The Thought of Nur al-Muhammadi in the Sufi Commentaries -Examples of Tustari, Baqli, and Bursevi Commentaries-

Yıl 2022, Sayı: 12, 131 - 150, 30.06.2022

Eyüp İnce

https://doi.org/10.46231/sufiyye.1109291

Cited By: 1

Öz

In this research, the concept of nûr-ı Muhammedi, also known as Hakîkat-ı Muhammediyye, has been examined. The aim of the study is to reveal the previously unstudied aspects of the nûr-ı Muhammedî thought in the interpretations of Tüsterî, Baklî and Bursevî. Sahl bin Abdullah al-Tustari (d.283/896), who lived in the early periods of Sufism, is considered to be the one of the first sufis who expressed the concept of Nur al-Muhammadi. Later, the traces of this thought were seen in Sufi Ruzbihan Baqli (d.606/1209) and Ismail Haqqi Bursevi (d.1137/1725). In the study, the nature of the concept in question, its historical adventure, its defenders and the verses on which it is based are discussed within the framework of the interpretations of Tüsterî, Baklî and Bursevî. While dealing with the subject, primarily the verses that Tustari refer to the Nur al-Muhammadi thought, and their interpretations are taken as the basis. Afterward, a comparison was made by looking at the interpretation of these verses from the commentary of Baqli and Bursevi. As a result of this, it has been seen that the theory of Nur al-Muhammadi exists in all three authors. However, it has been observed that there are differences between them in terms of the verses on which they are based. On the other hand, in all three of them, the idea that the Prophet had an inner dimension as well as an external dimension is clearly seen. It can be said that this thought is the main reason why some verses are interpreted in connection with the light of Muhammad.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Sufi Tafsir, Nur al-Muhammadi, Tustari, Baqli, Bursevi.

Tasavvufî Tefsirlerde Nûr-ı Muhammedî Düşüncesi -Tüsterî, Baklî ve Bursevî Tefsiri Örneği-

Öz

Bu araştırmada, nûr-ı Muhammedî diğer bir ismiyle hakîkat-ı Muhammediyye kavramı incelenmiştir. Çalışmanın amacı ise Tüsterî, Baklî ve Bursevî’nin yorumlarındaki nûr-ı Muhammedî düşüncesinin daha önce çalışılmamış yönlerini ortaya koymaktır. Zira tasavvufun ilk dönemlerinde yaşayan Sehl b. Abdullah Tüsterî (ö.283/896) nûr-ı Muhammedî kavramını ilk dile getiren mutasavvıflardan sayılmıştır. Daha sonra bu düşüncenin izleri, mutasavvıf Rûzbihân Baklî (ö.606/1209) ve İsmail Hakkı Bursevî (ö.1137/1725)’de görülmüştür. Çalışmada söz konusu kavramın mahiyeti, tarihî serüveni, savunucuları ve dayandırıldığı âyetler Tüsterî, Baklî ve Bursevî’nin yorumları çerçevesinde ele alınmıştır. Konu ele alınırken öncelikli olarak Tüsterî’nin nûr-ı Muhammedî düşüncesine referans gösterdiği âyetler ve onların yorumları temel alınmıştır. Daha sonrasında bu âyetlerin yorumu Baklî ve Bursevî’nin tefsirinden incelenerek mukayese yapılmıştır. Bunun neticesinde ise üç müellifte nûr-ı Muhammedî düşüncelerini temellendirdikleri âyetler acısından farklıklar bulunduğu gözlemlenmiştir. Fakat üçünde de Peygamber Efendimizin zâhirî boyutun yanı sıra bâtınî boyutunun var olduğu düşüncesi bariz bir şekilde görülmektedir. Bazı âyetlerin nûr-ı Muhammedî ile bağlantı kurularak yorumlanmasının temel sebebi bu düşünce olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf,, Tasavvufî Tefsir, Nûr-u Muhammedî, Tüsterî, Baklî, Bursevî

