Sporcuların Afet Tehdidine Karşı Afet Bilinci Algı Düzeyleri ve Psikolojik Hazırlıklarının İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 239 - 258, 30.09.2025

Cemal Özman , Özlem Ekizoğlu

https://doi.org/10.53025/sportive.1713071

Öz

Bu araştırma, aktif olarak spor yapan bireylerin afet bilinci algı düzeyleri ile afet tehdidine yönelik psikolojik hazırlık durumlarını çeşitli demografik değişkenler açısından incelemeyi ve bu iki değişken arasındaki ilişkiyi ortaya koymayı amaçlamaktadır. Günümüz dünyasında artan doğal afet riskleri karşısında bireylerin yalnızca fiziksel değil, bilişsel ve psikososyal yönden de hazırlıklı olmaları gerekmektedir. Özellikle sporcular gibi toplumda rol model olabilecek bireylerin afet farkındalığı ve psikolojik dayanıklılık düzeylerinin belirlenmesi, afet yönetimi süreçlerinin birey temelli planlanması açısından önem arz etmektedir. Bu doğrultuda çalışmada nicel araştırma yöntemi kullanılmış ve ilişkisel tarama modeli benimsenmiştir. Araştırmada veri toplama aracı olarak Dikmenli ve arkadaşları (2018) tarafından geliştirilen “Afet Bilinci Algı Ölçeği” ile Türkdoğan Görgün ve arkadaşları (2023) tarafından Türkçeye uyarlanan “Afet Tehdidi İçin Psikolojik Hazırlık Ölçeği” kullanılmıştır. Çalışmanın örneklemini, Erzincan ilinde ikamet eden ve aktif olarak spor yapan 385 gönüllü birey oluşturmaktadır. Verilerin analizinde SPSS 26 programı aracılığıyla bağımsız örneklem t testi, Pearson korelasyon ve doğrusal regresyon analizleri gerçekleştirilmiştir. Araştırma bulgularına göre, katılımcıların %79,7’si yaşamında en az bir kez doğal afet deneyimi yaşamış, %22,9’u afet sırasında bir yakınını kaybetmiş, %36,6’sı afet eğitimi almış ve %15,1’i AFAD gönüllüsü olarak görev yapmıştır. Afet deneyimi, afet sırasında yakın kaybı ve afet eğitimi alma gibi deneyimlerin, bireylerin afet bilinci düzeyini ve psikolojik hazırlık kapasitelerini anlamlı şekilde artırdığı tespit edilmiştir. Cinsiyet değişkeni afet bilinci düzeylerinde anlamlı bir fark yaratmazken, erkek bireylerin duygusal ve psikolojik tepkileri yönetme becerilerinin; kadın bireylerin ise sosyal çevreyi yönetme becerilerinin daha yüksek olduğu görülmüştür. Yaş değişkeni bağlamında, 21-23 yaş aralığındaki bireylerin afet bilinci ve psikolojik hazırlık düzeylerinin diğer yaş gruplarına kıyasla daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Eğitim düzeyi ve spor branşı türü açısından ise anlamlı farklılıklar gözlenmemiştir. Bu durum, afet bilincinin ve psikolojik hazırlığın yalnızca bilişsel düzeyde değil, yaşamsal deneyimler ve duygusal farkındalıkla şekillendiğini göstermektedir. Yapılan korelasyon analizleri sonucunda, afet bilinci ile psikolojik hazırlık arasında pozitif ve anlamlı bir ilişki olduğu saptanmıştır. Doğrusal regresyon analizi sonuçları, afet bilincinde meydana gelen her bir birimlik artışın, psikolojik hazırlık düzeyinde 0,413 birimlik artışa neden olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca, afet bilinci değişkeni, psikolojik hazırlık düzeyindeki varyansın %29’unu açıklamaktadır. Bu bulgular, afet bilincinin yalnızca bilgi düzeyini değil, aynı zamanda bireyin duygusal düzenleme kapasitesi, çevresel farkındalığı ve davranışsal tepkilerini de etkileyen bütüncül bir değişken olduğunu ortaya koymaktadır. Sonuç olarak, araştırma bulguları, sporcuların afetlere yönelik hazırlık düzeylerinin yalnızca bireysel güvenlik değil, aynı zamanda toplumsal dayanıklılık açısından da stratejik bir unsur olduğunu ortaya koymaktadır. Bu kapsamda, sporculara yönelik bütüncül afet eğitimi programlarının, sadece bilgi aktarımı değil, psikososyal becerileri destekleyen içeriklerle tasarlanması gerekmektedir. Özellikle afet deneyimi yaşamamış bireylerde yanlış afet bilinci ve düşük hazırlık düzeyleri göz önünde bulundurularak, bu tür programların yaygınlaştırılması, afet sonrası bireysel toparlanma ve sosyal dayanıklılığın güçlendirilmesi açısından kritik öneme sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Afet Tehdidi , Afet Bilinci Algısı , Psikolojik Hazırlık , Sporcular

