Boş Zamanın Doğru Kullanımı: İnternet Kumar Bağımlılığını Önlemede Rekreasyonel Sporun Önemi

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 33 - 49

Abdullah Çuhadar

https://doi.org/10.53025/sportive.1727840

Öz

Günümüzde teknolojik gelişmelerin hızla yaygınlaşması ve dijitalleşme süreçleri, bireylerin boş zaman değerlendirme alışkanlıklarında köklü değişimlere yol açmıştır. Bu değişimin en endişe verici sonuçlarından biri, özellikle genç nüfus arasında internet tabanlı kumar oyunlarının yaygınlaşması ve bunun ciddi bir halk sağlığı sorunu haline dönüşmesidir. Amerika Birleşik Devletleri'nde yasal spor bahislerinin genişlemesiyle birlikte kumar bağımlılığı yardım arama davranışlarında önemli artışlar kaydedilmiş, çevrimiçi kumar endüstrisinin toplam hacmi 2017'deki 4,9 milyar dolardan 2023'te 121,1 milyar dolara yükselmiştir. Bu çerçevede, kapsamlı önleme stratejilerinin geliştirilmesi kritik bir gereklilik olarak karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla bu çalışmanın temel amacı; üniversite öğrencilerinin serbest zaman aktiviteleri kapsamında rekreasyonel spor katılımlarının internet kumar bağımlılığını önlemedeki rolünü belirlemek ve bu rolün cinsiyet, yaş ile gelir düzeyi değişkenlerine göre farklılaşıp farklılaşmadığını incelemektir. Araştırma, karşılaştırmalı ilişkisel tarama deseni kullanılarak tasarlanmış olup, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi'nden 409 öğrenci ile gerçekleştirilmiştir. Veri toplama sürecinde üç ana araç kullanılmıştır: demografik bilgi formu, İnternet Kumar Bağımlılığı Ölçeği ve Rekreasyonel Spor İyi Oluş Ölçeği. İnternet Kumar Bağımlılığı Ölçeği, Young tarafından DSM-IV'ün Patolojik Kumar Oynama Ölçütlerinden uyarlanarak geliştirilmiş ve Türkçe'ye uyarlanmıştır. Ölçek motivasyon, bağımlılık ve olumsuz psikoloji olmak üzere üç alt boyuttan oluşmaktadır. Rekreasyonel Spor İyi Oluş Ölçeği ise fiziksel aktivite ve mental sağlık, yaşam doyumu, aile ilişkisi geliştirme ve pozitif duygu olmak üzere dört alt boyut içermektedir. Verilerin analizi IBM SPSS 25 istatistik paket programı kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Normallik testleri sonucunda verilerin normal dağılım gösterdiği belirlenmiş ve parametrik test teknikleri uygulanmıştır. Cinsiyet ve yaş grupları arasındaki farklılıkların belirlenmesinde bağımsız örneklemler t-testi, gelir düzeyi kategorileri arasındaki farklılıkların analizinde tek faktörlü varyans analizi kullanılmıştır. Araştırma bulgularına göre, cinsiyet faktörü açısından internet kumar bağımlılığının tüm alt boyutlarında kadın ve erkek katılımcılar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılıklar tespit edilmiştir. Kadın katılımcıların motivasyon, bağımlılık ve olumsuz psikoloji puanları erkek katılımcılardan anlamlı şekilde yüksek bulunmuştur. Yaş değişkeni açısından değerlendirildiğinde hem internet kumar bağımlılığı hem de rekreasyonel spor iyi oluş ölçeklerinin alt boyutlarında yaş grupları arasında anlamlı farklılıklar bulunmamıştır. İnternet kumar bağımlılığının tüm alt boyutlarında gelir düzeyleri arasında anlamlı farklılıklar tespit edilmiş, düşük gelir düzeyindeki katılımcıların daha yüksek puanlar aldığı belirlenmiştir. En önemli bulgulardan biri, internet kumar bağımlılığı ile rekreasyonel spor iyi oluş arasında tespit edilen güçlü negatif korelasyonlardır. Bu bulgular, rekreasyonel spor aktivitelerinin kumar bağımlılığına karşı koruyucu faktör olarak işlev görebileceğini desteklemektedir. Sonuç olarak, bu araştırma rekreasyonel spor aktivitelerinin internet kumar bağımlılığını önlemedeki potansiyel rolünü ampirik verilerle ortaya koymaktadır. Bulgular özellikle kadın öğrenciler ve düşük gelir düzeyindeki öğrencilerin risk grubu olarak değerlendirilmesi ve bu doğrultuda koruyucu önlemler alınması gerektiğini işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Boş Zaman , İnternet , Kumar Bağımlılığı , Rekreasyonel Spor

