Spor Ayakkabılarının Gelişimi ve Spordaki Etkileri

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 40 - 50, 31.03.2023

Ahmet Uzun , Hicret Zeynep Sofuoğlu

https://doi.org/10.53025/sportive.1257929

Cited By: 2

Öz

Spordaki başarıyı etkileyen en önemli etkenlerden biri spor ayakkabılardır. Spor ayakkabılarının özellikle ergonomi ve performansa dayalı tasarımı, sporcuların başarısını önemli ölçüde etkilediğinden önemli bir araştırma ve çalışma alanıdır. Bu çalışmanın amacı spor ayakkabıların gelişimi ve spordaki etkilerinin araştırılmasıdır. Sosyal, kültürel, ekonomik ve teknolojik gelişmeler spor ayakkabıların değişim ve dönüşümünde etkili olmuştur. Antik Yunan olimpiyatlarında sandaletlerle başlayan spor ayakkabı yolculuğu günümüzde her branşa uygun ayakkabı üretilmesine kadar gelmiştir. Günümüzdeki spor ayakkabıların ilk temeli hevea ağacının öz suyundan elde edilen lateksin bulunmasıyla atılmıştır. 1860’lı yıllarda kauçuk tabanlı, sayası kanvas kroket sandaletler kullanılmasıyla yaygınlaşmaya başlamış 1917 yılında Marquis M. Converse tarafından ilk basketbol ayakkabılarının piyasaya sürülmesiyle hızlanmıştır. 14 bin yıllık ayakkabı tarihi sürecinin son 200 yıla yakın döneminde tenis ayakkabıları ile başlayan spor ayakkabıların ortaya çıkışı günümüzdeki marka ve modellerin oluşmasına büyük katkılar sağlamıştır. Özellikle ünlü sporcuların spor ayakkabı markalarının reklam yüzü olmaları spor markalarına ve ayakkabılara statü ve sembol değeri de katmaktadır. Ancak ergonomi ve performans her zaman ön planda olmuştur. Spor ayakkabılarının tasarlanmasında ve üretiminde konfor, yaralanmayı önleme, yol tutuşu ve performans en önemli dört kriterdir. Spor ayakkabılarının ağırlığının az olması ise enerji kullanımının verimliliği açısından ergonomik tasarımların önemini ortaya koymaktadır. 2020 Tokyo olimpiyatlarında da koşu esnasında “doping ayakkabı” olarak adlandırılan bazı ayakkabıların atletlerin havada kalış süresini ve adım uzunluğunu artırarak adım frekansını azaltması sporcu performansını olumlu yönde etkilemiş olmasından dolayı bazı modellerin yasaklanmasına sebep olmuştur. Bu gelişmeler spor ayakkabılarının spordaki etkilerinin önemli bir konu olduğunu göstermektedir. Literatür incelendiğinde spor ayakkabı sektörünün olimpiyat, dünya şampiyonaları ve uluslararası turnuvalardan önemli ölçüde etkilendiği görülmektedir. Bu faaliyetler ayakkabı sektörünü teknolojik açıdan değişmesine ve gelişmesine neden olmaktadır. Ayrıca spor ayakkabıları atletlerin performansını artırmada en etkili ekipmandır. Dolayısıyla işlev ve ergonomiye yönelik tasarımların sporcunun ihtiyacına göre belirlenmesi oldukça önemlidir. Spor ayakkabılarında yapılan her iyileştirme faaliyeti, sporcuyu bir adım öne taşımaktadır ki bu da sporcuların performansını dolayısıyla başarısını olumlu yönde etkilemektedir. Sonuç olarak özellikle dünya genelinde yapılan sportif faaliyetlerin, ergonomik tasarıma uygun spor ayakkabılarının üretimine katkı sağladığı ve sporcuların tercih ettikleri ayakkabıların performansını önemli ölçüde artırdığı sonucunu ortaya çıkarmıştır. Ayrıca 2026 yılına kadar spor ayakkabı sektörünün %27.3 oranında büyümesi beklenmektedir. Bu artışın önemli kısmının koşu ayakkabılarında olması spor ayakkabı sektörünün bilimsel açıdan gelişmesinin önemli etkilerinden olacaktır. Özellikle dünya genelinde yapılan sportif faaliyetlerin ergonomik tasarıma uygun spor ayakkabılarının üretimine katkı sağladığı ve sporcuların tercih ettikleri ayakkabıların performansını önemli ölçüde artırdığı sonucunu ortaya çıkarmıştır.

