Divân Şiirinde Ahlâk-ı Zemîme Tasavvuru

Yıl 2021, Sayı: 11, 281 - 314, 30.12.2021

Murat Vanlı

https://doi.org/10.46231/sufiyye.1015001

Öz

Bu makalede güzel ahlak hakkında kısaca bilgi verildikten sonra “rezilet, mekârihü'l-ahlak, kötü huylar, fenâ hareketler, zemmedilen davranışlar” gibi ibarelerle de adlandırılan ahlak-ı zemime unsurları Divan şairlerinin şiirlerinden hareketle ana muhteva olarak ele alınmıştır. Bu suretle Türk şiirinin tekâmül etmeye başladığı 13. yüzyıl ile Modern şiirle tanıştığı 19. yüzyıla kadarki zaman diliminde şiir terennüm etmiş olan seçkin şairlerin divanları esas alınarak Divan şiirinde ahlak-ı zemime meselesinin nasıl değerlendirildiği ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bunun için Türk şiirinin temel taşı olarak nitelenen büyük şair Yûnus Emre ve sonraki asırlarda yaşamış olan Ahmed-i Dâî, Şeyhî, Ahmet Paşa, Necâtî Bey, Bâkî, Fuzûlî, Fehîm, Nâilî, Ömer Nefî, Yusuf Nâbî, Nedîm, Şeyh Gâlib, Şeref Hanım, Laylâ Hanım gibi şairlerin divanları tetkik ve tahlil edilmiş, Divan şiirinde ahlak-ı zemimenin ne surette tezahür etmiş olduğu eserlerinde saptanmıştır. Zemmedilmiş ahlaki vasıfların dinimizde olduğu gibi şiirde ve dolayısıyla edebiyatta da ne kadar mühim bir yeri haiz olduğu kanısı divanlardan yapılan alıntılarla takviye edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Divân şiiri, divân, şair, ahlâk, ahlâk-ı zemîme

Evil Morality Conception in Diwan Poetry

Öz

In this article, after giving a brief information about good morals, the elements of morality, which are also called with phrases such as “disgrace, makārih al-ahlak, bad habits, bad actions, insulting behaviors”, are discussed as the main content based on the poems of Diwan poets. In this way, based on the diwans of distinguished poets who performed poetry in the 13th century, when Turkish poetry began to evolve, and until the 19th century, when it met modern poetry, it was tried to reveal how the issue of morality was evaluated in Diwan poetry. For this reason, the great poet Yunus Emre, who is considered the cornerstone of Turkish poetry, and diwans of the poets who lived in the following centuries such as Ahmed-i Dāī, Şeyhī, Ahmet Pasha, Necātī Bey, Bākī, Fuzūlī, Fehīm, Nāilī, Ömer Nefī, Yusuf Nābī, Nedīm, Şeyh Gālib, Şeref Hanım, Laylā Hanım were examined and analyzed, and the manifestation of evil morality in Diwan poetry was determined in their works. The opinion that the implied moral qualities have an important place in poetry, and therefore in literature, as in our religion, is reinforced with quotations from the diwans.

Anahtar Kelimeler

Diwan poetry, diwan, poet, morality, evil morality

Kaynakça

• Akkuş, Metin. Nef’î Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1993.
• Akyüz, Kenan vd. Fuzûlî Divanı. Ankara: TTK Basımevi, 1958.
• Arslan, Mehmet. Leylâ Hanım Divanı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2003.
• Arslan, Mehmet. Şeref Hanım Divanı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2002.
• Ayan, Hüseyin. Nesîmî, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni. 2 Cilt. Ankara: TDK Yayınları, 2002.
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. 3 Cilt. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 2005.
• Bilkan, Ali Fuat. Nâbî Dîvânı. 2 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1997.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Otto Yayınları, 6. Basım, 2014.
• Çağbayır, Yaşar. Ötüken Türkçe Sözlük. 5 Cilt. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.
• Çağrıcı, Mustafa. “Ahlâk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/1-9. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Çağrıcı, Mustafa. “Edep”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/412-414. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• el-Mekkî, Ebû Tâlib. Kûtü'l-kulûb, Kalplerin Azığı. 4 Cilt. çev. Yakup Çiçek - Dilâver Selvi. İstanbul: Semerkand Yayınları, 5. Basım, 2014.
• el-Muhasibî, Hâris. er-Riâye - Nefs Muhasebesinin Temelleri. çev. Şahin Filiz - Hülya Küçük. İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.
• Ertem, Rekin. Şeyhülislâm Yahyâ Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1995.
• es-Sülemî, Ebû Abdirrahmân. Sülemî'nin Risaleleri - Tasavvufun Temel İlkeleri. çev. Süleyman Ateş. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1981.
• Eşrefoğlu Rûmî. Müzekki'n-Nüfûs. haz. Abdullah Uçman. İstanbul: İnsan Yayınları, 3. Basım, 2007.
• İmam Gazâlî, Hüccetü'l-İslâm. İhyâu Ulûmi'd-Dîn. 4 Cilt. çev. Ahmet Serdaroğlu. İstanbul: Bedir Yayınevi, 2012.
• İpekten, Haluk. Nâilî Divânı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1990.
• İsen, Mustafa - Kurnaz, Cemâl. Şeyhî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1990.
• İsen, Mustafa. Usûlî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1990.
• Kalkışım, Muhsin. Şeyh Gâlîb Dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1994.
• Kur'ân-ı Kerim Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 9. Basım, 2012.
• Kuşeyrî, Abdülkerim. Kuşeyrî Risâlesi, Sûfîlerin İnanç ve Ahlâkları. çev. Dilaver Selvi. İstanbul: Semerkend Yayınları, 7. Basım, 2011.
• Küçük, Sabahattin. Bâkî Dîvânı. Tenkitli Basım. Ankara: TDK Yayınları, 2015.
• Macit, Muhsin. Nedîm Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
• Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî. Mesnevî Tercümesi. çev. Şefik Can. 6 Cilt. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 8. Basım, 2006.
• Necmeddîn-i Dâye. Mirsâdü'l-ibâd - Tasavvuf Yolu. çev. Halil Baltacı. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2013.
• Özmen, Mehmet. Ahmed-i Dâ'î Divanı (I-II). Ankara: TDK Yayınları, 2001.
• Sa'dî-i Şirâzî. Bostan. çev. Azmi Bilgin. İstanbul: Semerkand Yayınları, 6. Basım, 2013.
• Serrâc Tûsî, Ebû Nasr. el- Lüma’, İslâm Tasavvufu. çev. Hasan Kâmil Yılmaz. İstanbul: Erkam Yayınları, 2. Basım, 2012.
• Sühreverdî, Ebû Hafs Şehâbeddin Ömer. Avârifü'l-maârif - Gerçek Tasavvuf. çev. Dilaver Selvi. İstanbul: Semerkand Yayınları, 10. Basım, 2014.
• Şâdî, Karslı Süleyman. Dîvan. haz. Abdulkerim Abdulkadiroğlu - Ömer Demirbağ. Ankara: 1993.
• Tarlan, Ali Nihat. Ahmet Paşa Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1992.
• Tarlan, Ali Nihat. Hayâlî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1992.
• Tarlan, Ali Nihat. Necatî Beg Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1992.
• Tatcı, Mustafa. Yûnus Emre Külliyâtı. 6 Cilt. İstanbul: H Yayınları, 2008.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2. Basım, 2005.
• Üzgör, Tahir. Fehîm-i Kadîm - Hayatı, Sanatı, Dîvân'ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi. Ankara: AKM Yayınları, 1991.