Kaynakça

• Aksu, H. S., Harmandar Demirel, D., Kaya, A., & Demirel, M. (2021). E-spor faaliyetlerinin rekreasyon ve spor açısından değerlendirilmesi. Akademik serbest zaman ve rekreasyon araştırmaları (ss. 23-40). NEÜ Yayınları.
• Arnett, J. J. (2000). Emerging adulthood: A theory of development from the late teens through the twenties. American Psychologist, 55(5), 469–480. https://doi.org/10.1037/0003-066X.55.5.469
• Arnett, J. J. (2005). The developmental context of substance use in emerging adulthood. Journal of Drug Issues, 35(2), 235–254. https://doi.org/10.1177/002204260503500202
• Aslan, H., Başcıllar, M., & Karataş, K. (2022). Ergenlerde dijital oyun bağımlılığı ile sosyal beceriler arasındaki ilişki. Bağımlılık Dergisi, 23(3), 266-274. https://doi.org/10.51982/bagimli.1033761
• Aydın, İ., & Tütüncü, Ö. (2016). Engelsiz turizm kapsamında rekreasyon terapi kamplarının değerlendirilmesi. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 27(2), 290-297.
• Baggio, S., Gainsbury, S. M., Starcevic, V., Richard, J. B., Beck, F., & Billieux, J. (2018). Gender differences in gambling preferences and problem gambling: A network-level analysis. International Gambling Studies, 18(3), 512-525. https://doi.org/10.1080/14459795.2018.1495750
• Baran, A., Sülü, M., Kekilli, C., Avcu, A., Gündoğdu, S., Boz, G., & Genç, M. (2024). Smoking, alcohol, substance, technology, and gambling addiction among university students. European Journal of Public Health, 34(Supplement_3), ckae144-2295. https://doi.org/10.1093/eurpub/ckae144.2295
• Blaszczynski, A., & Nower, L. (2002). A pathways model of problem and pathological gambling. Addiction, 97(5), 487-499. https://doi.org/10.1046/j.1360-0443.2002.00015.x
• Büyüköztürk, Ş., Akgün, Ö. E., Demirel, F., Karadeniz, Ş., & Çakmak, E. K. (2015). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Clark, H. J., Camiré, M., Wade, T. J., & Cairney, J. (2015). Sport participation and its association with social and psychological factors known to predict substance use and abuse among youth: A scoping review of the literature. International Review of Sport and Exercise Psychology, 8(1), 224-250. https://doi.org/10.1080/1750984X.2015.1068829
• Delfabbro, P. (2012). Australasian gambling review: Fifth edition (1992-2011). Independent Gambling Authority.
• Delfabbro, P., King, D. L., & Derevensky, J. L. (2016). Adolescent gambling and problem gambling: Prevalence, current issues, and concerns. Current Addiction Reports, 3(3), 268-274. https://doi.org/10.1007/s40429-016-0105-z
• Delfabbro, P., King, D. L., Browne, M., & Dowling, N. A. (2020). Do EGMs have a stronger association with problem gambling than racing and casino table games? Evidence from a decade of Australian prevalence studies. Journal of Gambling Studies, 36(2), 499-511. https://doi.org/10.1007/s10899-020-09950-5
• Dishman, R. K., & O'Connor, P. J. (2009). Lessons in exercise neurobiology: The case of endorphins. Mental Health and Physical Activity, 2(1), 4-9. https://doi.org/10.1016/j.mhpa.2009.01.002
• Forrest, D., & McHale, I. G. (2024). The dependence of online gambling businesses on high-spending customers: Quantification and implications. Journal of Gambling Studies, 40(1), 1-22. https://doi.org/10.1007/s10899-024-10329-z
• Gainsbury, S. M., Hing, N., Delfabbro, P. H., Dewar, G., & King, D. L. (2015). An exploratory study of interrelationships between social casino gaming, gambling, and problem gambling. International Journal of Mental Health and Addiction, 13(2), 136-153.
• George, D., & Mallery, P. (2011). SPSS for windows step by step: A simple study guide and reference. Pearson Education.
• Ghelfi, M., Scattola, P., Giudici, G., & Velasco, V. (2024). Online gambling: A systematic review of risk and protective factors in the adult population. Journal of Gambling Studies, 40(2), 673-699. https://doi.org/10.1007/s10899-023-10258-3
• Griffiths, M. (2005). A 'components' model of addiction within a biopsychosocial framework. Journal of Substance Use, 10(4), 191-197. https://doi.org/10.1080/14659890500114359
• Grubbs, J. B., & Kraus, S. W. (2023). Sports wagering in the context of addictive disorders: Results from a census-matched U.S. sample. Addictive Behaviors Reports, 17, 100474. https://doi.org/10.1080/28324765.2023.2231497
