HİDROGRAFİK ÖLÇMELER İLE BARAJLARDAKİ SEDİMENT MİKTARLARININ BELİRLENMESİ

Yıl 2015, Cilt: 3 Sayı: 4, 1 - 12, 01.12.2015

Cevat İnal Pelin Fakıoğlu Sercan Bülbül

Öz

Barajlarda akarsuların taşıdığı sedimentin birikimi sonucu depolama kapasitelerinde kayıp oluşmaktadır. Bu kayıp barajların ekonomik ömrünün kısalmasına neden olmaktadır. Barajlar yapılmadan önce havza planlaması sırasında sediment oluşumunu önleyici tedbirlerin dikkate alınması ve barajlarda belirli aralıklarda hidrografik ölçmeler yaparak sediment miktarının hesaplanması gerekmektedir.Bu çalışmada Kayseri sarımsaklı barajında 1972, 1982 ve 2013 yıllarında yapılan hidrografik haritalardan yararlanarak sediment miktarları hesaplanmıştır. Hesaplamalarda NetCAD5.1, Global Mapper ve PDS2000 yazılımları kullanılmıştır. DSİ tarafından 1968 yılında hesaplanan 50 yıllık sediment miktarı 3.77 hm3 olarak tahmin edilmiştir. Bu tahmine göre 45 yıllık sediment miktarı 3.39 hm3 olarak hesaplanmıştır. 45 yıllık süreç içerisinde kullanılan yazılıma bağlı olarak hesaplanan sediment miktarları 4.255 hm3 ile 4.383 hm3 arasında değişmektedir. Farklı yazılımlarla hesaplanan sediment miktarları %97 oranında birbirine uyum göstermektedir. DSİ tarafından baraj tamamlandıktan sonra 50 yıldaki sediment miktarının 3.77 hm3 olduğu dikkate alınırsa farklı yazılımların ortalaması ile yapılan karşılaştırmada %78 lik bir uyum söz konusudur.

Anahtar Kelimeler

Sediment, Sarımsaklı barajı, hidrografik harita

Determination of Sediment Volumes in Dams with Hydrographic Surveys

Öz

Loss of capacity of dams consists as a result of the accumulation of sediment carried by rivers. This loss causes the shortening of the economic life of dams. Before construction of dams, preventive measurements should be taken into account during watershed planning and it is necessary to calculate the amount of sediment by measuring hydrographic surveys at given intervals in dam. In this study, by utilizing hydrographic maps made in 1972, 1982 and 2013, the amount of sediment was calculated. In calculations, softwares which were Netcad5.1, Global Mapper and PDS200 were used. 50- year the amount of sediment calculated by DSI in 1968 was estimated as 3.77 hm3 . According this estimate, 45-year the amount of sediment was calculated as 3,49 hm3 . In the 45-year period, according used software, the amount of sediment are changing between 4.255 hm3 and 4.383 hm3 . The amounts of sediment calculated with different softwares are compatible with each other at rate of %97. It is considering that 50-year the amount of sediment is 3.77 hm3 after completions of dam construction, it is in question that the comparison made by average of different softwares is compatible at rate of %78.