Anahtar Kelimeler

Spor, Spor Ayakkabıları, Performans, Tabanlık, Koşu Ayakkabısı

Kaynakça

• Akçakale, N. (2017). 18-23 yaş genç erkeklerin ayak ölçülerinin ayakkabı tasarımında kullanılan ölçüler ile karşılaştırılması. Technological Applied Sciences, 12 (1), 1-8.
• Anderson, L. M., Bonanno, D. R., Hart, H. F., ve Barton, C. J. (2020). What are the benefits and risks associated with changing foot strike pattern during running? A systematic review and meta-analysis of injury, running economy, and biomechanics. Sports Medicine, 50, 885-917.
• Aydos, L., Uzun, A., Kaya, M., Pekel, H. A., & Altınkök, M. (2018). Investigation Of The Effects Of Football To Sole. European Journal of Physical Education and Sport Science.
• Barnes, K. R., ve Kilding, A. E. (2019). A randomized crossover study investigating the running economy of highly-trained male and female distance runners in marathon racing shoes versus track spikes. Sports Medicine, 49, 331-342.
• Brown, S., DK Publishing, I., ve Institution, S. (2012). Fashion: The Definitive History of Costume and Style: DK Publishing.
• Burgaz, E. (2020). Nike’nin tartışma yaratan ayakkabısı Tokyo 2020 Olimpiyatları’nda yasaklandı. Retrieved from https://bigumigu.com/haber/nike-nin-tartisma-yaratan-ayakkabisi-vaporfly-tokyo-2020-olimpiyatlarinda-yasaklandi/
• Choklat, A. (2012). Footwear Design: Laurence King Publishing.
• Company, A. (2022). Kihachiro Onitsuka Founds Onitsuka Co., Ltd. Retrieved from https://corp.asics.com/en/about_asics/history
• Cunningham, C. (2008). You are what’s on your feet: men and the sneaker subculture. Journal of Culture ve Retail Image, 1(1), 1-6.
• DeMello, M. (2009). Feet and footwear: A cultural encyclopedia: ABC-CLIO.
• Demirel, D. H., Üstün, Ü. D., Varmaz, K., ve Battal, K. Capturing the spirit and cultural heritage of ancient olympics. The Online Journal of Recreation and Sport, 2(4), 7-13.
• Demirel, M., Demirel, D. H., ve Isik, U. (2016). Environmental sustainability for future generations (a comparison of 2020’s candidate cities). The Anthropologist, 24(2), 652-656.
• Donaghu, M. T., ve Barff, R. (1990). Nike just did it: International subcontracting and flexibility in athletic footwear production. Regional Studies, 24(6), 537-552.
• Ecko, M. (2020). Complex Presents: Sneaker of the Year: The Best Since '85 (S. Weiner Ed.). New York: Abrams Image.
• Enes, Ö. (2011). Spor ayakkabıların teknik ve işlevsel değişim yoluyla gündelik kullanıma yönelik tasarımı. (Sanatta Yeterlilik). DEÜ Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir.
• Fashionary (2016). Shoe Design: A Handbook for Footwear Designers, Çin: Fashionary International. Franz, J. R., Wierzbinski, C. M., ve Kram, R. (2012). Metabolic cost of running barefoot versus shod: is lighter better? Medicine & Science in Sports & Exercise, 44(8), 1519-1525.
• Fuller, J. T., Bellenger, C. R., Thewlis, D., Tsiros, M. D., ve Buckley, J. D. (2015). The effect of footwear on running performance and running economy in distance runners. Sports Medicine, 45, 411-422.
• Gidley, A. D., Lankford, D. E., ve Bailey, J. P. (2020). The construction of common treadmills significantly affects biomechanical and metabolic variables. Journal of Sports Sciences, 38(19), 2236-2241.
• Haugen, T., ve Buchheit, M. (2015). Sprint running performance monitoring: methodological and practical considerations. Sports Medicine, 46(5), 641-656.
• Herbaut, A., Foissac, M., Jurca, A., & Gueguen, N. (2016). Determination of optimal shoe dimensions for occasional and regular tennis players. Proceedings of the Institution of Mechanical Engineers, Part P: Journal of Sports Engineering and Technology, 230(3), 149-157.
• Hoogkamer, W., Kipp, S., Spiering, B. A., ve Kram, R. (2016). Altered running economy directly translates to altered distance-running performance. Med Sci Sports Exerc, 48(11), 2175-2180.
• Hunter, I., McLeod, A., Valentine, D., Low, T., Ward, J., ve Hager, R. (2019). Running economy, mechanics, and marathon racing shoes. Journal of Sports Sciences, 37(20), 2367-2373.
• Iglesias, O., Ind, N., ve Schultz, M. (2020). History matters: The role of history in corporate brand strategy. Business Horizons, 63(1), 51-60.
• Kanatli, U. , Yetkin, H. , Simsek, A. , Ozturk, A. , Esen, E. ve Besli, K. (2008). Pressure distribution patterns under the metatarsal heads in healthy individuals . Acta Orthopaedica et Traumatologica Turcica , 42 (1) , 26-30.
• Kawamura, Y. (2016). Sneakers: Fashion, gender, and subculture: Bloomsbury Publishing.
• Keyser, A. J. (2015). Sneaker century: a history of athletic shoes: Twenty-First Century Books.
