Ergani Çayönü Cave Reliefs and Symbolic Motifs as an Aesthetic and Cultural Communication Object

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 18 - 30, 25.06.2021

Mahmut Özkan Umut Yağcı

Öz

Hilar Caves are an ancient settlement where unique cultural, aesthetic and symbolic structure is revealed. The embosseds found communicate with the viewer almost as if they want to convey a message to the present day with their contents. In this respect, we can state that Hilar Çayönü reliefs are an aesthetic and cultural communication object in symbolic expression. We can state that this symbolic motif and figurative approach, which takes part in visual communication, sometimes has similar meanings in different geographies and cultures, and sometimes has local and national values and reflects this situation. Hilar Caves in this respect; it plays an important role in ensuring a transfer not only with its communicative dimension, but also with its cultural and aesthetic dimension.

The aim of this research is to reveal the meanings of figures, symbols, motifs and stamps in the reliefs found in Ergani Hilar rock tombs socially, culturally, aesthetically and communicatively. The settlement of Çayönü, which dates back 9000 years, and figurative reliefs, triangular square circles and stamps in hilar caves, were examined with the methods of art analysis and literature review and tried to explain their meaning culturally, socially, aesthetically and communicatively.

As a result of the research, it was concluded that there were social and cultural traces in figurative reliefs in Hilar rock tombs, some esoteric approaches in geometric reliefs, and partial belongings of the people of the period in stamps.

Anahtar Kelimeler

Hilar Caves, Symbol, Visual Communication, Aesthetics, Motif

Estetik ve Kültürel Bir İletişim Nesnesi Olarak Ergani Çayönü Mağara Kabartmaları ve Sembolik Motifler

Öz

Hilar Mağaraları eşsiz kültürel, estetik ve sembolik yapının gözler önüne serildiği eski bir yerleşim yeri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bulunan kabartmalar içerikleriyle adeta günümüze bir mesaj iletmek istercesine izleyici ile iletişim kurmaktadır. Bu doğrultuda Hilar Çayönü kabartmalarının sembolik bir ifadeyle ‘’Estetik ve kültürel bir iletişim nesnesi‘’ olduğunu ifade edebiliriz. Görsel iletişimde rol alan bu sembolik motif ve figuratif yaklaşımın, değişik coğrafya ve kültürlerde bazen benzer anlamlar taşıdığı bazen de yöresel ve milli değerlere sahip olduğu ve bu durumu yansıttığını ifade edebiliriz. Bu minvalde Hilar Mağaraları; yalnızca iletişimsel boyutuyla değil, kültürel ve estetik boyutuyla da bir aktarımın sağlanmasında önemli bir rol almaktadır.
Bu araştırmanın amacı Ergani Hilar kaya mezarlarında bulunan kabartmalarda figür, sembol, motif, damgaların anlamlarını sosyal, kültürel, estetik ve iletişimsel olarak ortaya koymaktır. Günümüzden 9000 yıl öncesine kadar uzanan Çayönü yerleşmesi ve Hilar mağaralarında yer alan figüratif kabartmalar, üçgen, kare, daire ve damgalar eser analizi ve literature taraması yöntemleriyle incelenerek kültürel, sosyal, estetik ve iletişimsel olarak anlamları açıklanmaya çalışılmıştır.
Araştırma Hilar kaya mezarlarında bulunan 8 kabartma ile sınırlandırılmıştır. Araştırmada Hilar kaya mezarlarında figüratif kabartmalar da sosyal ve kültürel izlerin, geometrik kabartmalarda ezoterik bazı yaklaşımların, damgalarda ise dönemin insanlarının kısmi bazı aidiyetlerine dair bilgiler bulunduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hilar Mağaraları, Sembol, Görsel İletişim, Estetik, Motif