• Guillou-Landreat, M., Gallopel-Morvan, K., Lever, D., Le Goff, D., & Le Reste, J. Y. (2021). Gambling marketing strategies and the internet: What do we know? A systematic review. Frontiers in Psychiatry, 12, 583817. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2021.583817
• Hazar, Z., & Hazar, E. (2019). Üniversite öğrencileri için dijital oyun bağımlılığı ölçeği (Uyarlama çalışması). Spor Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4(2), 308-322. https://doi.org/10.25307/jssr.652854
• Herrero, J. A., Menéndez-Santurio, J. I., & Fernández-Río, J. (2024). Personality traits and physical activity in patients with gambling disorder attending a rehabilitation center: An observational study. Frontiers in Psychology, 15, 1456789. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2024.1465195
• Hing, N., Smith, M., Rockloff, M., Thorne, H., Russell, A. M., Dowling, N. A., & Breen, H. (2022). How structural changes in online gambling are shaping the contemporary experiences and behaviours of online gamblers: An interview study. BMC Public Health, 22(1), 1620. https://doi.org/10.1186/s12889-022-14019-6
• Holtgraves, T. (2009). Evaluating the problem gambling severity index. Journal of Gambling Studies, 25(1), 105-120.
• İncekara, H. İ., & Taş, B. (2022). Yetişkinlerde kumar bağımlılığı ile ilişkili sosyodemografik değişkenlerin incelenmesi. Bağımlılık Dergisi, 23(4), 545-559. https://doi.org/10.51982/bagimli.1024383
• Jessor, R., Van Den Bos, J., Vanderryn, J., Costa, F. M., & Turbin, M. S. (1995). Protective factors in adolescent problem behavior: Moderator effects and developmental change. Developmental Psychology, 31(6), 923-933. https://doi.org/10.1037/0012-1649.31.6.923
• Kanter, J. W., Manos, R. C., Bowe, W. M., Baruch, D. E., Busch, A. M., & Rusch, L. C. (2010). What is behavioral activation? A review of the empirical literature. Clinical Psychology Review, 30(6), 608-620. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2010.04.001
• Karaibrahimoğlu, A., Kişioğlu, A. N., Çoban, B., Yıldırım, A., & Yılmaz, S. D. (2021). Validity and reliability study of online gambling addiction scale (OGAS). Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 8(3), 186-193.
• Karaküçük, S. (2005). Rekreasyon boş zamanları değerlendirme. Bağırgan Yayımevi.
• Karaküçük, S., Yenel, F., Gürbüz, B., Özdemir, S., Demirel, M., Sarol, H., & Karaküçük, B. M. (2008). Türk toplumunun boş zaman davranış profilleri ve rekreasyonel etkinliklere katılımdaki engeller: Ankara ili örneği. Gazi Üniversitesi.
• Karasar, N. (2015). Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar, ilkeler, teknikler (28. baskı). Nobel Yayın Dağıtım. Kılıç, M., & Şener, G. (2013). Üniversite öğrencilerinin rekreasyon etkinliklerine katılımlarındaki sosyolojik etkenler ve yapısal kısıtlamalar. Journal of Higher Education & Science, 3(3), 220-227.
• Koç, M. C. (2022). Rekreasyonel Spor İyi Oluş Ölçeği (RSİOÖ) Türkçe versiyonu: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Journal of Recreation and Tourism Research, 9(4), 86-97. https://doi.org/10.5281/zenodo.7494871
• Kwan, M., Bobko, S., Faulkner, G., Donnelly, P., & Cairney, J. (2014). Sport participation and alcohol and illicit drug use in adolescents and young adults: A systematic review of longitudinal studies. Addictive Behaviors, 39(3), 497-506. https://doi.org/10.1016/j.addbeh.2013.11.006
• Lawn, S., Oster, C., Riley, B., Smith, D., Baigent, M., & Rahamathulla, M. (2020). A literature review and gap analysis of emerging technologies and new trends in gambling. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(3), 744. https://doi.org/10.3390/ijerph17030744
• Lisha, N. E., & Sussman, S. (2010). Relationship of high school and college sports participation with alcohol, tobacco, and illicit drug use: A review. Addictive Behaviors, 35(5), 399-407. https://doi.org/10.1016/j.addbeh.2009.12.032
• Lynch, W. J., Peterson, A. B., Sanchez, V., Abel, J., & Smith, M. A. (2013). Exercise as a novel treatment for drug addiction: A neurobiological and stage-dependent hypothesis. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 37(8), 1622-1644. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2013.06.011
