Tasavvuf Tarihi Araştırmalarında Bilimsel Suistimal: Çarpıtma (Falsification) ve Uydurma (Fabrication) Örnekleri Bağlamında Bir İnceleme

Yıl 2022, Sayı: 13, 1 - 38, 31.12.2022

Mahmud Esad Erkaya , Hayri Kaplan

https://doi.org/10.46231/sufiyye.1141109

Öz

Bilimsel suistimal, diğer disiplinlerde olduğu gibi tasavvuf tarihi araştırmalarında da görülen bir etik ihlal çeşididir. Disiplinsiz araştırma, yinelenen yayınlar, çarpıtma, uydurma ve intihaller ise bu suistimalin bilimsel yayınlarda rastlanan şekilleridir. Makalede, bu etik ihlal çeşitlerinden yalnızca çarpıtma ve uydurma üzerinde tasavvuf tarihi bağlamında durulmuştur. Nitekim tasavvuf tarihi alanında bazı araştırmacıların çalışmalarında açığa çıkan suistimaller, diğer disiplinlerde olduğu gibi bu alana dair yapılan araştırmaların da bilimsel güvenilirliğini sorgulamanın gerekliliğini gözler önüne sermektedir. Araştırmacıların kaynaklardaki bilgileri, kendi ideolojilerini savunmak ve hipotezlerini desteklemek kastıyla, yorumlayarak çarpıtmaları yahut kaynakta olmayan cümleleri ve fikirleri ilave ederek delil uydurmaları, tasavvuf tarihi ve tasavvuf büyükleri hakkında haksız ithamların yaygınlık kazanmasında etkili olmuştur. Bu bağlamda çalışmada, alanında otorite kabul edilen bir akademisyenin araştırmaları incelenerek çarpıtma ve uydurma kapsamında değerlendirilebilecek örnekler tespit edilmiş sonrasında bunlardan hareketle tasavvuf araştırmalarındaki bilimsel suistimaller değerlendirilmiştir. Bu kapsamda araştırmacıların savundukları fikirleri ilgisiz atıflarla desteklemeye çalışabilecekleri, kaynaklardaki bilgileri şahsî yorumlarla çarpıtabilecekleri, atıfta bulundukları bilgileri bağlamlarından çıkarıp keyfî yorumlamaya tabi tutabilecekleri, yaptıkları yanlı tercümelerle metinlerde anlam kaymasına yol açabilecekleri, hipotezlerini destekleyecek kaynaklara işaret edip fikirlerine aykırı olanları görmezden gelebilecekleri ve kavramları terim anlamlarını yok sayarak eleştirebilecekleri anlaşılmıştır. Uydurma kapsamında ise araştırmacıların ilgili kaynakta yer almamasına rağmen alıntı yapmış gibi göstermeleri, kendi kanaatlerini atıfta bulundukları kaynağa söyletmeleri, metinlerde yer almayan cümleleri araya ilave etmeleri, tercüme ve okuma hatasıyla metinleri değiştirmeleri, uzun bölümlere karşılıksız atıflar yapmaları, uydurma olması kuvvetle muhtemel olan menkıbeleri kesin bir bilgi olarak sunmaları, metinlerdeki kimliği açık olmayan isimleri kendi fikirlerini destekleyecek şahsiyetlere atfetmeleri, kişisel tahminlerini bilimsel bir veri gibi sunmaları ve eserleri keyfi olarak bazı müelliflere atfetmeleri gibi yollara tevessül etme ihtimallerinin olduğu tespit edilmiştir. Bu çarpıtma ve uydurmaların gerek bilim camiasını gerekse toplumu yanlış yönlendirmeleri itibariyle etkisi büyük bilimsel usulsüzlükler olduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf Tarihi, Bilimsel Suistimal, Çarpıtma, Uydurma, Tahrif, Tashih

Scientific Misconduct in Studies on the History of Sufism: A Study in the Context of Examples of Falsification and Fabrication

