Son Dönem Nakşî-Hâlidî Şeyhi Kaşıkçı Ali Rıza Konevî’nin Kırk Hadisi

Yıl 2022, Sayı: 13, 145 - 174, 31.12.2022

Mustafa Yüceer

https://doi.org/10.46231/sufiyye.1196877

Öz

İslam medeniyetinde kırk hadis telif geleneği hicri ikinci asırdan beri var olagelmiştir. Osmanlı döneminde manzumelere de konu olan bu türün Cumhuriyet sonrası örneklerinden biri Esad Erbilî’nin halifelerinden Nakşî-Hâlidî şeyhi aynı zamanda Medine mücâviri olan Kaşıkçı Ali Rıza Konevî’ye ait Kenzü’l-fuad isimli manzum kırk hadistir. Eser manzum-mensur karışık bir çalışma olup, müellifin Dîvân’ının başında yer almaktadır. Bu çalışmada kırk hadisin adının tespiti, sebeb-i telifi ve Konevî’ye kadar kırk hadis telif geleneği başta olmak üzere Kenzü’l-fuâd’a dair bilgiler verilmiştir. Daha sonra rivayetlerin sıhhatine dair tespitler, tablo ve grafikler eşliğinde, tahlil edilmiştir. Buna göre eserde yer alan 69 rivayetin; 37’si sahih (%54), 23’ü zayıf (%33), 7’si aslı olmayan, bulunamayan ve mevzu, (%10) ve 2’sinin de selefe ait söz (%3) şeklinde olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca müellifin rivayetleri tercih ederken kullandığı kaynaklar araştırılmış ve Suyûtî’nin el-Câmiu’s-sağîr isimli eserinin en önemli kaynağı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Tercih edilen rivayetlerin muhtevası ve müellifin hadisleri şerh yöntemi, çalışmanın inceleme konusu yaptığı bir başka husustur.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Tasavvuf, Şiir, Kırk Hadis, Kaşıkçı Ali Rıza Konevî, Kenzü’l-Fuâd, Tahrîc

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

yok

The Forty Hadiths of Khashoggi Ali Riza Qonavi, the Sheykh of the Nakshi-Khalidi in the Latest Era

Öz

The tradition of collecting forty hadiths in Islamic civilization has existed since the second hijri century. This genre was also the subject of poem (manzume) during the Ottoman period. One of the post-Republican examples of this genre, which was also the subject of poems in the Ottoman period, is the forty hadith in verse called Kenzü'l-fuad, which belongs to Khashoggi Ali Rıza Konevi, one of the caliphs of Esad Erbilî, the Nakşî-Khâlidî sheikh and also a resident in Medina. The book was written as both poem and prose, and it is at the beginning of the author's Divan. In this study, information about Kenzü'l-fuad, especially the determination of the names of forty hadiths, their reason and the tradition of copyrighting forty hadiths up to Konevi are given. Then, the determinations about the authenticity of the narrations are analyzed in the presence of tables and graphics. According to this, 37 of the 69 narrations in the work are authentic hadiths (54%), 23 are weak hadiths (33%), 7 are inauthentic and fabricated hadiths (10%) and 2 are as predecessors’ words (3%). In addition, the sources used by the author while choosing the narrations are searched and it is concluded that Suyûtî's work named al-Câmiu's- Sağîr is the most important source of the author. The content of the preferred narrations and his method of commentary on the hadiths are another examined issue in the study.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Sufism, Poetry, Forty Hadiths, Khashoggi Ali Riza Qonavi, Kenzu’l-Fuad, Takhrij