Etik Beyan

Bartın Üniversitesi Sosyal ve Beşerî Bilimler Etik Kurul Komisyonu tarafından 11/2023 tarihli ve 19 numaralı toplantıda 2023-SBB-0633 protokol numaralı etik kurul onayı alınmıştır. Makalenin yönteminde “mevcut araştırma süresince “Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi” çerçevesinde hareket edilmiştir.

Examining Athletes' Awareness Levels and Psychological Preparedness in Response to Disaster Threats

Öz

This study examines the disaster awareness perception levels of individuals who actively participate in sports and their psychological preparedness for disaster threats regarding various demographic variables, and to reveal the relationship between these two variables. In today's world, where the risk of natural disasters is increasing, individuals must be physically, cognitively, and psychosocially prepared. Determining the disaster awareness and psychological resilience levels of individuals who can serve as role models in society, such as athletes, is essential for the individual-based planning of disaster management processes. A quantitative research method was used in this context, and a correlational survey model was adopted. The 'Disaster Awareness Perception Scale' developed by Dikmenli and colleagues (2018) and the 'Psychological Preparedness Scale for Disaster Threats' adapted into Turkish by Türkdoğan Görgün and colleagues (2023) were used as data collection tools in the study. The study sample consisted of 385 volunteers residing in Erzincan province who actively participated in sports. Data analysis was performed using the SPSS 26 programme, including independent sample t-tests, Pearson correlation, and linear regression analyses. According to the research findings, 79.7% of the participants had experienced at least one natural disaster, 22.9% had lost a loved one during a disaster, 36.6% had received disaster training, and 15.1% had served as AFAD volunteers. It was found that experiences such as disaster experience, loss of a loved one during a disaster, and receiving disaster education significantly increased individuals' disaster awareness levels and psychological preparedness capacities. While the gender variable did not create a significant difference in disaster awareness levels, it was observed that male individuals had higher emotional and psychological response management skills. In comparison, female individuals had higher social environment management skills. Regarding age, it was determined that individuals aged 21-23 had higher disaster awareness and psychological preparedness levels than other age groups. No significant differences were observed in the education level and the type of sport. This situation shows that disaster awareness and psychological preparedness are shaped not only at the cognitive level but also by life experiences and emotional awareness. Correlation analyses revealed a positive and significant relationship between disaster awareness and psychological preparedness. Linear regression analysis results showed that each unit increase in disaster awareness led to a 0.413 unit increase in psychological preparedness. The disaster awareness variable also explained 29% of the variance in psychological preparedness levels. These findings reveal that disaster awareness is a holistic variable affecting the knowledge level and the individual's emotional regulation capacity, environmental awareness, and behavioural responses. In conclusion, the research findings reveal that athletes' level of preparedness for disasters is a strategic element of individual safety and social resilience. In this context, comprehensive disaster education programmes for athletes should be designed to convey information and support psychosocial skills. Considering the misperceptions about disasters and low preparedness levels among individuals who have not experienced disasters, the widespread implementation of such programmes is critical for strengthening individual recovery and social resilience after disasters.

Anahtar Kelimeler

perception of disaster awareness , disaster threat , psychological preparedness , athletes

Etik Beyan

Bartın Üniversitesi Sosyal ve Beşerî Bilimler Etik Kurul Komisyonu tarafından 11/2023 tarihli ve 19 numaralı toplantıda 2023-SBB-0633 protokol numaralı etik kurul onayı alınmıştır. Makalenin yönteminde “mevcut araştırma süresince “Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi” çerçevesinde hareket edilmiştir.