Öz

Scientific misconduct is a type of ethical violation that is seen in sufi history studies as well as in other disciplines. Undisciplined research, duplicate publications, falsification, fabrication and plagiarism are forms of misconduct in scientific research. In the article, only distortion and fabrication, among these ethical violations, are emphasized in the context of the history of Sufism. As a matter of fact, the abuses revealed in the studies of some researchers in the field of Sufi history reveal the necessity of questioning the scientific reliability of researches in this field, as in other disciplines. The researchers’ falsification of the information in the sources by interpreting, or fabrication of evidence by adding sentences and ideas that are not in the source, in order to defend their own ideologies and support their hypotheses, have been influential in the popularity of unfair accusations about the history of sufism and sufis. In this context, in this study, the researches of an academician who is accepted as an authority in his field have been examined and examples that could be considered as falsification and fabrication have been determined, and then scientific abuses in Sufi studies have been evaluated based on individual examples. The examples in the book have been reclassified and evaluated under the headings of falsification and fabrication. In this study, within the scope of falsification, it has been seen that the researchers try to show the ideas they defend with irrelevant citations, they cause a semantic shift in the texts with their biased translations, they point to the sources that will support their hypotheses, they ignore the ones that contradict their ideas, and they criticize the concepts by ignoring the meanings of the terms. Within the scope of fabrication, the practices of researchers such as showing them as quoting although they are not included in the relevant source have been identified, changing texts with translation and reading errors, making gratuitous references to long chapters, presenting legends, which are highly likely to be fabrications, substituting personalities who will support their own ideas in place of the anonymous names in the texts, presenting their personal predictions as scientific data and arbitrarily attributing the works to some authors. It is understood that these distortions and fabrications are scientific irregularities with great negative effects as they mislead both the scientific community and the society.

Anahtar Kelimeler

History of Sufism, Scientific Misconduct, Falsification, Fabrication, Tashih/Correction.

