Afrika’daki Tarikatların Psiko-Sosyal, Kültürel, Tarihî ve İslamî Dinamikleri

Yıl 2022, Sayı: 13, 209 - 226, 31.12.2022

Kadir Özköse

https://doi.org/10.46231/sufiyye.1151283

Öz

Tasavvuf araştırmaları açısından Afrika coğrafyası gerek İslâm dünyasında gerekse batı dünyasında maalesef yeterince inceleme ve tetkike tabi tutulmamıştır. Yapılan inceleme ve araştırmalar da daha çok popüler yayın düzeyinde kalmaktadır. Batılı araştırmacıların eserlerinde konu daha çok raporlama özelinden öteye gitmemiştir. Pek çok batılı araştırmacı Afrika’ya oryantalist yaklaşım çerçevesinde yaklaşmış ve kıtayı ötekileştirme girdabına düşürmüştür. Gerek batılı gerekse İslâmî kaynaklardan yola çıkarak kıtadaki tasavvufî birikimi ortaya çıkarmak için yeni ve yerinde akademik çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu gerçekten hareketle çalışmamızda konu edindiğimiz tarikatların faaliyetlerini Afrika özelinde ele almaya çalışmaktayız. Makalemiz altı alt başlıkta ele alınıp değerlendirmeye tabi tutulacaktır. Bu çerçevede öncelikle tarikatların Afrika’da ilim, ahlâk ve ticaret sahasındaki öncülüklerine dair bulgular ortaya konacaktır. İkinci aşamada Afrika tarikatlarının benimsediği tarikat-ı Muhammediyye anlayışı üzerinde durulacaktır. Üçüncü nokta olarak Afrika’da İslam’ın yayılmasında tarikatların rolüne dair tespitler ortaya konacaktır. Ele alınacak dördüncü husus ise tarikatların Afrika’da İslâm kültür ve medeniyetini canlı tutmaya yönelik çabaları olacaktır. Beşinci boyutta tarikatların emperyalizme karşı verdikleri mücadeleden bahsedilecektir. Son tahlilde ise tarikatların sosyal hayata katkıları tetkik edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Afrika, Tasavvuf, İslam Medeniyeti, Tasavvufi Eğitim, Bağımsızlık Mücadelesi

Psycho-Social, Cultural, Historical and Islamic Dynamics of Sufi Orders in Africa

Öz

In terms of Sufi studies, African geography has not been subjected to sufficient examination, both in the Islamic world and in the western world. Studies and researches are also mostly at the level of popular publications. In the works of Western researchers, the subject has not gone beyond reporting. Many western researchers approached Africa within the framework of the orientalist approach and plunged the continent into a whirlpool of marginalization. There is a need for new and appropriate academic studies in order to reveal the mystical accumulation in the continent based on both western and Islamic sources. Based on this fact, we are trying to deal with the activities of the sects that we focus on in our study, particularly in Africa. Our article will be evaluated under six sub-titles. In this context, firstly, the findings on the pioneers of the sufi orders in the field of science, morality and trade in Africa will be revealed. In the second stage, the understanding of al Tariqa al Mohammadi adopted by the sufi orders in Africa will be emphasized. As a third point, determinations will be made about the role of sufi orders in the spread of Islam in Africa. The fourth issue to be discussed will be the efforts of the sufi orders to keep the Islamic culture and civilization alive in Africa. In the fifth dimension, the struggle of the sufi orders against imperialism will be mentioned. In the final analysis, the contributions of sects to social life will be examined.