• Kim, H.L., Finlayson, S.J., Driller, M.W., Dubois, B., Esculier, J., F. ve Beaven, C. M. (2022). Metabolic and performance responses of male runners wearing 3 types of footwear: Nike Vaporfly 4%, saucony endorphin racing flats, and their own shoes. Journal of Sport and Health Science, 11, 275-284.
• Kipp, S., Kram, R., ve Hoogkamer, W. (2019). Extrapolating metabolic savings in running: implications for performance predictions. Frontiers in Physiology, 79.
• Knight, P. (2016). Shoe dog: A memoir by the creator of Nike: Simon and Schuster.
• Kobayashi, K., Jackson, S. J., ve Sam, M. P. (2019). Globalization, creative alliance and self-Orientalism: Negotiating Japanese identity within Asics global advertising production. International Journal of Cultural Studies, 22(1), 157-174.
• Lake, M. J. (2000). Determining the protective function of sports footwear. Ergonomics, 43(10), 1610-1621. Mayer, S. W., Joyner, P. W., Almekinders, L. C., ve Parekh, S. G. (2014). Stress fractures of the foot and ankle in athletes. Sports Health, 6(6), 481-491.
• McDowell, C. (1994). Shoes: fashion and fantasy: Rizzoli International Publications.
• Namoune, M., ve Petuhava, V. (2014). Strategic examination regarding current and future investment potential. Revue – LE DEFI – N°, 18-38.
• Nigg, B. M., Stefanyshyn, D., Cole, G., Stergiou, P., ve Miller, J. (2003). The effect of material characteristics of shoe soles on muscle activation and energy aspects during running. Journal of Biomechanics, 36(4), 569-575.
• O'Keeffe, L. (1996). Shoes: A celebration of pumps, sandals, slippers & more: Workman Publishing. Pendergast, S., ve Pendergast, T. (2004). Fashion, Costume and Culture: Clothing, Headwear, Body Decorations and Footwear through Ages, vol. 4.
• Quealy, K., ve Katz, J. (2019). Nike’s fastest shoes may give runners an even bigger advantage than we thought. New York Times, 13.
• Riello, G., ve McNeil, P. (2007). Shoes: a history from sandals to sneakers: Berg Publishers.
• Roy, J.-P. R., ve Stefanyshyn, D. J. (2006). Shoe midsole longitudinal bending stiffness and running economy, joint energy, and EMG. Medicine & Science in Sports & Exercise, 38(3), 562-569.
• Smith, N. (2019). Kicks: The Great American Story of Sneakers: Crown.
• Sports Analytics Market (2023). Sports analytics market by component (solutions, services), applications, deployment mode, organization size, industry vertical, and region (APAC, Nort America, MEA, Europe, Latin America) (2022-2026). https://www.marketsandmarkets.com/Market-Reports/sports-analytics-market-35276513.htmlgclid=Cj0KCQjwtsCgBhDEARIsAE7RYh0S_oLi_RndeAs7KPhkZLI1xeMo54dzL89r__c10SLSR_rVYaZ0chAaAjNcEALw_wcB
• Steele, V. (2005). Encyclopedia of clothing and fashion (Vol. 3): Charles Scribner's Sons. Stefanyshyn, D., ve Fusco, C. (2004). Athletics: Increased shoe bending stiffness increases sprint performance. Sports Biomechanics, 3(1), 55-66.
• Subotnick, S. I. (2017). Evolution of athletic footwear. Athletic Footwear and Orthoses in Sports Medicine, 3-17. Sürenkök, Ruhi (1993). Ayakkabı Bilgileri, 5. Cilt. İzmir: Üçel Yayıncılık.
• Turner, T. (2015). German sports shoes, basketball, and hip hop: The consumption and cultural significance of the Adidas ‘Superstar’, 1966–1988. Sport in History, 35(1), 127-155.
• Uzun, A., Aydos, L., Kaya, M., Pekel, H., ve Kanatli, U. (2018). Effect of Soccer Foot Pressure on Pressure Distributions. Journal of Education and Training Studies, 6(6), 70-76.
• Uzun, A., Aydos, L., Kaya, M., Yüksel, F., M., ve Pekel, H., A., (2017). The study of the impacts of" running" on the contact area of soles and maximal strength among elite middle distance runners. Cypriot Journal of Educational Sciences, 12(1), 23-31.
• Uzun, A., Aydos L., Kaya M., Yüksel, M. F., ve Pekel, H. A. (2017). Elit orta mesafe 800-1500 m koşucularinda ayak tabanI basınç dağılımlarının araştırılması. Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 11(1), 9-19.
• Uzun, A. (2012). Investigate of the effect of basketball on the sole of professional basketball players. Energy Education Science And Technology Part B-Social And Educational Studies, 4, 4.
• Walford, J. (2007). The Seductive Shoe: Four centuries of fashion footwear: Thames & Hudson.
• Werd, M. B., Knight, E. L., ve Langer, P. R. (2010). Athletic footwear and orthoses in sports medicine: Springer.
• Yüksel, M., ve Aydos, L. (2018). The effect of shadow badminton trainings on some the motoric features of badminton players. Journal of Athletic Performance and Nutrition, 4(2), 11-28.