnik. Nalçik: Elbrus.
• Aytaç, Kemal (1990). Kumuk ve Balkar Lehçeleri Sözlüğü. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları/1229, Türk Dünyası Dizisi/12.
• Baçiyev, A. D. (Redaktör) (1980). Russko-Karachayevskıy Slovar Obşçestvenno-Politicheskoy Terminologiy, Camağat-Politika Terminologiyadan Orus-Qaraçay Sözlük. Çerkessk.
• Başilanı, S. Q.; Caraşıvlanı, Z. Q. (1994). Malqar Tilni Şkol Frazeologiya Sözlügü. Nalçik: Elbrus.
• Batçayev, A.-M. X. (2010). Slovar Arabsko-Persidskix Zaimstvovaniy v Karaçayevo-Balkarskom Yazıke. Çerkessk.
• Botaşev, M. O. (1998). Qaraçay-Malqar-Orus Tabigat Sözlük, Karaçayevo-Balkarsko-Russkiy Terminologiçeskiy Slovar Obektov Privodı. Narsana.
• Botaşlanı, Mahomet (2010). Qaraçay-Malqar Tilni Unutula Barğan Sözlerini Sözlügü. Karaçayevsk.
• Boziyev, A. Yu.; Caboyev, M. T. (Hazırlayanlar) (1970). Malqar Tilni Orfografiyası bla Punktuatsiyası. Nalçik: Elbrus Kitap Basma.
• Culaboz, U. A.; Cappuyev, A. A.; Otarov, İ. M.; Ulakov, M. Z. (1992). Orus-Malqar Şkol Sözlük. Nalçik: Elbrus.
• Dodueva, Aminat (2015). Karaçayevo-Balkarskaya Leksikografiya. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi / Cilt:8, Sayı:16 (Temmuz -Aralık), s. 587-596.
• Goçiyalanı, S. A.; Süyünçlanı, X. İ.; Ebzelanı, A. İ (1993). Orus-Qaraçay Okuw Sözlük. Çerkessk:
• Qaraçay-Çerkes Respublikan Kitap Basma.
• Guzeyev, C. M.; Sozayev, B. T. (1982). Qaraçay-Malqar Tilni Orfografiya Sözlügü. Nalçik: Elbrus.
• Guzeyev, C. M. (2003). Malqar-Orus Şkol Sözlük. Nalçik: Elbrus.
• Guzeyev, C. M. (2013). Slovar Omonimov Karaçayevo-Balkarskogo Yazıka, Qaraçay-Malqar Tilni Omonimlerini Sözlügü. Moskva: Elbrusoid.
• Guzeyev, C. M.; Maxıylanı, L. X. (2013). Qaraçay-Malqar Tilni Antonimlerini Sözlügü, Slovar Antonimov Karaçayevo-Balkarskogo Yazıka. Nalçik.
• Guzelanı, C. M. (Redaktör) (1996-2005). Qaraçay-Malqar Tilni Añılatma Sözlügü (Üçtomluq), I, II, III. Nalçik: EL-FA Kitap Basma.
• Guzelanı, C. M. (2000). Malqar Tilni Şkol Añılatma Sözlügü. Nalçik: Elbrus.
• Xapayev, B. A.; Aybazova, S. R. (2005). Meditsinskiy Slovar -Russkiy, Karaçayevo-Balkarskiy, Angliyskiy, Nemetskiy, Latinskiy-. Moskva: Russo.
• Kokov, C. N.; Şaxmurzayev, S. O. (1970). Balkarskiy Toponimiçeskiy Slovar, Nalçik: Elbrus.
• Qoyçulanı, A. D. (Hazırlayan) (2010). Nart Sözle, Aytıwla, Çam Sözle. Karaçayevsk: Stravropol.
• Levlinskiy, A. A. (Editör) (1990). Orus-Qaraçay-Malqar Söleşiw Sözlük. Çerkessk: Stravropol Kitap Basma.
• Nemeth, Gyula (1911). Kumük és balkár szójegyzék (Kumükisches und Balkarisches Wӧrterverzeichnis). Keleti Szemle/12, Budapeşte.
• Nemeth, Gyula (2018). Kumuk ve Balkar Söz Notları (Çev. Hüseyin Namık Orkun). Ankara: TDK.
• Otarov, İ. M.; Gabayeva, A. B. (2000). Russko-Balkarskiy Tolkovıy Slovar Otraslevoy Leksikiy, Caşaw Bölümle Bla Baylamlı Orus-Malqar Añılatma Sözlük. Nalçik: Elbrus.
• Öner, Mustafa (2013). Bugünkü Kıpçak Türkçesi. Ankara: TDK.
• Sapparov, X. M.; Biciyev, C. U. (2006). Russko-Karaçayevskiy Tolkovıy Slovar Naçalnıx Terminov
• Matematiki, Matematikanı Al Añılamlarını Orus-Qaraçay Sözlügü. Moskva: İNFO.
• Siemieniec-Gołaś, Ewa (2000). Karachay-Balkar Vocabulary of Proto-Turkıc Orıgın, Studıa Turcologıca Cracovıensıa 7. Krakov.
• Süyünçev, X. İ.; Urusbiyeva, İ. X. (1965). Orus-Qaraçay-Malqar Sözlük. Moskva.
• Süyünçlanı, Xanafiy; Goçiyalanı (1980). Orfografiya Sözlük, IV-V Klasslada Oquğan Soxtalağa. Sofya.
• Şamanlanı, İbrahim; Laypanlanı, Raşid (2012). Qaraçay Xalqda Xayırlandırılğan Adam Atla, Antroponomika Sözlük. Çerkessk.
• Tavkul, Ufuk (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK.
• Tavkul, Ufuk (Hazırlayan) (2011). Nartlar (Karaçay-Malkar Mitolojisinin Destan Kahramanları). Ankara: TDK.
• Tekelanı, İ. Q. (1992). Qaraçay Tilni Frazeologiya Sözlügü. Çerkessk: Qaraçay-Çerkes Kitap Basma.
• Tenişev, E. R. & Süyünçev, H. İ. (1989). Qaraçay-Malqar-Orus Sözlük. Moskova.
• Temmolanı, X. M. (2000). Orfografiya Sözlük (Orta Şkolnu Oquwçularına). Nalçik: Elbrus