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Acar, Yusuf. “Zayıf Hadisin Amel Karinesiyle Desteklenmesi ve Tirmzî’nin Süneni”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37 (2014), 41-70.
• Aliyyü’l-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Herevî. el-Esrârü’l-merfûʿa fi’l-ahbâri’l-mevdûʿa. thk. Muhammed b. Lütfi es-Sabbağ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1971.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî. el-Camiu’l-müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasaru min umûri Rasulillahi ve sünenihi ve eyyâmihî. Riyad: Dârü’s-Selâm, 1. Basım, 1419.
• Çoban, Ali. “Yakın Dönem Bir Nakşî-Hâlidî Şeyhi Portresi: Kaşıkçı Ali Rıza Efendi (1883-1969)”. Bilimname 2/36 (2018), 609-648. http://dx.doi.org/10.28949/bilimname.450284
• Deylemî, Ebû Şücâ‘ Şîrûye b. Şehredâr b. Şîrûye. el-Firdevs bi me’sûri’l-ahbâr. thk. Saîd b. Besyûnî Zağlûl. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Ebu’ş-Şeyh, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ca‘fer b. Hayyân el-Ensârî el-İsfahânî. et-Tevbîh ve’t-tenbîh. thk. Mecdi es-Seyyid İbrahim. Kahire: Mektebetü’l-Furkân, 1. Basım, ts.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn. Daîfü’l-Câmi’i’s-sağîr. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1988.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn. Silsiletü’l-ehâdisi’d-daîfe ve’l-mevdûa’ ve eseruha’s-seyyi’ fi’l-ümme. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Maârif, 1. Basım, 1988.
• Erbilî, Muhammed Esad. Kenzü’l-irfân. İstanbul: Erkam Yayınları, 1. Basım, ts.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. Risâle Eyyühe’l-veled. thk. Muhammed Sâlim Hâşim. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, ts.
• Gümüşhânevî, Ahmed b. Mustafa. Levâmiu’l-ukûl (Şerhu Râmüzü’l-ehâdîs). 5 Cilt. İstanbul: Dersâdet, 1. Basım, ts.
• Işıl, Fatih. Edebiyatımızda Hadîs-i Şerifler ve Âsâr-ı Kemâl’deki Bin Ehâdîs Şerhi (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin). Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• İbn Asâkîr, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. Târîhu Dımeşk. thk. Muhibbüddin Ebû Saîd Ömer b. Garâme el-Amrevî. 80 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1. Basım, 1995.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. el-Garâibü’l-Mültekadatü min Müsnedi’l-Firdevs. thk. ed-Dâiz el-Firyâtî vd. 5 Cilt. Birleşik Arap Emirlikleri: Dâru’l-Birr, 1. Basım, 2018.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed el-Heytemî es-Sa‘dî. ez-Zevâcir an iktirâfi’l-kebâir. 2 Cilt. Dârü’l-Fikir, 1. Basım, 1987.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Mecmû’u’l-Fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım. 37 Cilt. Medine: Mücemmeı’l-Melik Fehd, 2004.
• İsmail Hakkı Bursevî. Rûhu’l-beyân fî tefsîri’l-Kurʾân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1. Basım, ts.
• İsmail Sadık Kemâl. Âsâr-ı Kemâl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Düğümlü Baba Koleksiyonu, 67.
• Karahan, Abüdülkadir. İslâm-Türk Edebiyatında Kırk Hadis. Ankara: DİB Yayınları, 2. Basım, 1991.
• Karakoç, Sezai. İslâm’ın Şiir Anıtlarından. İstanbul: Diriliş Yayınları, 2016.
• Kemalpaşazâde, Ahmed Şemseddin. Erbau erbaîniyyât ve şurûhuhâ. thk. Muhittin Uysal. Konya: Aybil Yayınları, 1. Basım, 2017.
• Kettânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ca‘fer b. İdrîs el-Hasenî. er-Risâletü’l-mustatrafe li-beyâni meşhûri kütübi’s-sünneti’l-müşerrefe. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 5. Basım, 1993.
• Konevî, Kaşıkçı Ali Rıza el-Hâdimî. Necâtü’l-Mü’minîn min ehâdîsi’l-erbaîn (Kenzü’l-fuâd). (b.y.: y.y., ts), 13-134.
