Konya’nın Günümüze Ulaşamayan Selçuklu Mescitleri

Yıl 2021, Sayı: 45, 182 - 196, 29.04.2021

Muhammet Arslan

https://doi.org/10.52642/susbed.898781

Öz

1073 yılında Bizans hâkimiyetinden çıkıp Türk-İslâm medeniyetiyle tanışan Konya, 1097 yılında Anadolu Selçuklu Devleti’nin başkenti olmuş ve bu unvanını 235 yıl boyunca sürdürmüştür. Bu dönem Konya’nın imâr açısından yeterince şenlendirilmesine sebep olmuştur. Bu nedenle Konya’nın her sokağında Selçuklu özgününe ait cami, mescit, medrese ve türbe gibi bir yapı kimliği bulabilirsiniz. Bu eserlerin birçoğunun plan, mimari ve süsleme özellikleriyle anıtsal özellikler göstermesi ise Konya’nın başkentliğine yapılan bir vurgu olarak görülmelidir. Hiç şüphesiz, Konya’daki Selçuklu devrinde inşâ edilmiş yüzlerce eserin önemli bir bölümünü mescitler oluşturmaktadır. Söz konusu bu eserlerin bir kısmı günümüze kadar ulaşabilmiş, geçirdikleri onarımlarla yenilenmiş ve “ömrü uzun” olmuşlardır. Bir kısmı da maalesef başta yerel kurumlar tarafından bilinçli ve bilinçsiz bir şekilde yıkıma uğrayarak belki bir kitabe, bir çini parçası olarak müze teşhirlerinde hatırasını yaşatmakta; belki de sadece bir arşiv kaydında karşımıza çıkmaktadırlar. İşte bu makalede, çağdaş ve güncel kaynaklar ile sadece kitabeleri veyahut eski bir fotoğrafıyla tespit edilebilen Konya’daki Selçuklu mescitleri ele alınmıştır. Konya’nın Selçuklu’ya ait her sokağında bir o kadar nezaketli ve bir o kadar da anıtsal özellikler gösteren bu mescitlerin bazen yol açma bahanesiyle yıkıldıklarını bilmek acı vermekle birlikte, günümüzün hem mevzuat hem de daha bilinçli insan altyapısıyla karşılaştırıldığında umut vermektedir.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Selçuklu, Selçuklu Mimarisi, Mescit, Konya, Akşehir

