Çatalca Bölgesi Savunma Yapıları Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2021, , 391 - 433, 15.05.2021

Melik Efeoğlu , Kemal Kutgün Eyüpgiller

https://doi.org/10.29135/std.834017

Cited By: 2

Öz

Önce kendini, sonra sahip olduğu değerleri dışarıdan gelebilecek tehditlere-tehlikelere karşı korumak isteyen insanoğlu, tarih boyunca farklı savunma yöntemleri araştırmış ve geliştirmiştir. Tarihsel süreç içinde bir gerekliliğe dönüşen bu arayış, farklı savunma pratiklerinin ve savunma yapılarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Geçmiş medeniyetlerin mimarlık miraslarından olan savunma yapıları toplumların savunma tarihleri ve teknolojileri hakkındaki bilgilere ulaşılmasına olanak sağlar; sosyal, kültürel ve ekonomik yapıları hakkında yorum yapılmasına da katkı sunar. İlkel dönemlerden başlayarak doğanın çeşitli etkilerinden, yırtıcı hayvanlardan ya da saldırgan gruplardan korunmak amacıyla inşa edilen savunma yapıları, toplumların gelişmişlik düzeyine ve bulunduğu bölgenin coğrafi özelliklerine bağlı olarak farklılık göstermektedir. Bu çalışma kapsamında ele alınan ve Çatalca Bölgesi’nde bulunan savunma yapıları üç farklı dönemin ürünü olduğu gibi, savunma yapılarının tarihsel süreç içinde geçirdiği evrimi yansıtan ender örneklerdendir. Çatalca Bölgesi’nin jeopolitik açıdan önemini ortaya çıkaran bu yapılar Karadeniz’den Marmara Denizi’ne, kuzey-güney yönünde uzanan savunma hatlarını oluşturmaktadır. İnşa edildikleri dönemde, İstanbul’un savunulması için aktif rol üstlenen bu savunma yapıları günümüzde çeşitli koruma sorunlarına bağlı olarak yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bölgedeki tarihi savunma yapılarının sayısı ve çeşidi göz önünde bulundurulduğunda, Çatalca Bölgesi’nin savunma tarihimiz açısından önemi anlaşılmaktadır. Söz konusu savunma yapılarının tarihi ve mimari değerlerinin gün yüzüne çıkarılmasına ve koruma sorunlarına dikkat çekilerek konuyla ilgili farkındalığın arttırılmasına katkı sağlamak hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Askeri Mimari, Savunma Yapısı, Savunma Hattı, Mimari Miras, Koruma, Çatalca

An Evaluation on Defense Structures in Çatalca Region

Öz

Human beings, who want to protect themselves against threats and dangers that may come from outside, have researched and developed different defense methods throughout history. This search, which has become a necessity in the historical process, has led to the emergence of different defense practices and defense structures. Defense structures, which are one of the important sources that shed light on the experiences of past civilizations and one of the building blocks of the architectural heritage, allow access to information about the defense history and technologies of societies, as well as contribute to comment on their social, cultural and economic structures. These defensive structure, which were built to protect from various effects of nature, predators or aggressive groups starting from the primitive periods, differ depending on the development level of the societies and the geographical features of the region. Changing combat techniques and technologies have accelerated the transformation, renewal and development of defense structures in the process.
Çatalca Region has an important area among the military architectural heritage sites in terms of the originality and diversity of its historical defense structures. The defense structures in the region are cultural properties that represent the military architecture and defense strategy of the period they were built. This study, which investigates the historical defense structures in the Çatalca Region, consists of three sections. In the first part, changes in defense structures through historical process were discussed. Also, the elements that trigger the development of defense structures were briefly handled. In the second part, in parallel with the development of defense structures in the historical course, defense structures in the Çatalca Region were addressed. The history and architectural features of the defense structures in the region were tried to be emphasized. In the last part, a general evaluation was made on these defensive structures and their current situation and the conservation problems identified following the fieldworks were pointed out.
The defense structures discussed in this study and located in the Çatalca Region are the products of three different periods and are rare examples that reflect the evolution of defense structures in the historical process. These structures, which reveal the geopolitical importance of the Çatalca Region, form the defense lines extending from the Black Sea to the Marmara Sea in the north-south direction. These defense structures, which took an active role to defend Istanbul during the period they were built, face the danger of extinction today due to various protection problems. Considering the number and type of historical defense structures in the region, the importance of the Çatalca Region in terms of our defense history is understood. However, the fact that most of the historical defense structures in the region have not been legally protected and comprehensive conservation works have not been carried out for these structures, shows that the awareness about the military architectural heritage is not at the desired level. In this context, it is aimed to bring the historical and architectural values of these defense structures to light and to raise awareness on the issue by drawing attention to conservation problems.

