AHMED VEFİK PAŞA’NIN LEHCE-İ OSMÂNÎ ADLI SÖZLÜĞÜNDE /ė/ ÜNLÜSÜ

Yıl 2017, Cilt: 2 Sayı: 4, 48 - 56, 15.10.2017

Tuğba Meral Türkmenoğlu

Öz

Türkçede dokuzuncu ünlü olarak kapalı /e/ nin varlığı, Runik harfli Türkçe metinlerin okunuşu sırasında tartışılmaya başlanmıştır. Yenisey Yazıtlarında /ė/ için özel bir işaret kullanıldığı kanıtlanmışken Arap harfli Türkçe metinlerde ise bu ünlünün izini sürmek oldukça zordur. Söz konusu metinlerde /ė/ ünlüsü için çeşitli harfler ve harekeler kullanılmış; bu durum araştırmacılar tarafından farklı şekillerde yorumlanmıştır. XIX. yüzyılın diplomat ve aydınlarından Ahmed Vefik Paşa; Türkçeden Türkçeye ilk sözlük olan Lehce-i Osmânî’nin ilk baskısını 1876 yılında, ikincisini ise 1888/1889 yılında yayımlamıştır. Sözcüklerin imlâ ve telaffuzlarına oldukça önem veren Ahmed Vefik Paşa, söz konusu eserinin iki baskısında da /ė/ ye birer bölüm ayırarak yer vermiştir. Ayrıca ikinci baskısının ön sözünde /ė/ hakkında çeşitli bilgiler de veren Ahmed Vefik Paşa, bu ünlü için özel bir işaretin belirlenmesi gerektiğini söylemiştir. Bu çalışmada öncelikle Ahmed Vefik Paşa ve Lehce-i Osmânî tanıtılmış; /ė/ konusunda tarihsel bir değerlendirmenin ardından ise Lehce-i Osmânî’de /ė/ nin çeşitli görünümleri değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sözlükler, /ė/ ÜNLÜSÜ

Kaynakça

• Ahmed Vefik Paşa (1293). Lehce-i Osmânî. İstanbul: Tabhâne-i Âmire.
• Ahmed Vefik Paşa (1308). Lehce-i Osmânî (2. bs.). İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
• Akün, Ö. F. (1989). Ahmed Vefik Paşa. İslam Ansiklopedisi (c. 2, s.143-157). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Akün, Ö. F. (2003). Lehce-i Osmânî. İslam Ansiklopedisi (c. 27, s.127-128). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Arat, R. R. (1951). Atabetü’l-Hakâyık. İstanbul: Ateş Basımevi.
• Atalay, B. (1986). Divanü Lugati’t-Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Çeri, B. (1997). Ahmed Vefik Paşa Devir - Şahsiyet - Eser. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Demir, N., Yılmaz, E. (2014). Türkçe Ses Bilgisi (4. bs.). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi AÖF Yay.
• Duman, M. (1999). Klâsik Osmanlı Türkçesi Döneminde i/e Meselesine Dair. İlmî Araştırmalar, 7, 65-104.
• Eckmann, J. (2011). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar (O. F. Sertkaya, Haz.) (3. bs.). Ankara: TDK.
• Erdem, M., Gül, M. (2006). Kapalı e (ė) Sesi Bağlamında Eski Anadolu Türkçesi – Anadolu Ağızları İlişkisi. Karadeniz Araştırmaları, 11, 111-148.
• Gabain, A.V. (2007). Eski Türkçenin Grameri (M. Akalın, Çev.), (5. bs.). Ankara: TDK.
• Gözütok, A. (1997). Türkiye Türkçesinin İlk Sözlüğü Lehce-i Osmânî. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24, 29-37.
• Karamanlıoğlu, A. F. (1989). Gülistan Tercümesi (Kitâb Gülistan bi’t-Türkî). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kocaoğlu, T. (2003). Tarihi Türk Lehçeleri Metinlerinin Transkripsiyonlanmasında Kapalı é / i Meselesi. Türk Kültürü, 483-484, 266-281.
• Korkmaz, Z. (1987). Ahmet Vefik Paşa (3 Haziran 1823 - 2 Nisan 1891). Türk Dili, 53 (422), 77-98.
• Levend, A. S. (2010). Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri (4. bs.). Ankara: Dil Derneği Yayınları.
• Tansel, F. A. (1964). Ahmed Vefik Paşa. Belleten Dergisi, 28 (109), 117-139.
• Yavuzarslan, P. (2004). Türk Sözlükçülük Geleneği Açısından Osmanlı Dönemi Sözlükleri ve Şemseddin Sâmî’nin Kâmûs-ı Türkî’si. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 44 (2), 185-202.
• Yavuzarslan, P. (2009). Osmanlı Dönemi Türk Sözlükçülüğü. Ankara: Tiydem Yayıncılık.
• Yılmaz, E. (1991). Ana Türkçede Kapalı e Ünlüsü. Türk Dilleri Araştırmaları, 151-165.