Hizmet Alan Açısından Emniyet Uygulamalarında Birbirine Yaklaştırılan Havacılık ve Sağlık Sektörünün Hizmet Sunanların Yorgunluk Risk Yönetimi Mevzuatı Bağlamında Karşılaştırması

Yıl 2021, Cilt: 29 Sayı: 4, 2761 - 2804, 15.12.2021

Ertunç Mega Özlem Yenerer Çakmut

https://doi.org/10.15337/suhfd.948262

Öz

Akademik alanda tartışmalar devam etse de hasta güvenliği ve uçuş emniyeti uygulamaları birbirine çok yaklaşmış durumdadır. Bu yaklaşma ulusal üstü örgütlerin düzenlemelerinde olduğu gibi, Türkiye mevzuatındaki düzenlemelerde de dikkati çekmektedir. Makale’de, hasta güvenliğini amaçlayan ve sağlıkta kalite şemsiyesi altındaki yerel düzenlemelerin içerik, esas ve şekil itibariyle havacılık sektörü uygulamalarına yaklaştığı gerçeği somutlanmaya çalışılmış ve yorgunluk risk yönetimi başlığı altında pilotlara yönelik yürürlüğe konulan düzenlemelerin sağlık meslek mensupları açısından mevcudiyeti araştırılmıştır. Türkiye’de, pilotların yorgunluk risk yönetimi açısından gözetildiği uygulamaların yeterli olup olmadığının tartışılması makalenin sınırlılıklarındandır. Ancak biz, sağlık meslek mensuplarının yorgunluk risk yönetimi açısından sadece Türkiye’de değil, evrensel ölçekte de gözetilmediği kanısındayız. Bize göre, bu yöndeki tartışma ve çalışmalar ne kadar erken başlatılır ise, hastanın sağlık hakkına erişimi ile sağlık meslek mensuplarının yorgunluk risk yönetimi çalışmaları arasındaki denge o ölçüde doğru kurulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yorgunluk risk yönetimi, Sağlık ve havacılık, Hasta güvenliği, Uçuş emniyeti, Pilot, tabip, hemşire

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

A Comparison of the Fatigue Risk Management Regulations About Service Providers' of Aviation and Health Sectors Which Have Nighness in Terms of Safety of Service Receivers

Öz

Although discussions continue in the academic field, patient safety and flight safety regulations are very close to each other today. This nighness is remarkable in the regulations of Turkey, as well in the regulations of supranational organizations. In the article, the fact that the local regulations aiming at patient safety and under the umbrella of quality in health approach the aviation sector practices in terms of content, principle and form has been tried to be embodied. In the article, we aimed to embody the expressed regulative nighness of two sectors’ in terms of content, principle and form as wording of safety under the umbrella of quality, and tried to explore the existence of the fatigue risk management system about the healthcare professionals, which is currently available for pilots. It is in the limitations of the article to discuss whether the regulations on the fatigue risk management of pilots in Turkey are efficient or not. However, we are of the opinion that healthcare professionals are not accentuated professionals in terms of fatigue risk management not only in Turkey but also on a global scale. In our opinion, the sooner discussions and studies in this issue are initiated, the more accurate and fair balance between the patient's access to the right to health and preventive actions about healthcare professionals’ fatigue risk management will be established.

Anahtar Kelimeler

Fatigue risk management, Health and aviation, Patient safety, Aviation safety, Pilots, physicians, nurses

