Puberte Dönemi Bireylerde Bağıl Yaş Faktörünün Beslenme Öz Yeterlilik Ve Fiziksel Aktivite Öz Yeterlilik Seviyelerine Etkisi

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 397 - 408, 05.10.2024

Burcu Sıla Sezer , Sezgin Hepsert , Mert Aslan , Yakup Kılıç

https://doi.org/10.53025/sportive.1501880

Öz

Puberte dönemi çocukluktan ergenliğe geçiş aşaması olarak bilinmektedir. Bu dönemde birey çoklu faktörde gelişim göstermektedir. Gelişimle birlikte bireyler belirli değişimler yaşayabilir. Bireylerde beslenme ve fiziksel aktivite alışkanlıklarında meydana gelen belirgin farklılıklar ilgili değişimler arasındadır. Bağıl yaş faktörü de beslenme ve fiziksel aktivite düzeyinde biyolojik gelişim bağlamında önemli rol oynayabilir. Bu bağlamda mevcut araştırmada puberte dönemi bireylerde bağıl yaş faktörünün beslenme öz yeterlilik ve fiziksel aktivite öz yeterlilik düzeyleri üzerine etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmada örneklem sayısı belirlenirken G*Power analizi kullanılmıştır. Bu programda %95 güven (1-α), %80 test gücü (1-β) ve d=0.25 etki büyüklüğü tek yönlü varyans (one-wayanova) analizine göre araştırmada bulunması gereken en düşük örneklem sayısı 180 olarak belirlenmiştir. Ancak araştırma sonrasında yapılacak power analizinde testin gücünü arttırmak ve doldurulan ölçeklerde eksik ve hata olma ihtimali göz önünde bulundurularak örneklem sayısı %5 arttırılarak 194 kişiye ulaşılmıştır. Araştırma grubunu Elazığ ilinde 2023-2024 eğitim öğretim yılında devlet okullarının ilköğretim seviyesinde (5., 6., 7. ve 8. sınıfta) öğrenim gören 97 kız, 97 erkek toplamda 194 öğrenci oluşturmuştur. Yapılan çalışmada puberte döneminde bulunan bireylerin beslenme alışkanlıklarının ve yeterliliklerinin belirlenebilmesi için Öztürk tarafından 2010 yılında uyarlanmış olan tek boyut, 15 madde ve 3’lü derecelendirmeden oluşan çocuk beslenme öz-yeterlilik ölçeği; fiziksel aktivite alışkanlıklarının ve yeterliliklerinin belirlenebilmesi için Güzel ve arkadaşları tarafından 2020 yılında uyarlanmış olan tek boyut, 9 madde ve 3’lü derecelendirmeden oluşan çocuk beslenme öz-yeterlilik ölçeği; kişisel bilgilerin belirlenmesi amacı ile 7 soru kullanılmıştır. Elde edilen verilerin tüm istatistiksel analizleri IBM Statistics (SPSS, version 22.0) paket programı ile yapılmıştır. Verilerin analizi aşamasında normallik varsayımının karşılanmasıyla birlikte cinsiyet değişkeni için bağımsız örneklem t-testi, bağıl yaş durumunun ölçekler üzerindeki etkisini incelemek için ise regresyon analizi kullanılmıştır. Elde edilen sonuçların anlamlılık düzeyi p<0,05 olarak kabul edilmiştir. Bulgular incelendiğinde cinsiyet değişkeni ve çocuk beslenme öz-yeterlilik ölçeği ile fiziksel aktivite öz-yeterlilik ölçeği arasında anlamlı farklılık oluşmadığı tespit edilmiştir. Yapılan regresyon analizi sonucunda ise bağıl yaş faktörüne göre 1. çeyrekte %4 beslenme öz-yeterlilik, 3. çeyrekte %14 beslenme öz-yeterlilik ve fiziksel aktivite öz-yeterlilik, 4. çeyrekte %9 beslenme öz-yeterlilik değişkenini açıkladığı tespit edilmiştir. 2. çeyrekte bağıl yaşın yordayıcı etkisi tespit edilmemiştir. Sonuç olarak yapılan araştırma ile birlikte bağıl yaş faktörünün beslenme öz yeterlilik ve fiziksel aktivite öz yeterlilik düzeyleri üzerine ters etki gücüne sahip olduğu raporlanmıştır. Bu durum, yaşın düşmesi ile birlikte bireylerin beslenme ve fiziksel aktivite konusundaki güven duygusunun arttığını işaret etmektedir. Yürütülen araştırma, yaş faktörünün sağlıklı yaşam tarzı davranışlarını (fiziksel aktivite, beslenme vb.) etkileyebileceğini göstermektedir. Bu etki bireylerin yaşamlarına pozitif anlamda yansıyabilir. Nitekim beslenme ve fiziksel aktivite öz-yeterliliği bireyde sosyal, zihinsel, psikolojik ve fizyolojik anlamda pozitif etki yaratmaktadır. Ek olarak bu dönemde bulunan bireylere geliştirici programlar ve aile katılımı ile birlikte destek çalışmaları da sağlanarak bilgi ve öz-yeterlilikleri olumlu anlamda güçlendirilebilir.