Kaynakça

• Açkın, B, Tokem, Y. (2023). Afetlerde Geriatrik Yaklaşım. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 8(2), 653-659
• Ağahan, M., ve Demirbilek, Ö. (2023). Öğretmenlerin afet hazır bulunuşluklarının farklı değişkenler açısından incelenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(3), 735-744. https://doi.org/10.33437/ksusbd.1331189
• Atalay, A. (2024). Afet tehdidi için psikolojik hazırlığın değerlendirilmesi, Bolu ili örneği. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, (INIJOSS), 13(2), 289-306. https://doi.org/10.54282/inijoss.1515191
• Aydın, F., ve Coşkun, M. (2010). Observation of the students’ “earthquake” perceptions using phenomenographic analysis (Primary education 7th grade – Turkey). International Journal of the Physical Sciences, 5(8), 1324- 1330.
• Aydınbaş, G. (2023). Sosyoekonomik Boyutuyla Türkiye’de Depremler Üzerine Bir İnceleme: Kahramanmaraş Depremi Örneği. Girayalp Karakuş, H. Fatih Yakut, Nil Didem Şimşek (Ed), Sosyal bilimlere çok yönlü yaklaşımlar: Tarih, turizm, eğitim, ekonomi, siyaset ve iletişim (s. 177-212) içinde. Özgür Yayınları.
• Bonanno, G. A., Brewin, C. R., Kaniasty, K., ve La Greca, A. M. (2010). Weighing the costs of disaster: Consequences, risks, and resilience in individuals, families, and communities. Psychological Science in the Public Interest, 19(1), 1–33. https://doi.org/ 10.1177/1529100610387086
• Cong, Z., Liang, D., ve Luo, J. (2014). Family emergency preparedness plans in severe tornadoes. American Journal of Preventive Medicine, 46(1), 89-93.
• Cornell, V, J, Cusack, L, ve Arbon, P. (2012). Older People and Disaster Preparedness: A Literature Review. Australian Journal of Emergency Management, 27(3), 49-53.
• Çelik, A. A., ve Gündoğdu, K. (2022). Öğretmenlerin Afete Hazırlık Düzeyleri İle İlkokullardaki Afet Eğitimi Uygulamalarına Yönelik Görüşleri. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(1), 77-112.
• Demirci, C. (2023). İlk yardım eğitimi alan bireylerin ilk yardım becerileri ve afet hazır bulunuşluk düzeyleri. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1(2), 92-101.
• Dikmenli, Y., ve Yakar, H. (2019). Öğretmen adaylarının afet bilinci algı düzeylerinin incelenmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 386-416.
• Dikmenli, Y., Yakar, H., ve Konca, A. S. (2018). Development Of Disaster Awareness Scale: A Validity And Reliability Study. Review Of International Geographical Education Online, 8(2), 206-220.
• Doocy, S., Daniels, A., Packer, C., Dick, A., ve Kirsch, T. D. (2013). The human impact of earthquakes: a historical review of events 1980-2009 and systematic literature review. PLoS currents, 5, ecurrents-dis.
• Duman, G., Bulut, Ç., ve Duman, S. (2025). Spor Bilimleri Alanında Deprem ve Depremin Psikososyal Etkileri Üzerine Türkiye’de Yapılan Araştırmaların Sistematik İncelemesi. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(1), 121-136.
• Dülgerler, Ş., Melike, Kara ve Dönmez, A. (2025). Kadınların Afetlere Karşı Psikolojik Hazırlığı. Türk Dünyası Kadın Araştırmaları Dergisi, 4(6), 15-21.
• Erkin, Ö., Aslan, G., Öztürk, M., Çam, B., ve Ödek, Ş. (2023). Hemşirelerin genel afete hazırlık durumları ve etkileyen faktörler. Forbes Journal of Medicine, 4(3), 305-314. https://doi.org/10.4274/forbes.galenos.2023.32659
• Erkin, Ö., Yenigün, S., Gümüş, C., Coşğun, M., (2024). Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) Afet Eğitimlerinin Hemşirelik Öğrencilerinin Afet Yönetimi Algısına Etkisi. Afet ve Risk Dergisi, 7(1), 47-61. https://doi.org/10.35341/afet.1420631
• Faruk, M. O., ve Maharjan, K. L. (2023). The Determinants of Farmers’ Perceived Flood Risk and Their Flood Adaptation Assessments: A Study in a Char-Land Area of Bangladesh. Sustainability, 15(18), 13727. https://doi.org/10.3390/su151813727