Proje Numarası

-

Kaynakça

• AKSOY, Elif, Uçuş Emniyetinin Sağlanmasında İnsan Unsuru ve Bu Süreçte Mesleki Eğitimin Önemine İlişkin Bir Araştırma, T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı İnsan Kaynakları Yönetimi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2006.
• ALAHDAB, Hişam, Sağlıkta Süreç Verimliliğinde Araç ve Yöntemler, iç. Sağlıkta Kalite ve Verimlilik, Editör ÖNAL, Binnur, İstanbul: Elma Basım Matbaacılık, 2018.
• ANNAÇ GÖV, Sabiha, “Havacılık Sektöründe Kalite Sistemi”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15, 2, 2018, 391-406.
• ARAL, Vecdi, “Hukuka İlişkin Değişik Görüşler ve Bunların Değerlendirilmesi ile Birlikte Doğru Görülebilecek Bir Hukuk Anlayışı”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 39, 1-4 (Ord. Prof. Dr. Sıddık Sami Onar Hatıra Sayısı), 1974, 305-351.
• ARTUK, M. Emin/GÖKCEN, Ahmet /ALŞAHİN, M. Emin/ÇAKIR, Kerim, Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara: Adalet Yayınevi, 2019.
• ARTUK, Mehmet Emin/ GÖKCEN, Ahmet/ YENİDÜNYA, Ahmet Caner, Türk Ceza Kanunu Şerhi, Genişletilmiş 2. Baskı, 1. Cilt, Ankara: Adalet Yayınevi, Ankara, 2014.
• AYVERDİ, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı İktisadi İşletmesi, 2005.
• BERGEN, P. Richard, “Legal Regulation of Heart Transplants”, Diseases of the Chest, 54, 4, 1968, 352-355.
• BERGEN, P. Richard, “Protection Against Malpractice Litigation, Archives of Otolaryngology”, 101, 3, 1975, 182-184.
• BERGEN, P. Richard, Tenth Annual Meeting of the American Academy of Facial Plastic and Reconstructive Surgery Incorporated, Palm Beach, Florida, April 1974.
• BOEING, Statistical Summary of Commercial Jet Airplane Accidents Worldwide Operations | 1959-2017, Chicago: Boeing Commercial Airplanes, 2018.
• BRITISH MEDICAL ASSOCIATION, Covid-19 Tracker Survey Results for Hospital Doctors, 2020, 1-36 https:// www.bma.org.uk/media/3451/bma-covid-19-survey-results-for-hospital-doctors-oct-2020.pdf (ET: 24.05.2021).
• BROADBENT, Donald Eric, Perception and Communication, London: Pergamon Press, 1958. BUDAK, Selçuk, Psikoloji Sözlüğü, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2000.
• CENTEL, Nur/ZAFER, Hamide/ ÇAKMUT, Özlem, Türk Ceza Hukukuna Giriş, 11. Bası, İstanbul: Beta Yayıncılık, 2020.
• CORNOCK, Marc, “Legal Definitions of Responsibility, Accountability and Liability”, Nursing Children and Young People, 23, 3, 2011, 25-26.
• ÇALIYURT, Okan, “Sirkadiyen Uyku Uyanıklık Düzenini Etkileyen İş ve Çalışma Gruplarında Uyku Kalitesinin Değerlendirilmesi”, T. C. Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi, Edirne, 1998.
• ÇİFTÇİOĞLU, Cengiz Topel, “Türk Ceza Kanunu’nda Taksir”, Ankara Barosu Dergisi, 3, 2013, 317-338.
• DELOGU, Tullio, “Modern Hukukta Taksirli Suçun Önemi”, Çeviren ERSOY, Yüksel, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 39, 1, 1982, 115-124.
• DEMİRBAŞ, Timur, Ceza Hukuku Genel Hükümler, 11. Baskı, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2016.
• DOKUMAN, İpek/AKINCI, Göker, “Uçuşa Elverişlilik Sertifikasyonunda Emniyet ile İnsan Faktörlerine Yeni Bir Bakış”, IX. Ulusal Uçak, Havacılık ve Uzay Mühendisliği Kurultayı Bildiriler Kitabı, Eskişehir: MMO Yayınları, 2001.
• DÖNMEZER, Sulhi, Genel Ceza Hukuku Dersleri, İstanbul: Bahçeşehir Yayınları, 2003.
• DÖNMEZER, Sulhi/ERMAN, Sahir, Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku, Cilt II, İstanbul: Beta Basım Yayım, 1997.
• ERMAN, Sahir, “Hekimin Ceza Sorumluluğu Hakkında İlgi Çekici Bir Yargıtay Kararı”, Adli Tıp Dergisi, 1, 3, 1985, 341-343.