Anahtar Kelimeler

Puberte Dönemi, Bağıl yaş, Fiziksel Aktivite, Beslenme, Öz yeterlilik

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Teşekkür

Teşekkür: Bu araştırma ‘’TÜBİTAK 2209 -A- Üniversite Öğrencileri Araştırma Projeleri Destekleme Programı’’ kapsamında gerçekleştirilmiştir.

Kaynakça

• Andrade-Souza, V. A, Moniz, F., & Teoldo, I. (2015). FIFA U17 Emirates 2013 Dünya Kupası'nda bağıl yaş etkisi: Maçlara etkin bir şekilde katılan oyuncuların analizi. Motriz Revista Educação Física, 4, 403–406.
• Baker, J., Schorer, J., & Cobley, S. (2010). Relative Age Effects. Sportwissenschaft, 26-30
• Balyi, I., Way, R., & Higgs, C. (2016). Uzun vadeli sporcu gelişimi. Ankara: Spor Yayınevi ve Kitabevi. Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action. Englewood Cliffs, NJ, 1986(23-28), 2.
• Baysal, A. 2018. Genel Beslenme. Ankara: Hatipoğlu Yayınları. Beşer, E. (2022). Türkiye kadınlar basketbol süper ligi oyuncularında bağıl yaş etkisi ve maç performansı ilişkisi. İstanbul üniversitesi.
• Carel, J. C., & Léger, J. (2008). Precociouspuberty. New EnglandJournal of Medicine, 358(22), 2366-2377.
• Carroll, C. (2014). Better academic performance: Is nutrition the missing link. Today’s Dietitian, 16(10), 64.
• Cengiz, C., & İnce, M. L. (2013). Farklı okul ortamlarındaki çocukların okul sonrası fiziksel aktivitelerde algıladıkları öz-yeterlilikleri. Yönetim Bilimleri Dergisi, 11(21), 135-147.
• Chasan-Taber, L., Erickson, J. B., McBride, J. W., Nasca, P. C., Chasan-Taber, S., & Freedson, P. S. (2002). Reproducibility of a self-administered lifetime physical activity questionnaire among female college alumnae. American journal of epidemiology, 155(3), 282-291. https://doi.org/10.1093/aje/155.3.282
• Cheatham, C. L. (2020). Nutritional factors in fetal and infant brain development. Annals of Nutrition and Metabolism, 75(Suppl. 1), 20-32.https://doi.org/10.1159/000508052
• Côté, J., Macdonald, D. J., Baker, J., & Abernethy, B. (2006). When “where” is more important than “when”: Birthplace and birthdate effects on the achievement of sporting expertise. Journal of sports sciences, 24(10), 1065-1073.
• Craig, S., Goldberg, J., & Dietz, W. H. (1996). Psychosocial correlates of physical activity among fifth and eighth graders. Preventive medicine, 25(5), 506-513.
• Delorme, N., Boiché, J., & Raspaud, M. (2010). Relativeageeffect in femalesport: a diachronicexamination of soccerplayers. ScandinavianJournal of Medicine ve Science in Sports, 20(3), 509-515.
• Delorme, N., & Raspaud, M. (2009). Is there an influence of relative age on participation in non-physical sports activities? The example of shooting sports. Journal of sports sciences, 27(10), 1035-1042.
• Dishman, R. K., Motl, R. W., Saunders, R., Felton, G., Ward, D. S., Dowda, M., & Pate, R. R. (2004). Self-efficacy partially mediates the effect of a school-based physical-activity intervention among adolescent girls. Preventive medicine, 38(5), 628-636.
• Erkek, A., Pekel, A. Ö., Taşğın, Ö., & Uzun, A. (2022). Orta ergenlik dönemindeki bireylerin fiziksel aktivite düzeyleri ile yaşam kalitesi arasındaki farkların belirlenmesi. Türkiye Spor Bilimleri Dergisi, 6(2), 83-92.
• Fall, C. H. (2013). Fetal programming and the risk of noncommunicable disease. The Indian Journal of Pediatrics, 80, 13-20.
• George, D., & Mallery, P. (2019). IBM SPSS statistics 26 step by step: A simple guide and reference. Routledge.
