Ambiguity as the Creator of Multilayered Poetry: An Example of a Gazel by Fuzûlî

Yıl 2025, Sayı: 63, 361 - 380, 30.06.2025

Abdullah Tahir Özdemir

https://doi.org/10.35237/suitder.1632722

Öz

In this study, I analyze a sixteenth-century Turkish gazel by Fuzûlî using a technique from the book Linguistics Meets Literature. By applying this technique, first used to analyze Emily Dickinson’s English poems, to a Turkish poem, I find Fuzûlî’s deliberate use of ambiguity. I examine whether all types of ambiguity (lexical, syntactic, and referential) are instantiated in the poem and how this affects the overall interpretation of the poem. I find that they are all present in the poem and that the poet deliberately uses them to make his poem open to multiple meanings. This use results in two different overall readings: the “Powerful Lover” reading, which portrays a dynamic, powerful and arrogant lover, and the “Powerless Lover” reading, which portrays a stable, powerless, and shy lover. Therefore, interestingly, two poets from different times and cultures use ambiguity to create multilayered poems, and ambiguity has always had that function.

Anahtar Kelimeler

Fuzûlî , Linguistics Meets Literature , lexical ambiguity , syntactic ambiguity , referential ambiguity

Çokkatmanlı Şiirin Yaratıcısı Olarak Çokanlamlılık: Fuzûlî’nin Bir Gazelinin Analizi

Öz

Bu makalede Fuzûlî'nin Türkçe bir gazeli Linguistics Meets Literature (Dilbilim Edebiyatla Buluşuyor) kitabında Emily Dickinson'ın İngilizce şiirlerine uygulanan analiz teknikleri kullanılarak incelenmiştir. Bu minvalde daha önce İngilizce bir şiiri incelemede kullanılan söz konusu teknikler Divan şiiri anlayışıyla kaleme alınmış Türkçe bir şiire uygulanmış ve böylece Dickinson’da olduğu gibi Fuzûlî'nin de çokanlamlılığı bilinçli bir şekilde kullandığı tespit edilmiştir. Ayrıca tüm çokanlamlılık türlerinin (sözcüksel, sözdizimsel ve göndergesel) şiirde yer alıp almadığına ve bunun şiirin genel yorumunu nasıl etkilediğine de bakılmıştır. Neticede ise bahsi geçen çokanlamlılık türlerinin hepsinin şiirde mevcut olduğu ve şairin bunları şiirini farklı yorumlara açık hale getirmek için kasıtlı olarak kullandığı sonuçlarına ulaşılmıştır. Bu kullanımlar şiirin iki farklı şekilde okunabilmesi neticesini doğurmuştur: İlk okuma olan “Güçlü Âşık” okumasında dinamik, güçlü ve kibirli bir âşık tasvir edilmektedir. İkinci okuma olan “Güçsüz Âşık” okumasında ise durağan, güçsüz ve utangaç bir âşık tasvir edilmektedir. Çalışmamızın neticesinde ise farklı zamanlara ve kültürlere mensup bu iki şairin her ikisinin de çok katmanlı şiirler yaratmak için çokanlamlılığı benzer şekillerde ve işlevlerde kullandığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fuzûlî , Linguistics Meets Literature (Dilbilim Edebiyatla Buluşuyor) , sözcüksel çokanlamlılık , sözdizimsel çokanlamlılık , göndergesel çokanlamlılık

Kaynakça

• Andrews, W. G. (1985). Poetry’s voice, society’s song. University of Washington Press.
• Andrews, W. G. (2018). Şiirin sesi, toplumun şarkısı. İletişim Yayınları.
• Baldick, Chris (2001). The concise Oxford dictionary of literary terms. Oxford University Press.
• Bauer, M., Beck, S., Riecker, S., Brockmann, S., Zirker, A., Bade, N., Dörge, C., & Braun, J. (2020). Linguistics meets literature: More on the grammar of Emily Dickinson. Walter De Gruyter Press.
• Cann, R. (1993). Formal Semantics: An introduction. Cambridge University Press.
• Çalışkan, Â. (1999). Fuzûlî”nin Su Kasidesi ve şerhi. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Dilçin, C. (2010). Fuzulî’nin şiiri üzerine incelemeler. Kabalcı Yayınevi.
• Empson, W. (1949). Seven types of ambiguities. Chatto and Windus Press.
• Göksel, A., & Kerslake, C. (2005). Turkish: A comprehensive grammar. Routledge Press.
• Harrison, A. (1963). Poetic ambiguity. Analysis, 23(3), 54-57. https://doi.org/10.2307/3326892
• Hurford, J. R., Heasley, B., & Smith, M. B. (2007). Semantics: A course book. Cambridge University Press.
• İsen, M. (2017). Eski Türk edebiyatı el kitabı. Grafiker Yayınları.
• Kaçar, M. (2013). Osmanlı Türkçesi ve eski Türk edebiyatı dersleri için örnek metinler. Büyüyenay Yayınları.
• Karahan, A. (1996). Fuzûlî. In TDV İslâm Ansiklopedisi (Vol. 13, pp. 240-246). TDV Yayınları.
• Lakoff, G. (1970). A note on vagueness and ambiguity. Linguistic Inquiry, 1(3), 357-359. https://www.jstor.org/stable/4177575
• Lyons, J. (1977). Semantics: Volume 2. Cambridge University Press.
• Muzzillo, J. S. (2010). Positive effects of ambiguity when created by rhetorical devices: to be or not to be. Etc: A review of general semantics, 67(4), 452-468. https://www.jstor.org/stable/42579080
• Nieuwland, M. S., & Van Berkum, J. J. A. (2008). The neurocognition of referential ambiguity in language comprehension. Language and Linguistics Compass, 2(4), 603-630. https://doi.org/10.1111/j.1749-818X.2008.00070.x
• Parlatır, İ., Gözaydın, N., Zülfikar, H., Aksu, T., & Türkmen, S. (1998). Türkçe Sözlük 1 (A-J). Türk Dil Kurumu.
• Rodd, J. M., Gaskell, G., & Marslen-Wilson, W. (2002). Making sense of semantic ambiguity: Semantic competition in lexical access. Journal of Memory and Language, (46), 245–266. https://doi.org/10.1006/jmla.2001.2810
• Stageberg, N. C. (1966). Structural ambiguity: Some sources. The English Journal, 55(5), 558-563. https://doi.org/10.2307/812198
• Tarlan, A. N. (2018). Fuzûlî divanı şerhi. Akçağ Yayınları. Torusdağ, G., & Aydın, İ. (2020). Metindilbilim ve örnek metin çözümlemeleri. Pegem Academy.
• Zaman, M. (1999). Types of ambiguity: Comparison of Turkish and English. Uludağ Yayınları.