Anahtar Kelimeler

Military Architecture, Defense Structure, Line of Defense, Architectural Heritage, Conservation, Çatalca

Kaynakça

• Acıoğlu, Y. (2016). Çanakkale Tabyaları, Sanat Tarihi Dergisi, 25(1), 1-57.
• Altunan, S. (2005). XVIII. yy’da Silistre Eyaletinde Haberleşme Ağı: Rumeli Sağ Kol Menzilleri, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 1-20.
• Aksun, Z. N.(1930). Osmanlı Tarihi, Osmanlı Devleti’nin Tahlilli, Tenkidli Siyasi Tarihi (C. 5, 494-495), İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Andreossy, C. (1818). Voyage de la Mer-Noire, ou Essai Sur Le Bosphore, Paris.
• Arıkboğa, C. (2019). Bunker-scape: Defense Architecture in Gallipoli Peninsula / Korugan-Peyzaj: Gelibolu Yarımadasındaki Savunma Mimarisi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Armaoğlu, F. (1958). İkinci Dünya Harbi’nde Türkiye, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi,13(2), 139-179.
• Aslan, D. (2004). Özellikle Büyükçekmece Koruganları, Betonart Dergisi, (4), 55.
• Aydın, S. (2020). İkinci Dünya Savaşı’nda Kıyı ve İç Hat Savunması: Çakmak Hattı (Büyükçekmece-Çatalca) Koruganları, Güvenlik Stratejileri Dergisi, 16(34), 383-451.
• Bagster, S. (1846). Ecclesiastical History, A History of The Churcrh, In Six Books, from A.D. 431 to A.D. 594 by Evagrius, London.
• Burke, A. A. (2004). The Architecture of Defense: Fortified Settlements of The Levant During The Middle Bronze Age, (Unpublished Doctor of Philosophy Thesis), University of Chicago, Chicago, Illinois.
• Foss. C, ve Winfield, D. (1986). Byzantine Fortifications an Introduction, University of South Africa, Pretoria.
• Coppin, P. J. (1686). Le Bouclier De L’Europe ou La Guerre Sainte, De Voyages Faits Dans La Turquie, Lyon.
• Couto, D. (2016). İstanbul Boğazı’ndaki Osmanlı Hisarları, Üç Denizin Arasında, İzmir: Arkadaş Matbaacılık.
• Croke, B. (1981). The Date of the “Anastasian Long Wall” in Thrace, 59-78, Macquarıe Unıversıty, Sydney.
• Crow, J. (1995). The Long Walls of Thrace, Constantinople and Its Hinterland, Great Britain: Ashgate Publishing.
• Crow, J. Ricci, A. (1997). Investigating The Hinterland Of Constantinople: Interim Report On The Anastasian Long Wall, Journal Of Roman Archaeology, 10, 235-263.
• Çadırcı, M. (1989). II. Abdülhamit Döneminde Osmanlı Ordusu, Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları.
• Çam N. (1993). Erzurum Tabyaları, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çetin, S. (2013). İkinci Dünya Savaşı’nda İstanbul ve Trakya’nın Tahliye Edilmesi, Atatürk Yolu Dergisi (52), 771-802.
• Dikici, R. (2016). The History of Byzantine Empire (Byzantium 330-1453), İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Dirimtekin, F. (1948). Anasthase Surları, TTK Belleteni, 12(45), 1-10.
• Donnell, C. (2008). The German Fortress Of Metz 1870-1944, Oxford: Osprey Publishing.
• Downey, G. (1971). Procopius, Buildings General Index to Procopius, London: Harvard University Press.
• Erickson, E. D. (2013). Büyük Hezimet, Balkan Harplerinde Osmanlı Ordusu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Eyice, S. (2001). Kale, T.D.V. İslam Ansiklopedisi, (C. 24, 234-242), Ankara.
• Eyice, S. (1980). Trakya Araştırmacılarından: Feridun Dirimtekin 1894-1976, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 8, 259-285.