• McCormack, A., Shorter, G. W., & Griffiths, M. D. (2014). An empirical study of gender differences in online gambling. Journal of Gambling Studies, 30(1), 71-88. https://doi.org/10.1007/s10899-012-9341-x
• Osborne, J. W. (2024, Ocak 1). Colleges confront gambling addiction among students as sports betting spreads. The Conversation. https://theconversation.com/colleges-face-gambling-addiction-among-students-as-sports-betting-spreads-204434
• Özen, Y., & Gül, A. (2007). Sosyal ve eğitim bilimleri araştırmalarında evren-örneklem sorunu. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 15, 394-422.
• Öztekin, G. G. (2024). Predicting online gambling addiction with the dark triad traits. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26(4), 517-523.
• Palomäki, J., Castrén, S., Männikkö, N., & Latvala, T. (2025). Gambling and other addictive behaviors among higher education students in Finland—insights from a large-scale survey. Frontiers in Psychology, 16, 1529051. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2025.1529051
• Patterson, M. S., Spadine, M. N., Boswell, T. G., McCallum, A. P., Muir, A. J., Pate, R. R., & Blair, S. N. (2022). Exercise in the treatment of addiction: A systematic literature review. Health Promotion Practice, 23(3), 347-361. https://doi.org/10.1177/10901981221090155
• Petry, N. M., & Oncken, C. (2002). Cigarette smoking is associated with increased severity of gambling problems in treatment-seeking gamblers. Addiction, 97(6), 745-753.
• Pi, L. L., Chang, C. M., & Lin, H. H. (2022). Development and validation of recreational sport well-being scale. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(14), 8764. https://doi.org/10.3390/ijerph19148764
• Potenza, M. N. (2014). Non-substance addictive behaviors in the context of DSM-5. Addictive Behaviors, 39(1), 1-2. https://doi.org/10.1016/j.addbeh.2013.09.004
• Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55(1), 68-78. https://doi.org/10.1037/0003-066X.55.1.68 Smith, M. A., & Lynch, W. J. (2012). Exercise as a potential treatment for drug abuse: Evidence from preclinical studies. Frontiers in Psychiatry, 2, 82. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2011.00082
• Valenciano-Mendoza, E., Mora-Maltas, B., Mestre-Bach, G., Granero, R., Fernández-Aranda, F., & Jiménez-Murcia, S. (2023). Clinical correlates of sports betting: A systematic review. Journal of Gambling Studies, 39(2), 579-624. https://doi.org/10.1007/s10899-023-10196-0
• Veliz, P., Boyd, C. J., & McCabe, S. E. (2016). Nonmedical prescription opioid and heroin use among adolescents who engage in sports and exercise. Pediatrics, 138(2), e20160677. https://doi.org/10.1542/peds.2016-0677
• Welte, J. W., Barnes, G. M., Wieczorek, W. F., Tidwell, M. C., & Parker, J. (2004). Risk factors for pathological gambling. Addictive Behaviors, 29(2), 323-335.
• Werch, C. E., Moore, M. J., DiClemente, C. C., Bledsoe, R., & Jobli, E. (2005). A multihealth behavior intervention integrating physical activity and substance use prevention for adolescents. Prevention Science, 6(3), 213-226. https://doi.org/10.1007/s11121-005-0012-3
• Williams, R. J., Volberg, R. A., & Stevens, R. M. (2012). The population prevalence of problem gambling: Methodological influences, standardized rates, jurisdictional differences, and worldwide trends. Ontario Problem Gambling Research Centre & the Ontario Ministry of Health and Long Term Care.
• Yeola, A., Allen, M. R., Desai, N., Poliak, A., Yang, K. H., Smith, D. M., & Ayers, J. W. (2025). Growing health concern regarding gambling addiction in the age of sportsbooks. JAMA Internal Medicine, 185(4), 382-389. https://doi.org/10.1001/jamainternmed.2024.8193
• Young, K. S. (1998). Internet addiction: The emergence of a new clinical disorder. CyberPsychology & Behavior, 1(3), 237-244. https://doi.org/10.1089/cpb.1998.1.237
• Zschucke, E., Gaudlitz, K., & Ströhle, A. (2013). Exercise and physical activity in mental disorders: Clinical and experimental evidence. Journal of Preventive Medicine and Public Health, 46(1), S12-S21. https://doi.org/10.3961/jpmph.2013.46.S.S12