SAĞLIK HİZMETLERİNİN FİNANSMANINDA DEVLETİN MALİ YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN ANAYASAL ÇERÇEVESİ

Yıl 2024, Cilt: 32 Sayı: 3, 1571 - 1609, 18.09.2024

İsmail Yazıcıoğlu

https://doi.org/10.15337/suhfd.1507016

Öz

Sağlık hakkı, anayasalarda ve pek çok uluslararası hukuk metinlerinde yer verilen sosyal bir haktır. Sosyal hakların güvence altına alındığı, sosyal devlet anlayışını benimseyen anayasalarda sağlık hakkı bakımından devletlerin olumlu edimde bulunması gerekmektedir. 1982 Anayasası da sosyal haklar arasında, 56. maddede sağlık hakkıyla ilgili düzenlemelere yer vererek sağlık hizmetlerinin yerine getirilmesi bakımından devletin yükümlülüklerinin bulunduğunu kabul etmiştir. Bu yükümlülüklerin bir maliyet ortaya çıkaracağı gerçeği karşısında, Anayasanın 65. maddesinde devletin sosyal haklardan doğan yükümlülüklerini yerine getirmesinin sınırı düzenlenmiş ve devlete bu alanlardaki görevlerini öncelikler gözeterek mali kaynaklarının yeterliliği ölçüsünde yerine getirme imkânı verilmiştir. Bu çalışmada Anayasadaki düzenlemeler ve Anayasa Mahkemesi kararları doğrultusunda inceleme yapılarak, yaşama, maddi ve manevi varlığı koruma hakkı gibi klasik haklarla yakın ilişkili olan sağlık hakkının öncelikli olarak korunması, sağlık hizmetlerinin yerine getirilmesinde devletin mali yükümlülüklerinin kapsamının diğer sosyal haklardan daha geniş güvencelere kavuşturulması gerektiği ileri sürülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sağlık hakkı, Sağlık Hizmetlerinin Finansmanı, 56. Madde, • Devletin Mali Yükümlülüğü, 65. Madde