• Eyüpgiller, K. K. ve Yaşa, Y. (2019). İstanbul Bahr-i Siyah / Karadeniz Boğazı Kale ve Tabyaları, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Fıratlı, N. (1979). Trakya’da Anastasius Surları Denilen Uzun Duvar, TTOK Belleteni, 63(343), 21-22.
• Ford, K. (2012). The Mareth Line 1943, The end in Africa, Oxford: Osprey Publishing.
• Gimpel, J. (2005). Ortaçağda Endüstri Devrimi, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, Ankara: Yenigün Matbaası.
• Greene, F. V. (1879). The Russian Army and Its Campaigns in Turkey in 1877-1878, New York.
• Güner, Y. (2004). Edirne Askeri Tabyalarının Mimarisi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Gürün, K. (1988). Türkiye’yi II. Dünya Savaşı’na Sokma Çabaları, TTK Belleteni, 52 (204), 1455-1468.
• Gyllius, P. (1997). İstanbul’un Tarihi Eserleri, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Hall, R. C. (2003). The Balkan Wars 1912-1913, London: Published by Routledge.
• Hart, B. L. (2009). İkinci Dünya Savaşı Tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Harrison, R. M. (1969). Trakya’da Uzun Duvar, Türk Arkeoloji Dergisi, (18), 77-83.
• Hasol, D. (1990). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• Kahraman, S. A. ve Dağlı, Y. (2006). Günümüz Türçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi (C.3, 385), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kanberoğlu, N. (2018). Osmanlı Devleti’nin II. Meşrutiyet Dönemi Demiryolu Politikaları 1908-1914, Vakanüvis - Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Prof. Dr. Azmi Özcan Öğrencileri Özel Sayısı, 158-187.
• Karaca, E. (2020). Arkeolojik Verilere Göre Doğu Trakya Kuzey Yolu, Belleten, 84(299), 29-42.
• Karpuz, H. (2004). Anadolu Selçuklu Mimarisi, Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi.
• Keegan, J. (1993). A History of Warfare, New York: Random House.
• Keeley, L., H., Fontana, M., ve Quick, R., (2007). Baffles and Bastions: The Universal Features of Fortifications, Journal of Archaeological Resource 15, 15-95.
• Küçükuğurlu, M. (2014). Erzurum Tabyaları ve Kışlaları, Erzurum: Erzurum Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Lechevalier, J. B. (1800). Voyage de la Propontide et du Pont-Euxin, Paris.
• Lendy, A. F. (1857). Elements of Fortification: Field and Permanent, For Use of Students, Civilian and Military, London.
• Lendy, A. F. (1862). Treatise on Fortification or Lectures Delibered to Officers Reading for The Staff, W. Mitchell, Military Bookseller 39, London: Charing Cross.
• Lepage, J. D. (2002). Castles and Fortified Cities of Medieval Europe :An Illustrated History, London: McFarland & Company.
• Lepage, J. D. (2010). Vauban and the French Military Under Louis XIV: An Illustrated History of Fortifications and Strategies, London.
• Lynch, C. (2003). Niccolo Machiavelli, Art of War, London: The University of Chicago Press.
• Mansel, A. M. (1938). Trakya’nın Kültür ve Tarihi, İstanbul: Edirne ve Yöresi Eski Eserleri Sevenler Kurumu Yayını.
• Millingen, A. V. (1899). Byzatine Constantinople, The Walls of The City and Adjoining Historical Sites, London.
• Müth, S., Sokolicek, A., Jansen, B., Laufer, E. (2016). Ancient Fortifications: A Compendium of Theory and Practice, Methods of Interpretation, Oxford: Oxbow Books.
• Nossov, K. S. (2008). Hittite Fortifications c. 1650-700 BC, New York: Osprey Publishing.
• Ocak, M. T. ve Tekin, Ö. F. (2019). Anadolu Feneri Koruganları, Betonart Dergisi, 15(60), 66-71.