Anahtar Kelimeler

Africa, Sufism, Islamic Civilization, Sufi Education, Struggle for Independence

Kaynakça

• Abdarrazzak Abraham Abdallah. Afrika’da Tasavvuf ve Tarikatlar. trans. Kadir Özköse. Konya: Ensar Publishing, 2008.
• Abun Nasr, Jamil. The Tijaniyya a Sûfî Order in the Modern World. London: Oxford University Press, 1971.
• Badavi, Abdarrahman. Tarih al-Tasavvuf al Islam munz al-Bidaya hatta Nihaya al-Karn al-Sani. Kuwait: s.n., 1975.
• Bardakçı, M. Necmettin. Endülüslü Sûfî İbnü’l-Arîf ve Mehâsinü’l-Mecâlis. Istanbul: Sır Publishing, 2005.
• Bilgin, İ. Ethem. "Afrika'da İslâm’ın Yayılmasında Tasavvufun Rolü". İlim ve Sanat Dergisi 7 (May/June 1986), 85-91.
• al-Fasi, Abu Abdillah Mohamad b. Abdilkerim al-Tamimi. al-Mustafad fi Manaqib al-Ubbâd bi-Madina Fez ve ma Yaliha min al-Bilad. ed. Mohamad Sheriff. Titwan: Qulliya al-Adab bi Ulum al-Insani, 2002.
• Fazlurrahman. İslâm, trans. Mehmet Dağ & Mehmed Aydın. Ankara: Selçuk Publications, 2nd Edition, 1992.
• Gibb, Hamilton. Mohammedanism. Oxford: University Press, 1953.
• Gündüz, İrfan. Osmanlılarda Devlet-Tekke Münasebetleri. Istanbul: Seha Neşriyat, 1993.
• Hiskett, Mervyn. The Development of İslâm in West Africa. New York: Longman, 1984.
• Jullab, Hasan. al Harakat al-Sufi bi-Marakash ve Asaruha fi Adab. Marakash: al-Matbaa al-Varaka al-Vatani, 1994.
• Martin, Bradford G. Muslim Brotherhoods in Nineteenth Century Africa. London: Cambridge University Press, 1976.
• Morsy, Magali. North Africa 1800-1900 - a Survey the Nile Valley to the Atlantic -. London: Addison-Wesley Longman Ltd, 1984.
• Munis, Husayn. Fath al-Arab li Maghrib. Cairo: s.n., 1947.
• Najjar, Amir. al-Turuk al-Sufiya - Neshatuha, Nizamuha, Rivaduha (Rifai-Gaylani-Badavi-Shazili). Cairo: Mektebetu’l-Encelu’l-Mısrıyye, 1978.
• Özköse, Kadir. Muhammed Senûsî Hayatı, Eserleri ve Hareketi. İstanbul: İnsan Publications, 2000.
• Özköse, Kadir. Sûfî ve İktidar (Fülậnî Islahat Hareketi). Konya: Ensar Publishing, 2nd Edition, 2008.
• Özköse, Kadir. Mağrib’de Tasavvuf. Sivas: Cumhuriyet University Publications, 2013.
• Özköse, Kadir. Afrika Tasavvuf Araştırmaları. İstanbul: Kalem Yayınevi, 2019.
• Özköse, Kadir. “Başlangıçtan Günümüze Kadar Afrika’da İslâm ve Tasavvuf”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 7 (2001), 157-184.
• Özköse, Kadir. “Kanem’den Bornu’ya Sahraaltı Coğrafyasında Osmanlı Nüfuzu”. Gök Medrese İlahiyat Araştırmaları 6. 31-48. Ankara: Sonçağ Akademi, 2020.
• Şapolyo, Enver Behnan. Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Türkiye Publishing House, 1964.
• Schimmel, Annemarie. Tasavvufun Boyutları. trans. Ender Gürol. Istanbul: Adam Publishing, 1982.
• Şehbenderzade, Filibeli Ahmed Hilmi. Senûsîler ve Sultan Abdülhamid. İstanbul: Ses Publishing, 1992.
• Shinar, Pessah. “Note on the Socio-Economic and Cultural Role of Sufi Brotherhoods and Marabutism in the Modern Maghrib”. Proceedings of the First International Congress of Africanists. 272-285. Accra: Cambridge University Press, 1962.
• Tandoğan, Muhammed. Afrika’da Sömürgecilik ve Osmanlı Siyaseti (1800-1922). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013.
• Trimingham, John Spencer. İslâm in Ethiopia. London: Oxford University Press, 1952.
• Trimingham, John Spencer. al-Firaq al Sufi fi Islam. trans. Abdalqadir al Bahravi. Bayrut: Dâr al Nahda al-Arabi, 1997.
• Vincent, J. Cornell. Realm of the Saint: Power and Authority in Moroccan Sufism. Austin: The University of Texas Press,1998.
• Ziadah, Nicola A. Tasavvuf ve Siyaset Hareketi Senusilik. trans. Kadir Özköse. Istanbul: Risale Publications, 2006.