Cüneyd-i Bağdâdî’nin Halifesi Ebû Muhammed el-Cerîrî: Hayatı ve Tasavvufî Görüşleri

Yıl 2021, Sayı: 10, 239 - 261, 29.06.2021

Yakup Pekdoğru Harun Alkan

https://doi.org/10.46231/sufiyye.958940

Öz

Bu makalenin amacı Cüneyd-i Bağdâdî’nin halifesi olan Ebû Muhammed el-Cerîrî’nin hayatını ve tasavvufi görüşlerini ortaya koymaktır. Cüneyd-i Bağdâdî Bağdat’ta yaşamış bir sufidir. O, hem yaşadığı dönemde hem de kendinden sonra övgüyle bahsedilen sufiler arasındadır. Tasavvuf başta olmak üzere diğer dini alanlarda ilmi yetkinliği her kesim tarafından dile getirilmektedir. Onun bu özelliği dayısının kendisine tavsiyesiyle ortaya çıktığı söylenebilir. Cüneyd-i Bağdâdî sufîler arasında “seyyidü’t-taife” lakabıyla anılmaktadır. Ebû Muhammed el-Cerîrî ise kaynaklarda onun halifesi diye belirtilmektedir. Cüneyd-i Bağdâdî’nin birçok halifesi vardır ancak rivayetlerde “Cerîrî onun yerine geçti, Cüneyd onu işaret etti” gibi hususlar zikredilmektedir. Dolayısıyla Cerîrî’nin halifeliği diğerlerine nazaran ön plandadır. Ebû Muhammed el-Cerîrî diğer sûfîler gibi bazı konulara dair açıklamalarda bulunmaktadır. Bunlar arasında tasavvufi düşüncedeki nefs, marifet, tevhid, iman, ihlas gibi konular vardır. Ancak zikredilen konulara getirdiği yorumlar bağlamları bulunmadığı için yer yer birer cümleyle dile getirilmişlerdir. Bu makalede önce Cerîrî’nin hayatına ve onun Cüneyd-i Bağdâdî ile ilişkisine sonra Cerîrî’nin tasavvufi görüşlerine değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ebu Muhammed el-Cerîrî, Cüneyd-i Bağdâdî, Nefs, Marifet, Tevhid.

Abu Muḥammad al-Jarīrī as the Successor of Junayd al-Baghdadī: His Life and Ṣūfī Views

Öz

This article aims to reveal the life and ṣūfī views of Abu Muḥammad al- Jarīrī, the successor of Junayd al-Baghdādī. Junayd al-Baghdādī, a ṣūfī lived in Baghdad, is among the ṣūfīs that are praised by the people in both his contemporary period and later. His scientific competence in other religious fields, especially in Ṣūfīsm, is recognized by all groups. It can be said that this feature of him emerged with the advice of his uncle. Junayd is known with the nickname "lord of the ṣūfīs" among Ṣūfīs. Abu Muḥammad al- Jarīrī has been described as “the successor of Junayd” in the sources. There are many successors of Junayd al-Baghdādī, however, the narratives indicate that “Jarīrī has replaced Junayd and Junayd designated Jarīrī after himself”. Therefore, the successor of Jarīrī is in the foreground compared to the others. Abu Muḥammad al- Jarīrī made statements on some matters, including soul (nafs), mystical knowledge (ma'rifah), monotheism (tawḥīd), belief, and sincerity in ṣūfī thought, like other ṣūfīs. However, sometimes, his comments on these mentioned topics are expressed with one sentence only because of the lack of context. This article initially examines the life of Jarīrī and his relationship with Junayd and later talks about ṣūfī views of Jarīrī.