• ERYILMAZ, Ece/ÜSTÜNDAĞ-BUDAK, A. Meltem, “Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunu Erken Tanımada Cinsiyet Önyargısı”, Türk Psikoloji Yazıları, 22, 43, 2019, 90-101.
• EUROPEAN PARLIAMENT, Aviation Safety, Fact Sheets on the European Union, https://www.europarl.europa.eu/ftu/pdf/en/FTU_3.4.9.pdf (ET: 15.05.2021).
• EUROPEAN UNION AVIATION SAFETY AGENCY, "Effectiveness of Flight Time Limitation (FTL)", Report, Cologne: European Union Aviation Safety Agency Publishing, 4 https://www.easa.europa.eu/sites/default/files/dfu/Report%20on%20effectiveness%20of%20FTL_final.pdf (ET: 06.04.2021).
• GABA, M. David, “Have We Gone Too Far in Translating Ideas from Aviation to Patient Safety? No.”, British Medical Journal, 342, 2011, c7310.
• GABA, M. David/HOWARD, K. Steven/FISH, J. Kevin/SMITH, E. Brian/SOWB, A. Yasser, “Simulation-Based Training in Anesthesia Crisis Resource Management (ACRM): A Decade Of Experience”, Simulation & Gaming, 32, 2, 2001, 175-193.
• GARATTINI, Livio/PADULA, Anna,” Defensive Medicine in Europe: A ‘Full Circle’?”, European Journal of Health Economics, 21, 2020, 477-482.
• GARROUSTE-ORGEAS, Maité/PHILIPPART, François/BRUEL, Cédric/MAX, Adeline/LAU, Nicolas/MISSET, Benoit, “Overview of Medical Errors and Adverse Events”, Annals of Intensive Care, 2, 1, 2012, 1-9.
• GEREDE, Ender, “Havacılık Emniyeti ve Havacılık Güvenliği Kavramları Arasındaki İlişki ve Farkların Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma”, Yönetim, 17, 54, 2006, 26-37.
• HELMREICH, Robert, Riding the Tsumami of Threat and Error, Australian Aviation Psychology Seminar, Manly Beach, Austraila, November 2006. https://liberalarts.utexas.edu/psychology/news/robert-helmreich-will-deliver-keynote-address-at-australian-aviation-psychology-seminar (ET: 17.05.2021).
• HOCKEY, J. Robert, “Arousal and Information Selection in Short-term Memory”, Nature, 226, 1970, 866-867.
• HOLLNAGEL, Erik/MARSDEN, Phil, Institute For Systems, Informatics And Safety, Yorkshire: Human Reliability Associates Ltd., 1996.
• HUMM, Christopher, “The Relationship Between Night Duty Tolerance and Personality”, Nursing Standard, 10, 51, 1996, 34-39.
• INTERNATIONAL CIVIL AVIATION ORGANIZATION, Manual for the Oversight of Fatigue Management Approaches Doc 9966, Second Edition Version 2 (Revised), Quebec: ICAO Publishing, 2020.
• İÇEL, Kayıhan, Ceza Hukuku Genel Hükümler, Yenilenmiş Bası, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2016.
• İÇEL, Kayıhan, Ceza Hukukunda Taksirden Doğan Subjektif Sorumluluk, İstanbul: Cezaevi Matbaası, 1967.
• İÇEL, Kayıhan/SOKULLU-AKINCI, Füsun/ÖZGENÇ, İzzet/SÖZÜER, Adem/MAHMUTOĞLU, S. Fatih/ÜNVER, Yener, Suç Teorisi 2. Kitap, 2. Bası, İstanbul: Beta Yayıncılık, 2000.
• İLHAN, Nadir, “Yañılsar Bişükine Tegi Kıdmaz Ermiş”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14, 2, 2004, 121-128.
• KAPLAN, Stephen, “Attention and Fascination: The Search for Cognitive Clarity”, in Humanscape: Environments for People, Editors KAPLAN, Stephen/KAPLAN, Rachel, California: Duxbury Press, 1978.
• KAPUR, Narinder/PARAND, Anam/SOUKUP, Tayana/READER, Tom/SEVDALIS, Nick, “Aviation and Healthcare: A Comparative Review with Implications for Patient Safety”, The Royal Society of Medicine, 7, 1, 2015, 2054270415616548.
• KAR, Partha, “Applying Aviation Safety to Healthcare—Are We Missing the Fundamental?”, British Medical Journal, 364, 2019, I735.
• KEÇELİOĞLU, Elvan, Taksirli Suçun Dogmatiği, Ankara: Turhan Kitabevi, 2015.