Anahtar Kelimeler

Sediment, Sarımsaklı dam, hydrographic map

Kaynakça

• Alkan, M.R., 1998, Prezisyonlu Hidrografik Ölçmelerde Bat-Çık Etkisinin GPS Yöntemi ile Belirlenmesi, Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Alkan, M.R., Kalkan, Y., 2005, Sularla Kaplı Alanlarımız ve Hidrografik Ölçmeler, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 10. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, 529-541, Ankara.
• Boroujeni , H., S., 2012, Sediment Management in Hydropower Dam (Case Study – Dez Dam Project), Hydropower - Practiceand Application, ISBN: 978-953-51-0164-2, Dr. HosseinSamadi-Boroujeni (Ed.), , InTech, Availablefrom: <http://www.intechopen.com/books/hydropower-practice-andapplication /sedimentmanagement-in-hydropower-dam-case-study-dez-dam-project
• Çeliker, S.A., Anaç, H., 2003, Erozyon, Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, Sayı:4, Nüsha:1, Ankara. DSİ, Hidroloji Sözlüğü, http://www2.dsi.gov.tr/sozlukler/hidrosozluk/ index. cfm? SozcukID =1073, ziyaret tarihi: 01.09.2015.
• DSİ, Barajlarımız, http://www2.dsi.gov.tr/baraj/detay.cfm?BarajID=31, ziyaret tarihi: 01.09.2015.
• DSİ, 2013, Türkiye Akarsularında Süspanse Sediment Gözlemleri *2006-2012], Ankara.
• Ekizoğlu, İ., 2011, CBS yardımıyla batimetrik haritaların oluşturulması ve değerlendirilmesi üzerine bir çalışma: Altınapa Barajı (Konya) örneği, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,Konya.
• Erener, A., 2002, Hidrografik Ölçmelerde GZK GPS’in Kullanımı ve Trabzon Limanı Deniz Dibi Topografyasının Çıkarılması, Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Erkaya, H.,Hoşbaş, R.G., 1998, “Hidrografik Ölçmeler Ders Notları”, Yıldız Teknik Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü, İstanbul.
• Fakıoğlu, M., 2005, Seyhan Barajı Hidrografik Harita Alımı Değerlendirmesi ve Sonuçları, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 2. Ulusal Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu, 225-236, İstanbul.
• Fakıoğlu, M., 2014a, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’nde Hidrografik Harita Çalışmaları, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 7. Ulusal Mühendislik Ölçmeleri Sempozyum, Çorum.
• Fakıoğlu, P., 2014b, Hidrografik Ölçmelerde Konum ve Derinlik Belirleme Yöntemleri, Yüksek Lisans Semineri, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,Konya.
• Goldsmith, E.,Hildyard, N., 1984, “Sedimentation: The Way of All Dams”, The Social and Environmental Effects of Large Dams , Wadebridge Ecological Centre, USA.
• Hotchkiss, R.,Huang, X., 1995, “Hydrosuction Sediment–Removel Systems (HSRS): Principles and Field Test”, Journal of HydraulicResearch, pp. 479-489, June.
• Hydrocoop, “http://www.hydrocoop.org/dams-with-significant-siltation-problems/”, ziyaret tarihi: 01.09.2015.
• Mahmood, K., 1987, “Reservoi rSedimentation: Impact, Extent, Mitigation”, World Bank Technical Report, No. 71, Washington, D.C. MTA, Deniz Araştırmaları, http://www.mta.gov.tr/v2.0/dairebaskanliklari/deniz/ index. php? id=singlebeam&m=4, ziyaret tarihi: 10.09.2015.
• Morris, G., L., Fan, J., 1998, Reservoir Sedimentation Handbook , Design and Management of Dam, Reservuar and Watersheds for Sustainable Use, McGraw-Hill, New York.
• Odabaşı, B., 2011, Rezervuarlarda Sediment Birikiminin Önlenmesi ve Rezervuar Ekonomik Ömrünün Uzatılması, Yüksek lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Özgen, M.G, Algül, E., 1977, Mühendislik Ölçmeleri- I-Hidrografik Ölçmeler, İ.T.Ü. Kütüphanesi, İstanbul. Teledyne PDS, Hydrography, http://www.teledyne-pds.com/product-category/hydrography/, ziyaret tarihi: 10.09.2015.
• Wen Shen, H.,Lai, J., S., 1996, “Sustain Reservoir Useful Life by Flushing Sediment”, International Journal of SedimentResearch, IRTCES, Vol. 11, No 3. December.
• http://www.nik.com.tr/content_sistem_yazilim.asp?id=53, ziyaret tarihi: 10.09.2015.
• http://www.google.com/earth/, ziyaret tarihi: 04.09.2015 http://atlas.selcuk.edu.tr/netcad/dersler/01.htm, ziyaret tarihi: 10.09.2015.