• Gignac, G. E., & Szodorai, E. T. (2016). Effect size guidelines for individual differences researchers. Personality and individual differences, 102, 74-78.
• Gökmen, H., Karagül, T., & Aşçı, F. H. (1995). Psikomotor gelişim. GSGM Yayın, (139).
• Güzel, A., Üner, S., Arslan, E., Yardım, M., Araz, O., Konşuk-Ünlü, H., & Özcebe, L. (2020). The Turkish validity and reliability of the physical activity self-efficacy scale for children. Bezmialem Science, 8(4).
• Hirose, N. (2009). Relationships among birth-month distribution, skeletal age and anthropometric characteristics in adolescent elite soccer players. Journal of sports sciences, 27(11), 1159-1166.
• Karacabey, K., & Angın, M. (2019). Farklı okullarda eğitim gören 10-15 yaş arasındaki çocuklarda beslenme öz yeterlik düzeyinin belirlenmesi. Hemşirelik Bilimi Dergisi, 2(2), 14-17.
• Karadağ, E. (2010). Eğitim bilimleri doktora tezlerinde kullanılan araştırma modelleri: Nitelik düzeyleri ve analitik hata tipleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 1(1), 49-71.
• Kardeş, M., & Baycar, A. (2021). Moleküler Gastronomide Sivi Azot Uygulamalari. Journal Of Applied Tourism Research, 2(2), 169-176.
• Kılınç, F. (1997). Puberte-adölesan dönemi basketbolcuları ile sedanterlerin postür ve biomotor özelliklerinin analiz ve senkresisi. Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi.
• Leung, A. Y., Leung, I. S., Liu, J. Y., Ting, S., & Lo, S. (2018). Improving health literacy and medication compliance through comic books: a quasi-experimental study of Chinese community-dwelling older adults. Global Health Promotion, 25(4), 67-78.
• Mackinnon, L. T. (2003). Exercise management: concepts and professional practice. Human Kinetics.
• Malina, R. M. (1994). Physical growth and biological maturation of young athletes. Exercise and sport sciences reviews, 22(1), 280-284.
• Mann, D. L., & van Ginneken, P. J. (2017). Age-ordered shirt numbering reduces the selection bias associated with the relative age effect. Journal of sports sciences, 35(8), 784-790.
• Musch, J., & Grondin, S. (2001). Unequal competition as an impediment to personal development: A review of the relative age effect in sport. Developmental review, 21(2), 147-167.
• Mülazımoğlu, O., Cihan, H., Erdoğdu, M., & Şirin, E. F. (2013). Türkiye’deki bazı futbol kulüplerinin profesyonel ve alt yapı takımlarında bağıl yaş etkisi. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 11(2), 105-111.
• Özgenel, M., & Özden, F. (2019). Deneysel ölçüme dayalı beslenme eğitiminin ortaokul öğrencilerinin beslenme davranışlarına ve beslenme öz-yeterliklerine etkisinin incelenmesi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(3), 181-189.
• Öztürk, M. (2010). Çocukların beslenme alışkanlıklarının sağlık davranışı etkileşim modeline göre incelenmesi. Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi.
• Poínhos, R., van der Lans, I. A., Rankin, A., Fischer, A. R., Bunting, B., Kuznesof, S., ... & Frewer, L. J. (2014). Psychological determinants of consumer acceptance of personalised nutrition in 9 European countries. PloS one, 9(10), e110614.https://doi.org/10.1371/journal.pone.0110614
• Ramos-Filho, L., & Ferreira, M. P. (2021). The reverse relative age effect in professional soccer: an analysis of the Brazilian National League of 2015. European Sport Management Quarterly, 21(1), 78-93. https://doi.org/10.1080/16184742.2020.1725089