• KOCA, Mahmut/ÜZÜLMEZ, İlhan, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 9. Baskı, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2016.
• KORTGEN, Andreas/NIEDERPRUM, Petra/BAUER, Michael, “Implementation of an Evidence-Based ‘Standard Operating Procedure’ And Outcome in Septic Shock, Critical Care Medicine”, 34, 4, 2006, 943-949.
• LEPROULT, Rachel/COLECCHIA, F. Egidio/BERARDI, Anna Maria, “Individual Differences in Subjective and Objective Alertness During Sleep Deprivation are Stable and Unrelated”, American Journal of Physiology- Regulatory, Integrative and Comparative Physiology, 284, 2003, 280-290.
• LUCEÑO-MORENO, LOURDES/ TALAVERA-VELASCO, Beatriz/ GARCIA-ALBUERNE, Yolanda/MARTIN-GARCIA, Jesús, “Symptoms of Posttraumatic Stress, Anxiety, Depression, Levels of Resilience and Burnout in Spanish Health Personnel During the COVID-19 Pandemic”, International Journal of Environmental Research and Public Health, 17, 15, 2020, 1-29.
• NATIONAL AERONAUTICS AND SPACE ADMINISTRATION, The Wright Way: The Process of Invent, https://www.nasa.gov/pdf/143715main_Process.of.Invention. pdf (ET: 01.06.2021).
• NORMAN, Donald Arthur, “Categorization of Action Slips”, Psychological Review, 88, 1, 1981, 1-15.
• ORGANISATION FOR ECONOMIC CO-OPERATION AND DEVELOPMENT/EUROPEAN UNION/EUROPEAN UNION, Health at a Glance: Europe 2020 State of Health in the EU Cycle, Paris: OECD Publishing, 2020.
• OZANKAYA, Özer, Toplumbilim Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1975.
• ÖZTÜRK, Bahri/ ERDEM, Mustafa Ruhan, Uygulamalı Ceza Hukuku ve Güvenlik Tedbirleri Hukuku, 14. Baskı, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2014.
• PARLAR, Ali/HATİPOĞLU, Muzaffer, Kast ve Taksir, Yenilenmiş 2. Baskı, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2010.
• PERROW, Charles, Normal Accidents: Living with High-Risk Technologies, New York: Basic Books, 1984.
• RASMUSSEN, Jens, “Skills, Rules and Knowledge; Signals, Signs and Symbols, and Other Distinctions In Human Performance Models IEEE Transactions on Systems”, Man and Cybernetics, 13, 3, 1983, 257-266.
• READER, W. Tom/CUTHBERTSON, Brian, “Teamwork and Team Training in The ICU: Where Do The Similarities With Aviation End?”, Critical Care, 15, 2011, 1-6.
• REASON, James, “Human Error: Models and Management”, British Medical Journal, 320, 2, 2000, 768.
• RICCI, Marco/PANOS, L. Anthony/LINCOLN, Joy/SALERNO, A. Tomas/ WARSHAUER, Lewis, “Is Aviation a Good Model to Study Human Errors in Health Care?” The American Journal of Surgery, 203, 6, 2011, 798-801.
• RISSMILLER, Richar, “Patients Are Not Airplanes and Doctors Are Not Pilots”, Critical Care Medicine, 34, 11, 2006, 2869.
• RIVERS, Emanuel, “Implementation of an Evidence Based ‘Standard Operating Procedure’ and Outcome in Septic Shock: What a Sepsis Pilot Must Consider Before Taking Flight With Your Next Patient”, Critical Care Medicine, 34, 2006, 1247.
• ROGERS, James, “Have We Gone Too Far in Translating Ideas From Aviation to Patient Safety? Yes”, British Medical Journal, 342, 2011, c7309.
• ROSSI, Rodolfo/SOCCI, Valentina/PACITTI, Francesca/Di LORENZO, Giorgio/Di MARCO, Antinisca/SIRACUSANO, Alberto/ROSSI, Alessandro, “Mental Health Outcomes Among Frontline and Second-Line Health Care Workers During the Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Pandemic in Italy”, JAMA, 3, 5, 2020, e2010185.
• SHEPARDSON, David, “2017 Safest Year on Record for Commercial Passenger Air Travel: Groups”, Reuters, 1 Jan 2018 https://www.reuters.com/article/us-aviation-safety/2017-safest-year-on-record-for-commercial-passenger-air-travel-groups-idUSKBN1EQ17L (ET: 21.05.2021).