Kaynakça

• Aksoy, M. (2011), Tarihi Kültürel Süreç İçinde Dil-Kimlik Ve Türk Damgaları S. 288, Ağustos, Türk Yurdu, s. 133-140.
• Alp, K.Ö. (2009). Orta Asyadan Anadoluya Kültürel Sembollere Giriş. Ankara: Eflatun Yayınevi.
• Baskı, İ. (1995), Dobruca'daki Kırım Tatar Tamgaları, Emel Mayıs -Haziran, S. 208, s.11- 16.
• Cevizci, A. (2000). Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Cömert, B. (1980). Kuramı ve Sanat Tarihçiliği. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Çambel H. (1974). “The Southeast Anatolian Prehistoric Project and its Significance for Culture History”, Belleten XXXVIII Sayı:149 – 152, s. 361 – 379.
• Çambel H.,vd.(1982). “Çayönü Kazısı 1981 Yılı Çalışmaları”, Kazı Sonuçları Toplantısı IV, TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara, s. 9 – 24.
• Çoruhlu, Y. (2014). Kozmolojik Mitolojik Astrolojik Dini ve Edebi Tasavvurlara Göre Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi (1. Baskı). Konya: Kömen Yayınları.
• Daşdağ, F.E., (2017). Görsel iletişimin tarihi, kültürel ve estetik nesnesi olan Diyarbakır surları ve sembolik motifleri. Dicle Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Mühendislik Dergisi. 8(2), 307-318
• Daşdağ, F.E., (2013). Görsel iletişimin estetik nesnesi: seramik tasarımlar. İletişimde Tasarım Tasarımda İletişim Konulu Uluslararası Sempozyum, Dumlupınar Üniversitesi. 24-26 Ekim. Kütahya.
• Demiriz, Y. (2000). İslam Sanatında Geometrik Süsleme. İstanbul: Yorum Sanat ve Yayıncılık.
• Elbek, G., (1986). Anadolu Motifleri Sergisi Kataloğu, İzmir, Resim Heykel Müzesi.
• Erkan, T. (2010). “Anadolu Selçuklu Sanatındaki İnsan Fıgürlerinin Uygurların Mağara Resimleri ve Gaznelilerin Duvar Resimleriyle Konu ve Biçim Yönünden Karşılaştırılması”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, 5(3), s. 218–1263.
• Ersoy, N. (2007). Semboller ve Yorumlar. (3. Basım). İstanbul: Dönence Basım ve Yayın.
• Eyüpoğlu, İ. Z. (1988), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, İstanbul.
• Gibson, C. (2009). Semboller Nasıl Okunur ? Resimli Sembol Okuma Rehberi. İstanbul: Yem Yayın.
• Holmberg, U. (1964). The Mythology of All Races IV Fino Ugric Siberian. New York: Cooper Square.
• Kavuncuoğlu, P. A., (2003). Selçuklu dönemi Konya ve yöresi: çini ve seramiklerdeki sembolik motiflerin günümüz kültür ve sanat eğitimindeki yeri ve önemi, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara
• Keskiner C. (1989). Hatai / Türk Süsleme Sanatlarında Stilize Çiçekler, İlke basın yayın, İstanbul
• Özdoğan A. (2007). “Çayönü”, Türkiye’de Neolitik Dönem, (Edt. M.Özdogan /N. Basgelen), İstanbul, s. 57–99.
• Özdoğan M. (2011). “Mezraa - Teleilat”, The Neolithic in Turkey New Excavations& New Research /The Euphrates Basin, Mehmet Özdoğan, Nezih Başgelen, Peter Kunıholm Edt. By., Archaeology& Art Publications, İstanbul s. 203-260.
• Tarlakazan, E., (2013). Kütahya iline ait sembolleşmiş mekan ve ürünlerin kültür aktarımındaki yeri ve önemi, İletişimde TasarımTasarımda İletişim Konulu Uluslararası Sempozyum, Dumlupınar Üniversitesi. 24-26 Ekim, Kütahya.
• Tıetze, A.(2002), Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lügâti, C.1, Simurg Yay., İstanbul Wien.
• Toprak, F. (2011). Defter-I Cengiz Namede Boy Nişanları ve Damgalar. Turkish Studies. International Periodical for the Languages Literature and History of Turkic. 6/1, s. 555-574.
• Uçar, T. F. (2004). Görsel İletişim ve Grafik Tasarım. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• User, H. Ş. (2006), Başlangıcından Günümüze Türk Yazı Sistemleri, Akçağ Yay, Ankara.
• (Url1) https://tr.wikipedia.org/wiki/Ergani Erişim Tarihi: Şubat. 2021
• (Url 2) http://diyarbakirtanitimm.blogspot.com/2015/09/diyarbakir-magaralari.html Erişim Tarihi: Şubat. 2021
• (Url 3) https://tr.wikipedia.org/wiki/Yaz%C4%B1t Erişim Tarihi: Şubat. 2021
• Görsel 1. https://www.ntv.com.tr/sanat/diyarbakirda-12-bin-yillik-tarih-cayonu-hoyugu-ve-hilar-magaralari,d-jmmXlGPEGO8WMhdgJdrg
• Görsel 2. https://www.haberturk.com/diyarbakir-haberleri/83349946-12-bin-yillik-tarih-havadan-goruntulendidiyarbakirin-ergani-ilcesinde-bulunan-
• Görsel 3. https://www.haberturk.com/diyarbakir-haberleri/83349946-12-bin-yillik-tarih-havadan-goruntulendidiyarbakirin-ergani-ilcesinde-bulunan-
• Görsel 4. Özkan. M. (2020). Hilar Mağaraları, Kişisel Fotoğraf Çekimi, Ergani
• Görsel 5. Özkan. M. (2020). Hilar Mağaraları, Kişisel Fotoğraf Çekimi, Ergani
• Görsel 6. Özkan. M. (2020). Hilar Mağaraları, Kişisel Fotoğraf Çekimi, Ergani
• Görsel 7. Özkan. M. (2020). Hilar Mağaraları, Kişisel Fotoğraf Çekimi, Ergani
• Görsel 8. Özkan. M. (2020). Hilar Mağaraları, Kişisel Fotoğraf Çekimi, Ergani
• Görsel 9. Özkan. M. (2020). Hilar Mağaraları, Kişisel Fotoğraf Çekimi, Ergani