Kaynakça

• Ahi Evran. İmanın Boyutları (Metâli‘u’l-Îmân). çev. Mikail Bayram. İstanbul: Nüve Yay., 2008.
• Aksarâyî, Kerîmüddin Mahmud. Müsâmeretü’l-ahbâr ve müsâyeretü’l-ahyâr. Ankara, 1944.
• Bayram, Mikail. Ahi Evren-Mevlânâ Mücadelesi. Konya: Nüve Kültür Merkezi Yay., 2012.
• Bayram, Mikail. Hâce Nasîrü’d-din-i Tûsî’nin İntihalciliği ve Ahi Evren Hâce Nasirü’d-din ile İlgisi. Konya: Çizgi Kitabevi Yay., 2016.
• Bayram, Mikail. Sadru’d-Din-i Konevî (Hayatı, Çevresi ve Eserleri). İstanbul: Hikmetevi Yay, 2012.
• Bayram, Mikail. Şeyh Evhadü’d-din Hâmid el-Kirmânî ve Menâkıb-Nâmesi. İstanbul: Nüve Kültür Merkezi Yay., 2008.
• Bayram, Mikail. Tarihin Işığında Nasreddin Hoca ve Ahi Evren. İstanbul: Bayrak Matbaası, 2001.
• Bayram, Mikail. Tasavvufî Düşüncenin Esasları (Ahi Evren). Ankara: TDV Yay., 1995.
• Cebecioğlu, Ethem. “Alandışı/Layman’lerin Tasavvufu Anlayamamalarının Bazı Nedenleri”. İslam Aylık Mecmua 163 (1997), 32-34.
• Çağrıcı, Mustafa. “Sirâceddin el-Urmevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/262-264. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Department of Health and Human Services (Public Health Service DHHS). “Responsibilities of Awardee and Applicant Institutions for Dealing With and Reporting Possible Misconduct in Science”. Federal Register 54/151 (08 Ağustos 1989), 32447. Erişim 22 Kasım 2022. https://www.govinfo.gov/content/pkg/FR-1989-08-08/pdf/FR-1989-08-08.pdf.
• Eflâkî, Ahmed. Menâkıbü’l-ârifîn (Âriflerin Menkıbeleri). çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Hürriyet Yay., 1973.
• Ertekin, Cumhur vd. Bilimsel Araştırmalarda Etik ve Sorunları. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yay., 2002.
• Güngör, Özcan - Yaralıoğlu, Yusuf. “Araştırma Sürecinde Bilimsel Etiğin Önemi ve Etik Dışı Davranışlar”. Bilimsel Araştırma Süreçleri Yöntem, Teknik ve Etiğe Giriş. ed. Özcan Güngör. 301-315. Ankara: Grafiker Yay., 2018.
• Hücvîrî, Ebü’l-Hasen. Keşfu’l-mahcûb (Hakikat Bilgisi). çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh, 2010.
• İmamoğlu, Muhammed. İhyâ mı İmhâ mı? Tasavvufa Müslümanca Bir Bakış. Ankara: İtisam Yay., 2017.
• Kansu, Emin - Ruacan, Şevket. “Bilimsel Yanıltmanın Günümüzdeki Durumu: Türleri, Nedenleri, Önlenmesi ve Cezalandırılması”. Türk Kardiyoloji Derneği Araştırmaları 30 (2002), 763-767.
• Kaplan, Hayri. Tahrif ve Tashih 13. Yüzyıl Anadolu Türk - İslâm Düşüncesi Üzerine İncelemeler. Ankara: Ankara Kalem Neşriyat, 2021.
• Kayar, Ragıp. “Tıbbi Yayın Ahlâkı ve Kötüye Kullanımı”. İzmir Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi Dergisi 6/2 (1996), 221-225.
• Konuk, Ahmed Avni. Mesnevî-i Şerîf Şerhi. ed. Mustafa Tahralı. İstanbul: Kitabevi Yay., 2005.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. thk. Halil el-Mansûr. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422.
• Merdin, Saadettin. İslâm’ın Pavlusları – I – Felsefî Tasavvuf. Ankara: Araştırma Yay., 2015.
• Mevlânâ, Celâleddîn-i Rûmî. Fîhi Mâ Fîh. çev. Cemal Aydın. İstanbul: Sufi Kitap Yay., 2020.
• Mevlânâ, Celâleddîn-i Rûmî. Mesnevî-i Ma‘nevî. çev. Derya Örs - Hicabi Kırlangıç. İstanbul: T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• Müslim, Ebû’l-Hüseyin en-Nisâbûrî. “Sahîh”. el-Kütübü’s-Sitte (Mevsûatü’l-Hadîsi’ş-Şerîf içerisinde). thk. Sâlih b. Abdülazîz. 673-1202. Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000.
• Öztürk, Yaşar Nuri. “Hallâcî Tasavvuf Geleneğinin İblis Anlayışı”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi / Darulfunun İlahiyat 5 (2002), 1-15.
• Sipehsâlâr, Ferîdun. Risâle (Mevlânâ ve Etrafındakiler). çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Tercüman Yay., 1977.
• Taberânî, Ebü’l-Kasım. el-Mu‘cemü’l-kebîr. thk. Hamdi b. Abdülmecîd es-Selefî. 1-25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre es-Sülemî. “el-Câmi”. el-Kütübü’s-Sitte (Mevsûatü’l-Hadîsi’ş-Şerîf içerisinde). thk. Sâlih b. Abdülazîz. 1629-2061. Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000.
• Vurucu, İkbal. “Bilimsel Araştırma-Yayın Etiği ve Akademik Teşvik”. 21. Yüzyılda Eğitim Ve Toplum Eğitim Bilimleri Ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/23 (15 Ağustos 2019), 247-295.
• “Üniversitelerarası Kurul Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi”. 20 Ocak 2021. https://www.uak.gov.tr/Documents/mevzuat/2021/%C3%9CN%C4%B0VERS%C4%B0TELERARASI%20KURUL%20B%C4%B0L%C4%B0MSEL%20ARA%C5%9ETIRMA%20VE%20YAYIN%20ET%C4%B0%C4%9E%C4%B0%20Y%C3%96NERGES%C4%B0-29012021.pdf
• “Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi”. Erişim 04 Mayıs 2022. https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Kurumsal/mevzuat/bilimsel-arastirma-ve-etik-yonetmeligi.aspx