• Reynolds, K. D., Killen, J. D., Bryson, S. W., Maron, D. J., Taylor, C. B., Maccoby, N., & Farquhar, J. W. (1990). Psychosocial predictors of physical activity in adolescents. Preventive medicine, 19(5), 541-551.
• Robbins, L. B., Pender, N. J., Ronis, D. L., Kazanis, A. S., & Pis, M. B. (2004). Physical activity, self‐efficacy, and perceived exertion among adolescents. Research in Nursing & Health, 27(6), 435-446.
• Romann, M., & Fuchslocher, J. (2014). The need to consider relative age effects in women's talent development process. Perceptual and motor skills, 118(3), 651-662.
• Salahshoori, A., Sharifirad, G., Hassanzadeh, A., & Mostafavi, F. (2014). An assessment of the role of perceived benefits, barriers and self-efficacy in predicting dietary behavior in male and female high school students in the city of Izeh, Iran. Journal of education and health promotion, 3(1), 8.
• Saleem, F. J., Jamil, F., & Khalid, R. (2018). Gender Differences in Nutritional Quality of Life of Young and Old Adults. Annals of King Edward Medical University, 24(S), 872-878.https://doi.org/10.21649/akemu.v24is.2573
• Sallis, J. F., Prochaska, J. J., Taylor, W. C., Hill, J. O., & Geraci, J. C. (1999). Correlates of physical activity in a national sample of girls and boys in grades 4 through 12. Health psychology, 18(4), 410.
• Saunders, R. P., Pate, R. R., Felton, G., Dowda, M., Weinrich, M. C., Ward, D. S., ... & Baranowski, T. (1997). Development of questionnaires to measure psychosocial influences on children's physical activity. Preventive medicine, 26(2), 241-247.
• Spencer, R. A., Rehman, L., & Kirk, S. F. (2015). Understanding gender norms, nutrition, and physical activity in adolescent girls: a scoping review. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 12, 1-10.
• Story, M., Stevens, J., Evans, M., Cornell, C. E., Juhaeri, Gittelsohn, J., ... & Murray, D. M. (2001). Weight loss attempts and attitudes toward body size, eating, and physical activity in American Indian children: relationship to weight status and gender. Obesity Research, 9(6), 356-363.https://doi.org/10.1038/oby.2001.46
• Şahin, L. (2017). Futbol milli takım seçmelerinde bağıl yaş etkisi ve fiziksel performans. Doktora tezi, Gazi Üniversitesi.
• Şahin, O. (2023). Adölesan Muay Thai Sporcularında Aile Ortamı, Beslenme Öz-Yeterlik ve Beslenme Tutumlarının Sağlık Algısına Etkisi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 12(1), 270-278.
• Şipal, M. C. (1989). Eurofit bedensel yetenek testleri el kitabı. TC Başbakanlık GSGM Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı Yayını, Yayın, 78.
• Vincent, J., & Glamser, F. D. (2006). Gender differences in the relative age effect among US Olympic Development Program youth soccer players. Journal of sports sciences, 24(4), 405-413.
• Wattie, N., Cobley, S., & Baker, J. (2008). Towards a unified understanding of relative age effects. Journal of sports sciences, 26(13), 1403-1409.
• World Health Organization. Taking Action on Childhood Obesity chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/274792/WHO-NMH-PND-ECHO-18.1-eng.pdf. Erişim tarihi: 04 mayıs 2024.
• Yıldırım, İ., Özşevik, K., Özer, S., Canyurt, E., & Tortop, Y. (2015). Üniversite öğrencilerinde fiziksel aktivite ile depresyon ilişkisi. Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 9(9), 32-39.