Kaynakça

• AKALIN, Güneri: Kamu Ekonomisi, 2. Baskı, Ankara 1986.
• ALGAN, Bülent: Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakların Korunması, Ankara 2007.
• ALTAY, Asuman: “Sağlık Hizmetlerinin Sunumunda Yeni Açılımlar ve Türkiye Açısından Değerlendirilmesi”, Sayıştay Dergisi, S. 64, 2007, s. 33-58.
• ANAYURT, Ömer: “Hakların Bütünlüğü İlkesi Açısından İnsan Hak-larına İlişkin Sınıflandırmaların Değerlendirilmesi”, Türki-ye’de İnsan Hakları, Ankara 2000, s. 47-57.
• ARDIYOK, Şahin: Doğal Tekeller ve Düzenleyici Kurumlar, Türkiye İçin Düzenleyici Kurum Modeli, Rekabet Kurumu Lisansüstü Tez Serisi, No. 9, Ankara 2002.
• ATAR, Yavuz: Türk Anayasa Hukuku, 14. Baskı, Ankara 2021.
• AZRAK, A. Ülkü: “Sosyal Devlet ve 1961 Türk Anayasasının Siste-mi”, İÜHFM, C. 27, S. 1-4, 1961, s. 208-224.
• BARIN, Taylan: Türkiye’nin Yeni Anayasa Arayışı: 2011-2013 TBMM Anayasa Uzlaşma Komisyonu Tecrübesi, İstanbul 2014.
• BİLGİLİ, Emine/ ECEVİT, Eyyup: “Sağlık Hizmetleri Piyasasında Asimetrik Bilgiye Bağlı Problemler ve Çözüm Önerileri”, Ha-cettepe Sağlık İdaresi Dergisi, C. 11, S. 2, 2008, s. 201-228.
• BRIGGS, Asa: “The Welfare State in Historical Perspective”, Euro-pean Journal of Sociology, Vol. 2, No. 2, 1961, s. 221-258.
• BULUT, Nihat: “Küreselleşme: Sosyal Devletin Sonu mu?”, AÜHFD, C. 52, S. 2, 2003, s. 173-197 (Küreselleşme).
• BULUT, Nihat: Sanayi Devriminden Küreselleşmeye Sosyal Haklar, İstanbul 2009 (Sosyal Haklar).
• ÇAKAL, Recep: Doğal Tekellerde Özelleştirme ve Regülasyon, DPT Uzmanlık Tezi, Ankara 1996.
• ÇELİKAY, Ferdi/ GÜMÜŞ, Erdal: “Türkiye’de Sağlık Hizmetleri ve Finansmanı”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilim-ler Dergisi, C. 11, S. 1, 2010, s. 177-216.
• ÇEVİK, Savaş: “Kamu Sağlık Harcamalarının Sağlık Sonuçları Üze-rindeki Etkisi: Ülkelerin Gelir Seviyelerine Göre Bir Karşılaş-tırma”, İÜSBFD, No. 48, 2013, s. 113-133.
• ÇİFCİ, Hasan Basri: “Devletin Sosyal ve Ekonomik Ödevlerinin Malî Kaynaklarıyla Sınırlı Olması: Vergi Ödevinin Haklılığı Açısın-dan Bir Tartışma”, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2022/1, s. 625-647.
• DİNLER, Veysel: “Devletin İktisadi ve Sosyal Ödevlerinin Sınırı' Açı-sından İdarenin Sorumluluğu”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilim-ler Enstitüsü Dergisi, C. 1, S. 1, 2008, s. 1-19.
• DÖNER, Ayhan/ KELEK, Mücahit: “Negatif Yükümlülükler Açısın-dan Sağlık Hakkı”, EÜHFD, C. XIX, S. 3–4, 2015, s. 3-21.
• ELTİMUR, Dilara: “Anayasa Hukuku Kapsamında Sağlık Hakkı ve Dava Edilebilirlik Sorunu”, İzmir Barosu Dergisi, Yıl 87, S. 2, s. 357-416.
• ENGİN, Murat: “Çalışma ve Sosyal Güvenlik Haklarının Karşılıklı İlişkisinde Mali Kaynakların Yeterliliği Sorunu”, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2008/1, s. 233-248.
• EREN, Abdurrahman: Anayasa Hukuku Dersleri; Genel Esaslar-Türk Anayasa Hukuku, 4. Baskı, Ankara 2022.
• GEVERS, Sjef: “The Right to Health Care”, European Journal of He-alth Law, Vol. 11, 2004, s. 29-34.
• GÖREN, Zafer: “Sosyal Devlet İlkesi ve Anayasa Hukuku Açısından Yaşam Kalitesi”, Anayasa Yargısı, C. 14, 1997, s. 93-153 , (Sosyal Devlet İlkesi).
• GÖREN, Zafer: Anayasa Hukuku, Ankara 2011 (Anayasa Hukuku).
• GÖZE, Ayferi: Siyasal Düşünceler ve Yönetimler, 11. Baskı, İstanbul 2007.