• Ödekan, A. (1997). Kale, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, (C.2, 932-933), İstanbul: Yem Yayınları.
• Özgüven, H. B. (1997). Barut ve Tabya: Rönesans Mimarisi Bağlamında Fatih Sultan Mehmet Kaleleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özgüven, B. (2001). The Palanka: A Characteristic Building Type of the Ottoman Fortification Network in Hungary, (Proceedings of the 11th International Congress of Turkish Art, Utrecht– The Netherlands, August 23-28, 1999), EJOS, Vol: IV, No: 34, Netherlands 2001, 1-12.
• Parker, G. (2014). Cambridge Savaş Tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Philippides, M. (2011). The Siege and Fall of Constantinople in 1453: historiography, topography and military studies, USA, Amherst: Routledge.
• Portlock, M. G. (1858). Papers on Geometrical Drawing, On The Arms is Use and Permanent Fortification, On The Attack and Defence of Fortresses, On Military Mining, and on The Defence of Coasts, London: George Edward Eyre and William Spottisswoode, Printers to The Queen’s Most Excellent Majesty, John Weale 59, High Holborn.
• Schuhhardt, C. (1901). Die Anastasius-Mauer bei Constantinopel und die Dobrudshca-Walle, JDAI 16, 107-115.
• Sevgen, N. (1960). Anadolu Kaleleri, Ankara: Doğuş Ltd. Şirketi Matbaası.
• Sözen, M. ve Tanyeli, U. (1986). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2014). İktisadi Politikaları ve Uygulamalarıyla İkinci Dünya Savaşı Türkiye’si, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Troçki, L. (2012). Balkan Savaşları, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tuncer, H. (2012). İsmet İnönü’nün Dış Politikası, (1938-1950) İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Ülkü, O. (2006). Kars ve Ardahan Tabyaları, (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Weisband, E. (2000). İkinci Dünya Savaşı’nda İnönü’nün Dış Politikası, İstanbul: Çağdaş Matbaacılık ve Yayıncılık.
• Whitby, M. (1985). The Long Walls Of Constantinople, Byzantion, 55(2), 560-583.
• Yeler, S. (2013). Trakya Bölgesi Tabyaları: Koruma Sorunları ve Koruma Kullanma Önerileri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Edirne.
• Zaloga, S. J. (2007). The Atlantic Wall (1) France, Oxford: Osprey Publishing.
• BOA, Y..PRK. ASK, Kutu No:2, Gömlek:39, Hicri: 17.12.1295
• BOA, BEO., Kutu No: 4140, Gömlek: 310484, Hicri: 14.11.1330
• BOA, MV., Kutu No: 171, Gömlek: 15, Hicri: 06.12.1330
• BOA, Y. MTV., Kutu No: 49, Gömlek: 9, Hicri: 03.08.1308
• BOA, MV., Kutu No: 171, Gömlek: 1, Hicri: 01.12.1330
• BOA, HRT.h., Kutu No: 2170, Hicri: 10.03.1289
• BCA, Kutu No: 88, Gömlek: 97, Sıra: 6, Miladi: 03.10.1939
• BCA, Kutu No:90, Gömlek:23, Sıra: 2, Miladi: 09.03.1940
• BCA, Kutu No:91, Gömlek:61, Sıra: 4, Miladi: 24.06.1940
• BCA, Kutu No:92, Gömlek:73, Sıra: 19, Miladi: 23.07.1940
• BCA, Kutu No:92, Gömlek:86, Sıra: 3, Miladi: 10.09.1940
• BCA, Kutu No:95, Gömlek:59, Sıra: 4, Miladi: 10.07.1941
• BCA, Kutu No:93, Gömlek:125, Sıra: 8, Miladi: 21.01.1941
• BCA, Kutu No:98, Gömlek:25, Sıra: 17, Miladi: 27.03.1942
• BLH, Sıra No: 185, Kutu No: 11, Gömlek: 4, Rumi: 1327
• BDH, Sıra No: 7, Kutu No: 616, Gömlek: 36, Rumi: 1330
• İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi, Demirbaş No: 92518
• İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi, Demirbaş No: 93178