• Fırat, Y., Murathan, F., ve Dalga, D. (2024). Afet Sonrası Sporcuların Sporda Psikolojik İhtiyaç Durumları ile Afet Tutumları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi (Adıyaman İli Örneği). Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 18(3), 541-552.
• Gezer H. (2018). Bireysel ve takım sporları ile uğraşan üniversite öğrencilerinin temel psikolojik ihtiyaçlarının belirlenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Spor Yönetimi Anabilim Dalı, Erzurum.
• Gökçay, G., ve Çevirme, A. (2023). Bireylerin afet hazırlık inançlarının, demografik veriler, umutsuzluk ve kadercilik eğilimleri bağlamında incelenmesi. Journal of Awareness, 8(4), 449-464. https://doi.org/10.26809/joa.2155
• Görgün, CT, Şen, İ. K., ve McLennan, J. (2023). Afet tehditlerine karşı psikolojik hazırlık ölçeğinin Türkçe versiyonunun geçerliliği ve güvenilirliği. Doğal tehlikeler, 118(1), 331-346. https://doi.org/10.1007/s11069-023-06006-w
• Güldü, Ö. (2023). Afet bilinci ve stresli durumlarla başa çıkma arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Afet ve Risk Dergisi, 6(3), 638-658.
• Güldü, Ö. (2023). Afet bilinci ve stresli durumlarla başa çıkma arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Afet ve Risk Dergisi, 6(3), 638-658.
• Gündüz, T., ve Akyüz, H. Ö. (2022). Acil sağlık hizmetleri çalışanlarının afet bilinci konusundaki durumlarının incelenmesi-Batman örneği. Hastane Öncesi Dergisi, 7(2), 191-206.
• Haşim, M. (2024). Yıkıcı doğal afetler sonrası spor aracılığıyla toplum direncinin artırılması mümkün müdür? Fonksiyonalist teori kapsamında bir değerlendirme. Spor & Bilim 2024-Iı, 143.
• Havlioğlu, S., Ersin, F., ve Gür, S.C. (2024). Hemşirelerin Afet Tehdidi İçin Psikolojik Hazırlık Durumları, Sosyal Destek Algıları ve Etkileyen Faktörler. Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 21(3), 483-489. 10.35440/hutfd.1558326
• Heanoy, E. Z., ve Brown, N. R. (2024, September). Impact of natural disasters on mental health: Evidence and implications. In Healthcare (Vol. 12, No. 18, p. 1812). MDPI.
• Howitt, D., ve Cramer, D. (2011). Introduction to SPSS statistics in psychology: For version 19 and earlier (Fifth edition). London: Pearson Education Limited.
• Kadıoğlu, M. (2017). Afet Yönetimi: Beklenmeyeni Beklemek, En Kötüsünü Yönetmek, Marmara Belediyeler Birliği Yayınları, İstanbul
• Karacaoğlu, K., ve Çetin, İ. (2015). İş yükü ve rol belirsizliğinin çalışanların tükenmişlik düzeyleri üzerine etkisi: AFAD örneği. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 5(1), 46-69.
• Karasar, N. (2011). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayınları.
• Kaya, E. (2020) Medikal kurtarma ekibi üyelerinin acil durum / afetlere yönelik bireysel hazırlıkları ve afet sonrası iş sürekliliği değerlendirmesi: İstanbul Ulusal Medikal Kurtarma Ekibi örneği. Yüksek Lisans Tezi, Bezmialem Vakıf Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul
• Kelman, I., ve Khan, S. (2013). Progressive climate change and disasters: island perspectives. Natural Hazards, 69(1), 1131-1136.
• Landau J, Mittal M, ve Wieling E. (2008). Linking human systems: strengthening individuals, families, and communities in the wake of mass trauma. J Marital Fam Ther. Apr;34(2):193-209. doi: 10.1111/j.1752-0606.2008.00064.x. PMID: 18412826.
• Lind, D. A., Marchal, W. G., ve Wathen, S. A. (2006). Basic statistics for business and economics (Fifth edition). United States: McGraw-Hill Companies.
• McKillup, S. (2012). Statistics explained: An introductory guide for life scientists (Second edition). United States: Cambridge University Press.
• Morrissey, S., ve Reser, J. (2003). Evaluating the effectiveness of psychological preparedness advice in community cyclone preparedness materials. The Australian Journal of Emergency Management, 18(2), 46- 61.
• Muttarak, R., ve Pothisiri, W. (2013). The role of education on disaster preparedness: Case study of 2012 Indian Ocean earthquakes Thailand's Andaman Coast. Ecology and Society, 18(4), 51. http://dx.doi.org/10.5751/ES-06101-180451