Anahtar Kelimeler

Abu Muḥammad al- Jarīrī, Junayd al-Baghdadī, Nafs, Ma, Tawḥīd

Kaynakça

• Albayrak, Halis. Tefsir Usûlü. İstanbul: Şule Yayınları, ts.
• Algar, Hamid. “Mektûbât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/11-12. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Attâr, Ferîdüddîn. Tezkiretü’l-evliyâ. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2007.
• Avcu, Ali. Karmatîlerin Doğuşu ve Gelişimi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, 2009.
• Bağdâdî, Hatîb. Târîhu Bağdâd. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmi, 2002.
• Ebû Yalâ, Ebü'l-Hüseyn İbn. Tabakātü’l-Hanâbile. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, ts.
• Bardakçı, Mehmet Necmeddin. İslâm Tasavvuf Düşüncesinin Teşekkülü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2020
• Necmeddin, Mehmet. İslâm Tasavvuf Düşüncesinin Teşekkülü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2020.
• Başer, Hacı Bayram Başer. Şeriat ve Hakikat ile Tasavvufun Teşekkül Süreci. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Otto Yayınları, 2014.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 2014.
• Cürcânî, Seyyîd Şerîf. Taʿrîfât: Tasavvuf Istılahları. çev. Abdülaziz Mecdî Tolun. İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Demirli, Ekrem. İslâm Metafiziğinde Tanrı ve İnsan. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2012.
• Demirli, Ekrem. “Kuşeyrî’den İbnü’l-Arabî’ye İşâri Yorumculuk Hakkında Bir Değerlendirme: İşarî Yorumdan Tahkîke Doğru Kur’ân-ı Kerim Yorumculuğunun Gelişimi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2013), 121-142.
• Fazlurrahman. İslâm. çev. Mehmet Dağ - Mehmet Aydın. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Gökbulut, Süleyman. “Tasavvuf Tarihinde Cüneydî Çizgi”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36 (2012).
• Hücvirî, Ebu’l-Hasan Ali b. Osman. Keşfu’l-mahcûb. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2010.
• İbn Hallikan, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. İbrâhîm. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân. Beyrut: Daru Sadr, 1971.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Muhammed. Lisânü’l-Arab. Kahire: Dâru’l-Maârif, ts.
• Teymî, Ebü'l-Kâsım. Siyeru selefi’s-sâlihîn. Riyâd: Dâru’r-Râyeti li’n-Neşri ve’t-Tevzî, ts.
• Kara, Mustafa. “Ebû Muhammed el-Cerîrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10 Cilt. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Karamustafa, Ahmet T. Tasavvufun Oluşumu. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Kartal, Abdullah. Tasavvufun Oluşumu: Şeriat-Hakikat İlişkisi. Bursa: Emin Yayınları, 2015.
• Kelâbâzî, Muhammed b. İbrâhim. et-Taarruf li-mezhebi ehli’t-tasavvuf. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• Kılavuz, A. Saim. Anahatlarıyla İslâm Akâidi ve Kelâm’a Giriş. İstanbul: Ensar Yayınları, 2007.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 2017.
• Mekkî, Ebû Tâlib. Kûtü’l-kulûb fî muâmeleti’l-mahbûb ve vasfu tarîki’l-mürîd ilâ makâmi’t-tevhîd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, ts.
• Melchert, Christopher. Sünnî Düşüncenin Teşekkülü: Din-Yorum-Dindarlık. çev. Ali Hakan Çavuşoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2018.
• Öz, Mustafa. “Ebû Tâhir Cennâbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/372-373. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Özaydın, Abdülkerim. “Bağdat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/437. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Pekdoğru, Yakup. Erken Dönem Tasavvuf Klasiklerinde Marifet: 4-5. Yüzyıllar. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, 2020.
• Safâdî, Ebü’s-Safâ. el-Vâfî bi’l-vefeyât. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai-Turas, 2000.
• Serrâc, Ebû Câfer Nasr. el-Lüma’. Kahire: Dâru’l-Mukattam li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, 2018.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn. Tabakātü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-kübrâ. 10 Cilt. by.: Hicru li’t-Tıbâati ve’n-Neşri ve’t-Tevzî, 1413.
• Sülemî, Ebû Abdirrahmân. Tabakâtu’s-sûfiyye. çev. Abdurrezzak Tek. Bursa: Bursa Akademi, 2018.
• Uludağ, Süleyman. “Halvet Der-Encümen”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/387-388. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Uludağ, Süleyman. “İşârî Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/424-428. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Uludağ, Süleyman. “Keşf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/315-317. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Uludağ, Süleyman. “Sülûk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/127-128. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2012.
• Uludağ, Süleyman. “Tevhid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/21-22. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Yılmaz, Hasan Kamil. Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm. 37 Cilt. Bsy.: el-Mektebetü’t-Tevfîkıyye, Trs.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâ. 18 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.