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. Mu‘cemü’l-müfehres. thk. Mansur Fehmi. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-Mısrıyye, 1945.
• Aclûnî, Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Muhammed. Keşfü’l-hafâ. thk. Yusuf İbn. Mahmud Hâce Ahmed. 2 Cilt. Dımaşk: Mektebü’l-İlmi’l-Hadîs, 2000.
• Ateş, Süleyman. İşarî Tefsir Ekolleri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1974.
• Avcı, Seyit. Sûfilerin Hadis Anlayışı-Bursevî Örneği. Konya: Ensar Yayıncılık, 2014.
• Baklî, Ebu Muhammed Sadrüddîn Ruzbihan Arâisü’l-beyan fî hakâikı’l-Kur’ân, thk. Ahmed Ferid Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1971.
• Başer, Tuğba. Sehl b. Abdullah et-Tüsterî’nin Tasavvuf Anlayışı. Yalova: Yalova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Rûhu’l-Beyân Kur’ân Meali ve Tefsiri. çev. Ömer Çelik vd. İstanbul: Erkam Yayınları, 2005.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Otto Yayınları, 2017
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed. et-Târîfât. çev. Arif Erkan. İstanbul: Bahar Yayınları, 1997.
• Çağrıcı, Mustafa. “Fazl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınları, 1995), 12/271-273.
• Çınar, Mahmut. İslâmi Literatürdeki Nuru Muhammedi Anlayışının Nübüvvet Açısından Değerlendirilmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Çiçek, Yakup. “Fecir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12/286-287. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Demirci, Mehmet. “Hakîkat-i Muhammediyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/179. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Mehmet Demirci, Nûr-u Muhammedî (İstanbul: Nefes Yayınları, 2013).
• Enginli, Zafer. Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kalem Yayınları, 2006
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t Tâhir Mecdüddîn Muhammed. Kâmûsü’l-muhîd. thk. Muhammed Naim el-Araksusî. 4 Cilt. Beyrut: Müessetür-Risâle, 1998.
• Gazzâlî, Ebu Hamid Huccetü’l-İslam Muhammed. Ihyâ’u Ulûmiddîn. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 2013.
• Gazzâlî, Ebu Hamid Huccetü’l-İslam Muhammed. Mişkâtu’lenvâr. çev. Süleyman Ateş. İstanbul: Bedir Yayınları, 1994.
• Gedik, Fatma. Sehl b. Abdullah et-Tüsterî’nin Tasavvufî Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Günaydın, Fatma Candan. “Nimet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33/129-130. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Harman, Ömer Faruk.“Tûfan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41/319-322. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Hoca, Nazif. “Baklî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/545-550. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Alî. Futâhât-ı Mekkiyye. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2007.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Alî. İlâhî Aşk, çev. Mahmut Kanık. İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.
• İbn-ü Hallikan, İbü’l-Abbâs Şemsüddîn. Vefâyâtu’l-âyan enba-u ebnaiz-zaman. thk. İhsan Abbas. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mârife, trs.
• İnce, Eyüp. Kur’ân-ı Kerîm’in Tasavvufî Yorumu-Tüsterî, Baklî ve Bursevî Örneği. Ankara: Sonçağ Yayınları, 2022.
• İsfahânî, Muhammed b. Mufaddal Râgıb. Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1990.
• Karaman, Hayrettin vd., Kur’ân Yolu Tükçe Meal ve Tefsiri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.
• Kâşânî, Kemâlüddîn Abdürrezzâk. Istılâhâtü’s-sûfîyye. thk. Asım İbrahim Keyyâlî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2012.
• Kırcı, Recep. Ebû Alî el-Fârisî’nin Sarf İlmindeki Yeri. Ankara: Fecr Yay. 20121.
• Kırcı, Recep. Arap Dilinde أمْ ve أوْ Edatları İle İlgili Bir İnceleme”, Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi-Pamukkale University Journal of Divinity Faculty 8/1 (2021), 588-600.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Zeynülislâm Abdülkerîm. Letâifü’l-işârât, thk. Seyyid Abdülganî Zâyid. 3 Cilt. Mısır: Dâru’l-Ğad Cedîd, 2013.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Zeynülislâm Abdülkerîm. Risâle-i Kuşeyrîyye. çev. Ali Arslan Aydın. İstanbul: Arslan Yayınları, 1980.
• Kırca, Celal. “Aksâmü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/290-291. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Mükatil b. Süleyman, Beşir el-Ezdî el-Belhî. Tefsîr-u Mükatil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmud Şehhâte. Beyrut: Müessetü Tarihi’l-Arabî, 2002.
• Namlı, Ali. İsmail Hakkı Bursevî’nin Hayatı, Eserleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2001.
• Namlı, Ali. “İsmail Hakkı Bursevî”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 23/102- 106. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Öztürk, Yaşar Nuri Öztürk. Hallacı Mansur ve Eseri: Kitâbu’t Tavâsîn. İstanbul: Fatih Yayınevi, 1997.
• Pala, İskender.“Tûfan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41/322-323. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Sunar, Cahit. Ana Hatlarıyla İslam Tasavvufu Tarihi. Ankara: Anadolu Aydınlanma Vakfı Yayınları, 2006.
• Sülemi, Ebu Abdurrahman Muhammed b. Hüseyin. Tabakâtü’s-Sûfiyye. thk. Nurettin Şeribe. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Tüsterî, Ebû Muhammed Sehl b. Abdullah. Tefsîru’l-Kurâni’l-Azîm. thk. Muhammed Bâsil Uyun el-Sûd, Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 2007.
• Yarîz, Enes. “Kur’ân’a Göre Hidayete Ermede İnsanın Rolü”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8 / 2 (Güz 2017), 365-375.
• Yıldırım, Ahmet. Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1996.
• Yılmaz, Hasan Kamil. Aziz Mahmud Hüdâyî ve Celvetiyye Tarîkatı. İstanbul: Erkam Yayınları, 1982.
• Yılmaz, Hasan Kamil, “Gönüllere Rahmet Terbiyesi”, Altınoluk Dergisi 36 / 292 (Haziran 2010), 6-22.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Mahmûd. el-Keşşâf. çev. Muhammed Coşkun vd. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2016.