• GÖZLER, Kemal: "3 Ekim 2001 Tarihli Anayasa Değişikliği: Bir Abesle İştigal Örneği", https://www.anayasa.gen.tr/teblig2002.pdf (Erişim Tarihi: 15.02.2024) (3 Ekim 2001 Tarihli Anayasa De-ğişikliği).
• GÖZLER, Kemal: Türk Anayasa Hukuku Dersleri, 26. Baskı, Bursa 2021 (Türk Anayasa Hukuku).
• GÜLMEZ, Mesut: “Sosyal Haklarda ‘Yeni’ Değil ‘İleri’ Anayasa”, Sos-yal Haklar Ulusal Sempozyumu IV; Bildiriler, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi (18-19 Ekim 2012), İstanbul 2012, s. 43-87.
• GÜMÜŞ, Ali Tarık: Sosyal Devlet Anlayışının Gelişimi ve Dönüşümü, İstanbul 2010.
• GÜZEL, Ali: “Sosyal Devlet ve Sosyal Haklar”, Kaboğlu, İbrahim Ö., (Editör), Anayasal Sosyal Haklar; Avrupa Sosyal Şartı, Karşı-laştırmalı Hukuk ve Türkiye, İstanbul 2012, s. 279-288.
• HAMAMCI, Can: “Çevre Hakkı Üzerine Düşünceler”, İnsan Hakları Yıllığı, S. 5-6, 1984, s. 171-180.
• HENDRIKS, Aart: “The Right to Health in National and Internatio-nal Jurisprudence”, European Journal of Health Law, Vol. 5, No. 4, 1998, s. 389-408.
• HSIAO, William C./ LIU Yuanli: “Health Care Financing: Assessing Its Relationship to Health Equity”, Evans, Timothy/ White-head, Margaret/ Diderichsen, Finn/ Bhuiya, Abbas/ Wirth, Meg (Editors), Challenging Inequities in Health: From Ethics to Action, New York 2001, s. 260-275.
• https://apps.who.int/gb/bd/PDF/bd47/EN/constitution-en.pdf, (Erişim Tarihi: 10.01.2024).
• https://www.ohchr.org/en/professionalinterest/pages/cescr.aspx, (Eri-şim Tarihi: 10.01.2024).
• https://www.un.org/en/documents/udhr/, (Erişim Tarihi: 10.01.2024).
• İZGİ, Ömer/ GÖREN, Zafer: Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Yo-rumu, Cilt I (Madde 1-78), Ankara 2002.
• KABOĞLU, İbrahim Ö.: “Anayasa’da Sosyal Haklar: Alanı ve Sınırla-rı”, Kaboğlu, İbrahim Ö., (Editör), Anayasal Sosyal Haklar; Avrupa Sosyal Şartı, Karşılaştırmalı Hukuk ve Türkiye, İstan-bul 2012, s. 15-35 (Anayasa’da Sosyal Haklar).
• KABOĞLU, İbrahim Ö.: Özgürlükler Hukuku, 6. Baskı, Ankara 2002.
• KAPANİ, Münci: “Tartışmalar”, içinde Talas, Cahit, “Türkiye’de Sos-yal ve Ekonomik Haklar”, Türkiye’de İnsan Hakları Semineri (9-11 Aralık 1968) Tebliğler-Tartışmalar, Ankara 1970, s. 236-238 (Tartışmalar).
• KAPANİ, Münci: Kamu Hürriyetleri, 7. Baskı, Ankara 1993.
• KARAOSMANOĞLU, Fatih: İnsan Hakları, Ankara 2012.
• KUZU, Burhan: “Sağlıklı ve Dengeli Bir Çevrede Yaşama Hakkının Gelişim Süreci”, İstanbul Üniversitesi Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi, C. 20, 1996, s. 143-152.
• LEARY, Virginia A.: “The Right to Health in International Human Rights Law”, Health and Human Rights, Vol. 1, No. 1, 1994, s. 24-56.
• LEE, Dwight R./ CLARK, J. R.: “Market Failures, Government Soluti-ons and Moral Perceptions”, The Cato Journal, Vol. 33, No. 2, 2013, s. 287-297.
• LEE, Kelley/ GOODMAN, Hilary: “Global Policy Networks: The Propagation of Health Care Financing Reform since the 1980s”, Lee, Kelley/ Buse, Kent/ Fustukian, Suzanne (Editors), Health Policy in a Globalising World, Cambridge 2002, s. 97-119.
• ODER, Bertil Emrah: “Devletin Olumlu Edimini Gerektiren Sosyal Hakların Anayasal Düzeyde Korunması ve Yargısal Tutum-lar”, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2008/1, s. 199-231.
• ÖZBUDUN, Ergun: Türk Anayasa Hukuku, 20. Baskı, Ankara 2020.
• ÖZTEK, Zafer: “Sağlıkta Kavramlar”, Yeni Türkiye Dergisi, Sağlık Özel Sayısı, S. 39, 2001, s. 294-298.