• Kur’an-ı Kerim Meali. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Mevlânâ, Muhammed b. Muhammed b. Hüseyin el-Belhî. Külliyât-ı Şems-i Tebrîzî (Rubâiler). thk. Bedîüzzaman Fürûzanfer. Tahran: Emir Kebîr, 1386.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcil‘ârifîn b. Nûriddîn Alî el-Haddâdî. Feyzü’l-kadîr şerhu’l-Câmi’i’s-sağîr. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 2. Basım, 1972.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. el-Kuşeyrî. el-Müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasaru mine’s-süneni bi-nakli’l-adli ani’l-adli an Rasûlillah. Riyad: Dârü’s-Selâm, 1. Basım, 1419.
• Nazîr(â) İbrahim Gülşenî. Risâle-i ehâdîs-i erbaîn-i sülâsiyye. Saraybosna: Gâzî Hüsrev Begova Biblioteka, 4253, 1b-4b.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Erbaûne’n-Neveviyye. thk. Kusayy Muhammed Nurs el-Hallâk - Enver b. Ebî Bekr. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 1. Basım, 2009.
• Öztoprak, Nihat. Klâsik Türk Edebiyatı’nda Manzum Yüz Hadisler. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, 1993.
• Sağânî, Ebü’l-Fedâil Radıyyüddîn (Radî) Hasen b. Muhammed b. Hasen. ed-Dürrü’l-mültekat fî tebyîni’l-galat veylühü el-Mevdû’ât. thk. Abdullah Kâdı. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1985.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. el-Mekâsıdü’l-hasene. thk. Muhammed Osman el-Haşt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1. Basım, 1985.
• Sevgi, Ahmet. Molla Câmî’nin Erba‘în’i ve Manzûm Türkçe Tercümeleri. Konya: Ekopi Yayını, 1. Basım, 2000.
• Söylemez, İdris. Türk-İslam Edebiyatında Manzum Kırk Hadisler (İnceleme-Metin). Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, 2017.
• Suyûtî, Ebü’l-Fadl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Câmiu’s-sağîr fî ehâdisi’l-beşîri’n-nezîr. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1990.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. Tabakâtü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-kübrâ. thk. Abdülfettâh Muhammed el-Hulv - Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. 10 Cilt. Riyad: Dârü’l-Hicr, 2. Basım, 1413.
• Şahyar, Ayşe Esra. “Zayıf Hadisle Fezâil Konusunda Amel Edilebilirlik Fikrinin Doğuşu ve Gelişimi”. Hadis Tetkikleri Dergisi 1/1 (2003), 31-49.
• Tosyevî, Abdülmecid b. Nâsûh et-. Arafâtü’l-Ârifîn li’l-vükûfi mevkıfi ’ıbâdeti rabbi’l-’âlemîn. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Râşid Efendi, 136, 122a-162a.
• Uysal, Muhittin. Tasavvuf Kültüründe Hadis (Tasavvuf Kaynaklarındaki Tartışmalı Rivayetler). İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012.
• Yeşil, Mahmut. Vaaz Edebiyatında Hadisler. Ankara: TDV Yayınları, 2. Basım, 2021.
• Yıldırım, Ahmet. Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2. Basım, 2009.
• Yıldız, Fahreddin. “İslâmî İlimler, Divan Edebiyatı ve Tasavvuf Geleneğindeki Yeriyle Tarihten Günümüze Popüler Hadis Kitapları: Kırk Hadisler”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 21 (Mayıs 2013), 407-455.
• Yüceer, Mustafa. “Hadis İlmi Açısından ‘Men Hafiza’ Rivâyeti ve Manzum Kırk Hadis Geleneğine Tesiri”, Tasavvur/Tekirdağ İlahiyat Dergisi 6/2 (31 Aralık 2020), 931-970.
• Yüceer, Mustafa. Osmanlı Manzum Hadis Edebiyatı. Ankara: TDV Yayınları, 1. Basım, 2021.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî. et-Tezkire fi’l-ehâdîsi’l-müştehire (el-Leʾâli’l-mensûre fi’l-ehâdîsi’l-meşhûre, el-Fevâʾidü’l-mensûre fi’l-ehâdîsi’l-meşhûre). thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1986.
• Zürkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdilbâkî b. Yûsuf. Muhtasarü’l-Makâsıdi’l-hasene. thk. Muhammed b. Lutfî es-Sabbâğ. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 4. Basım, 1989.