• SHEPARDSON, David, “Fatalities on Commercial Passenger Aircraft Rise in 2018”, Reuters, 2 Jan 2019. https://uk.reuters.com/article/uk-airlines-safety-worldwide/fatalities-on-commercial-passenger-aircraft-rise-in-2018-idUKKCN1OW009 (ET: 21.05.2021).
• STOLBERG, B. Victor, Malpractice: In Cultural Sociology of Mental Illness An A-to-Z Guide, California: Sage Publications, 2014.
• SULLENBERGER, B. “Sully” Chesley, “Making Safety a Core Business Function”, Healthcare Financial Management, 67, 2013, 50-54.
• T. C. ADALET BAKANLIĞI, Gerekçeli Karşılaştırmalı ve Açıklamalı Yeni Türk Ceza Kanunu, www.ceza-bb.adalet.gov.tr (ET: 14.04.2021).
• T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI AVRUPA BİRLİĞİ KOORDİNASYON DAİRESİ BAŞKANLIĞI, Avrupa Birliği ve Sağlık Bakanlığı Uyum Çalışmaları, Editör BOR EKMEKÇİ, Elif, Ankara: Sağlık Bakanlığı, 2010.
• T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI SAĞLIK HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, Güvenli Cerrahi Uygulama Rehberi (Versiyon 2.0; Revizyon 00), 2. Baskı, Ankara: Sağlıkta Kalite ve Akreditasyon Daire Başkanlığı, Ankara, 2015.
• T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI SAĞLIKTA KALİTE, AKREDİTASYON VE ÇALIŞAN HAKLARI DAİRESİ BAŞKANLIĞI, Sağlıkta Kalite Standartları (Hastane Sürüm 6.0), Ankara: Sağlıkta Kalite ve Akreditasyon Daire Başkanlığı, 2020.
• T.C. ULAŞTIRMA BAKANLIĞI SİVİL HAVACILIK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, Havacılık Güvenlik Sistemi, Ankara: Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, 2010.
• TOROSLU, Nevzat, Ceza Hukuku Özel Kısım, Ankara: Savaş Kitabevi, 2005.
• TÜRK DİL KURUMU, Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/ (ET: 01/06/2021).
• TÜRKİYE CUMHURİYETİ AVRUPA BİRLİĞİ BAKANLIĞI, Avrupa Birliği’ne Katılım İçin Ulusal Eylem Planı II. Aşama Haziran 2015-Haziran 2019, Ankara: AB Bakanlığı Yayınları, 2015, 103 http://abdigm.meb.gov.tr/projeler/ois/007.pdf (ET: 07.04.2021).
• WILF-MIRON, Rachel/LEWENHOFF, Irene/ BENYAMINI, Zvi/AVİRAM, Ari, “From Aviation to Medicine: Applying Concepts of Aviation Safety to Risk Management in Ambulatory Care”, Quality and Safety in Health Care, 12, 1, 2003, 35-39.
• WOLFE, B. James, “What Do Physicians & Pilots Have in Common?”, Missouri Medicine, 111, 1, 2014, 22-23.
• WORLD HEALTH ORGANIZATION, Data and Statistics, https://www.euro.who.int/en/health-topics/Health-systems/patient-safety/data-and-statistics (ET: 21.05.2021).
• WORLD HEALTH ORGANIZATION/ORGANISATION FOR ECONOMIC CO-OPERATION AND DEVELOPMENT, Improving Healthcare Quality in Europe Characteristics, Effectiveness and Implementation of Different Strategies, Editors BUSSE, Reinhard/KLAZINGA Niek/PANTELI, Dimitra/QUENTIN, Wilm, United Kingdom: WHO Publicaitons, 2019, 305-306 https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/327356/9789289051750-eng.pdf (ET: 26.05.2021).
• YAMAN, Ali Osman, SHT-6A.50 ve SHT-FTL Talimat Karşılaştırmaları, 4. Ulusal Hava ve Uzay Tıbbı Kongresi Bilimsel Programı Uçucularda Bitkinlik Paneli, 2018, https://www.uhtk.org/medya/2018/Sunumlar/26%20Ekim/4.%20Oturum/ali_osman_yaman_sht_ftl_vs_sht_6a_50.pdf (ET: 09.04.2021).
• YARGITAY CGK., 09.02.2016, E.2014/12-67, K.2016/45 (UYAP) (ET: 10/04/2021).
• YARGITAY CGK., 11.03.2008, E.2007/9-275, K.2008/49 (Kazancı İçtihat Bilgi Bankası) (ET: 10.04.2021).
• YILMAZ, Ejder, Hukuk Sözlüğü, 1. Baskı, Ankara: Yetkin yayınları, 2003.