• ÖZTÜRK, Nazım/ BAYRAKTAR, Yüksel: “Aksak Rekabetin Önlen-mesinde Devletin Rolü” Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, C. 4, S. 2, 2009, s. 74-93.
• ROSEN, Harvey S./ GAYER, Ted: Public Finance, Eight Edition, Sin-gapore 2008.
• SARISOY, Sinan: “Düzenleyici Devlet ve Regülasyon Uygulamaları-nın Etkinliği Üzerine Tartışmalar”, Maliye Dergisi, S. 159, 2010, s. 278-298.
• SHIELL, Alan: “Market Failure is Bad For Your Health But Social Injustice is Worse”, Journal of Public Health, Vol. 32, No. 1, 2010, s. 12-13.
• SOMUNOĞLU, Sinem: “Kavramsal Açıdan Sağlık”, Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, C. 4, S. 1, 1999, s. 51-62.
• SOYSAL, Mümtaz: 100 Soruda Anayasanın Anlamı, 11. Baskı, İstan-bul 1997.
• STIGLITZ, Joseph E.: (Çeviren: Batırel, Ömer Faruk), Kamu Kesimi Ekonomisi, 2. Baskı, İstanbul 1994.
• SUNAL, Onur: “Sosyal Politika: Sosyal Adalet Açısından Kuramsal Bir Değerlendirme”, AÜSBFD, C. 66, No. 3, 2011, s. 283-305.
• ŞAHBAZ, İbrahim: “Bir Sosyal Hak Olarak Sağlık Hakkı”, TBB Dergi-si, S. 86, 2009, s. 405-423.
• TAHMAZOĞLU ÜZELTÜRK, Sultan: Anayasa Hukuku Açısından Sağlık Hakkı (Ulusal ve Uluslararası Boyutuyla), İstanbul 2012.
• TALAS, Cahit: “Türkiye’de Sosyal ve Ekonomik Haklar”, Türkiye’de İnsan Hakları Semineri (9-11 Aralık 1968) Tebliğler-Tartışmalar, Ankara 1970, s. 217-233.
• TANÖR, Bülent/ YÜZBAŞIOĞLU, Necmi: 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, 2. Baskı, İstanbul 2001.
• TANÖR, Bülent: Anayasa Hukukunda Sosyal Haklar, 2. Baskı, İstan-bul 2022.
• TATAR, Mehtap: “Sağlık Hizmetlerinin Finansman Modelleri: Sosyal Sağlık Sigortasının Türkiye’de Gelişimi”, Sosyal Güvenlik Der-gisi, C. 1, S. 1, 2011, s. 103-133.
• TEKİN, Fazıl: “Türkiye’de Sağlık Hizmetleri ve Finansmanı Sorunu”, III. Türkiye Maliye Eğitimi Sempozyumu (23-26 Nisan 1987 Gebze), İstanbul 1988, s. 56-85.
• TEMİZ, Özgür: “Türk Hukukunda Bir Temel Hak Olarak Sağlık Hak-kı”, AÜSBFD, C. 69, S. 1, 2014, s. 165-188.
• TEZİÇ, Erdoğan: “Tartışmalar”, içinde Talas, Cahit, “Türkiye’de Sos-yal ve Ekonomik Haklar”, Türkiye’de İnsan Hakları Semineri (9-11 Aralık 1968) Tebliğler-Tartışmalar, Ankara 1970, s. 234.
• The World Health Report 2000, Health Systems: Improving Perfor-mance, Geneva,
• https://www.who.int/publications/i/item/924156198X, (Eri-şim Tarihi: 13.01.2024).
• TUNÇ, Hasan/ GÖVEN, Yusuf: “Çevre Hakkı ve 1982 Anayasası”, EÜHFD, C. I, S. 1, 1997, s. 103-127.
• UĞURLUOĞLU, Ece/ ÖZGEN, Hacer: “Sağlık Hizmetleri Finansma-nı ve Hakkaniyet”, Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, C. 11, S. 2, 2008, s. 133-159.
• YILMAZ, Binhan Elif/ YARAŞIR, Sevinç: “Bir Küresel Kamusal Mal Olarak Sağlık ve Finansmanında Resmi Kalkınma Yardımları-nın Rolü”, Maliye Araştırma Merkezi Konferansları Dergisi, S. 55, 2011, s. 1-33.
• YILMAZ, Hasan/ ACAR, Alpcan: “Sosyal Devlet Olabilmenin Anah-tarı: Sosyal Politikalar Geliştirebilmek”, OPUS–Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, C. 17, S. 37, 2021, s. 4738-4759.
• YILMAZ, Zülfiye: “Olumlu Edim Gerektiren Sosyal Hakların Sınırı: Karşılaştırmalı Hukuk Perspektifinden 1961 ve 1982 Anayasa-ları Dönemi Uygulamaları”, İÜHFM, C. LXXII, S.1, 2014, s. 695-728.
• YOLCU, Serkan: Anayasa Yargısında Sosyal Hakların Korunması, Ankara 2018.