Kaynakça

• Akşit, A. (2014). Selçuklular Devrinde Kent İskânı ve Mahalleler. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5/1, 67-88.
• Arslan, M. (2017). Anadolu’da Selçuklu Çağı Cami ve Mescit Mimarisi (Plan-Mimari-Süsleme). Yayımlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Erzurum.
• Atçeken, Z. (1998). Konya’daki Selçuklu Yapılarının Osmanlı Devrinde Bakımı ve Kullanılması. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Aykut, A. S. (2014). İbn Battûta. Ahilik Ansiklopedisi (C. 2, ss. 14-18). Ankara: Gümrük ve Ticaret Bakanlığı.
• Aykut, A. S. (1999). İbn Battûta. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 19, ss. 361-368). İstanbul: TDV Yayınları.
• Baykara, T. (2002). Konya. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 26, ss. 182-187). Ankara: TDV Yayınları.
• Baykara, T. (1985). Türkiye Selçukluları Devrinde Konya. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Ceyhan, S. (2009). Seyyid Burhâneddin. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 37, ss. 56-58). Ankara: TDV Yayınları.
• Demiralp, Y. (1996). Akşehir ve Köylerindeki Türk Anıtları. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Dudu Kuşçu, A. (2016). Kösedağ Savaşı Sonrasında Moğol İstilâsına Karşı Karamanoğulları’nın Önderlik Ettiği İstiklâl Hareketlerinin Sonuçsuz Kalmasında İranlı Unsurun Rolü. Cappadocia Journal of History and Social Sciences, 6, 12-30.
• Duran, R. (2001). Selçuklu Devri Konya Yapı Kitâbeleri (İnşa ve Ta’mir). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Durukan, A (1997). Anadolu Selçuklu Sanatı Açısından Vakfiyelerin Önemi. Vakıflar Dergisi, 26, 25-44.
• Eflâkî, A. (1973). Âriflerin Menkıbeleri (Manakib al-Ârifin). çev. Tahsin Yazıcı. Ankara: Hürriyet Yayınları.
• Erdemir, Y. & Yavuzyılmaz, A. (2010). Alâeddin Keykubad’ın Sanat Anlayışı ve Konya’da İnşa Ettirdiği Mimarlık Eserleri. Y. Küçükdağ & Mustafa Çıpan (Ed.), II. Ulusal I. Alâeddin Keykubat ve Dönemi Sempozyumu Bildirileri içinde (s. 129-174). Konya: Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Erdemir, Y. (2009). İnce Minare Taş ve Ahşap Eserler Müzesi. Konya: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Güngör, M. (1992). Begavî, Ferrâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 5, ss. 340-341). Ankara: TDV Yayınları.
• Karpuz, H. (2002a). Konya (Mimari). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 26, ss. 189-193). Ankara: TDV Yayınları.
• Karpuz, H. (2002b). Konya’da Selçuklu ve Osmanlı Tarikat Yapıları. M. Denktaş & Y. Özbek & A. Sağıroğlu Arslan (Ed.), VI. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Sempozyumu Bildirileri içinde (s. 457-478). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü.
• Karpuz, H. (2001). Konya’nın Selçuklu Kent Dokusu ve Son Yıllarda Yok Olan Anıtları. I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri içinde (s. 1-9). Konya: Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi.
• Karpuz, H. (2009a). Türk Kültür Varlıkları Envanteri Konya 42. C. 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Karpuz, H. (2009b). Türk Kültür Varlıkları Envanteri Konya 42. C. 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Katoğlu, M. (1967). 13. Yüzyıl Konyasında Bir Cami Grubunun Plân Tipi ve “Son Cemaat Yeri. Türk Etnografya Dergisi, 9, 81-100.
• Kesik, M. (2007). Pervâne. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 34, ss. 244). İstanbul: TDV Yayınları.
• Konyalı, İ. H. (2007). Konya Tarihi. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi.
• Konyalı, İ. H. (1945). Nasreddin Hocanın Şehri Akşehir: Tarihî-Turistik Kılavuz. İstanbul: Numune Matbaası.
• Kozan, A. (2013). Yazılı ve Sözlü Kaynaklara Göre Türkiye Selçukluları Devrinde Kayseri’de Şeyh ve Dervişler. Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 37/1, 136-166.
• Kuran, A. (1969). Anadolu Medreseleri. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi.
• Küçükdağ, Y. & Arabacı, C. (1994). Selçuklular ve Konya. Konya: Selçuklu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Küçükdağ, Y. (2014). İbn Kalemşah Dergâhı. Ahilik Ansiklopedisi (2/19, ss. 19). Ankara: Gümrük ve Ticaret Bakanlığı.
• Madran, E. (1973). Âriflerin Menkıbeleri’nde Geçen Yapı İsimleri Üzerine Bir Deneme. Vakıflar Dergisi, 10, 175-198.
• Önder, M. (1958, Tıpkı Basım: 2006). Kaybolmuş Eserlerimiz: Konya’da Alevi Sultan Mescidi ve Mihrabı. Vakıflar Dergisi, 4, 241-244.
• Önder, M. (1993). Son Yüzyıl İçerisinde Konya’da Yıktırılan Selçuklu Eserleri. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi Prof. Dr. Yılmaz Önge Armağanı (ss. 169-178), Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları.
• Önder, M. (1971). Mevlâna Şehri Konya (Tarihi Kılavuz). Ankara: Konya Turizm Derneği.
• Önge, Y. (1988). Alaaddin Keykubad Döneminde Konya’da İnşa Edilmiş Mimarlık Eserleri. Selçuk Dergisi Alaaddin Keykubat Özel Sayısı, 3, 49-60.
• Sönmez, Z. (1995). Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk-İslam Mimarisinde Sanatçılar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sözen, M. (1972). Anadolu Medreseleri Selçuklu ve Beylikler Devri. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi.
• Şimşir, Z. (2008). Konya’da Yıktırılan Alevî Sultan Mescidi’nin Mihrabı. Uluçam Armağanı (ss. 291-297), Ankara: Van Çevre ve Kültür Derneği.
• Tekinalp, V. M. (2006). Yerel Geleneğin İzleri. Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı, 2 (ss. 45-53).
• Tomar, E. Z. & Yavuzyılmaz, A. (2019). Konya Alevî (Ulvi) Sultan Mescit ve Türbesinin Yeniden İnşası. Gülgün Yılmaz-vd. (Ed.), 23. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Özet Kitabı içinde (s. 163-164). Edirne: Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü.
• Turan, O. (1947). Selçuk Devri Vakfiyeleri I-Şemseddin Altun-Aba, Vakfiyyesi ve Hayatı. Belleten, 11/42, 197-235.
• Uz, M. A. & Doğan, M. (2010a). Alâeddin Tepesi. Merhaba Gazetesi Akademik Sayfalar Dergisi, 10/13, 193-195.
• Uz, M. A. & Doğan, M. (2010b). Araboğlu Makası (Mimar Muzaffer Caddesi). Merhaba Gazetesi Akademik Sayfalar Dergisi, 10/15, 225-228.
• Ünver, S. (1967). Yetmiş Yıl Önce, Konya. Belleten, 31/122, 201-220.
• Yıldırım, M. (1999). Konya’da Erken Dönem Türk İslam Eserlerinden Örnekler. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9, 265-285.
• Yinanç, R. (1991). Sivas Abideleri ve Vakıfları. Vakıflar Dergisi, 22, 15-44.