• Norris, F. H., Stevens, S. P., Pfefferbaum, B., Wyche, K. F., ve Pfefferbaum, R. L. (2007). Community Resilience as a Metaphor, Theory, Set of Capacities, and Strategy for Disaster Readiness. American Journal of Community Psychology, 41(1-2), 127–150. https://doi.org/10.1007/s10464-007-9156-6
• Nunnally, J. C. (1978). Psychometric Theory (2nd Ed.) New York: McGrawHill.
• Oyanık, M., ve Cengiz, E. (2020). Afet bilinci ve kader ilişkisi: Gümüşhane örneği. The Journal of International Scientific Researches, 5(AI), 87-101.
• Özden, M. A. (2023). Sürdürülebilir topluluklar için afet bilinci, farkındalığı ve kültürü: Çanakkale kenti incelemesi. Journal of Awareness (JoA), 8(4), 381-396.
• Özkan, B., ve Kutun, F. Ç. (2021). Afet psikolojisi. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 8(3), 249-256.
• Öztürk, Meral., Türk, S., Arı, Furkan, Akgül, S., ve Yıldırım, R. (2025). Sosyodemografik Değişkenler, Afet Hazır Bulunuşluğu ve Afet Okuryazarlığı Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Ekev Akademi Dergisi, (101). 10.17753/sosekev.1559978
• Poussin, J. K., Botzen, W. W., ve Aerts, J. C. (2014). Factors of influence on flood damage mitigation behaviour by households. Environmental Science & Policy, 40, 69-77.
• Said, N. B., Molassiotis, A., ve Chiang, V. C. (2020). Psychological preparedness for disasters among nurses with disaster field experience: An international online survey. International journal of disaster risk reduction, 46, 101533. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2020.101533
• Şahin, Y., Lamba, M., ve Öztop, S. (2018). Üniversite Öğrencilerinin Afet Bilinci ve Afete Hazırlık Düzeylerinin Belirlenmesi. Medeniyet Araştırmaları Dergisi, 3(6), 149-159.
• Şekerci, Y. G., Ayvazoğlu, G., ve Çekiç, M. (2023). Üniversite öğrencilerinin temel afet bilinci ve farkındalık düzeylerinin saptanması. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 12(1), 74-81.
• Tabachnick, B. G., ve Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics (Sixth edition). United States: Pearson Education.
• Tamres, L. K., Janicki, D., ve Helgeson, V. S. (2002). Sex differences in coping behavior: A meta-analytic review and an examination of relative coping. Personality and Social Psychology Review, 6(1), 2–30. https://doi.org/10.1207/S15327957PSPR0601_1
• Tekin, Ö. (2020). Sınıf öğretmeni adaylarının afet bilinci algısı ve deprem bilgi düzeyi (Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi.
• Turkay, H., ve Demir, A. (2021). Spor Psikolojisi Üzerine Bir İnceleme. Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi, 5(10), 119-131. https://doi.org/10.31461/ybpd.973705 Türkdoğan Görgün, C., Koçak Şen, İ., ve McLennan, J. (2023). The validity and reliability of the Turkish version of the psychological preparedness for disaster threat scale. Natural hazards, 118(1), 331-346.
• Ünal, S., Adal, M., Gönen, T., ve Yıldırım, H. (2022). Uşak ilinin afet farkındalığı ve afete karşı hazırlık durum araştırması. Uşak Üniversitesi Fen ve Doğa Bilimleri Dergisi, 6(2), 113-125. https://doi.org/10.47137/usufedbid.1191514
• Wilcox, R. R. (2012). Modern statistics for the social and behavioral sciences: A practical introduction. United States: Chapman & Hall/CRC Press.
• Yu, X., Lau, J.T.F., Mak, W.W.S., Zhanga, J., Lui, W.W.S., ve Zhanga, J. (2011). Factor structure and psychometric properties of the Connor-Davidson resilience scale among chinese adolescents. Comprehensive Psyhiatry, 52(2) 218-24.
• Zharfani, H. A., ve Patria, B. (2024). The effect of parkour for disaster preparedness training on psychological preparedness for disasters. International Journal of Disaster Management, 1(1), 1-12. https://doi.org/10.2139/ssrn.4408287
• Zulch H (2019) Psychological preparedness for natural hazards– improving disaster preparedness policy and practice. United Nations Off Disaster Risk Reduct, 1-43. https://www.unisdr.org/files/66345_f357zulchpsychologicalpreparednessf.pdf