Küresel Çevre Sorunlarına Kolektif Çözüm Arayışları ve Yönetişim

Yıl 2010, Sayı: 24, 331 - 344, 01.08.2010

Esra Banu Sipahi

Öz

İnsanoğlu yüzyıllar boyunca doğayısınırsız bir kaynak olarak görmüş, onu hor kullanmış, kirletmişve çevre sorunlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Doğayla insanoğlu arasındaki ilişkide, dengeler giderek doğanın aleyhine bozulmaya başlamış, insanlığın elindeki üretim, yöntem ve mekanizmalarıkarşısında doğanın kendini koruma ve yenileme kabiliyeti azalmışve bazıyerlerde çevresel bozulma hemen hemen tamamıyla telafisi mümkün olmayan bir hal almıştır. Bununla birlikte çevre sorunlarının sınır tanımayışı, sorunun yalnızca bir ülkeyi ya da bölgeyi değil, yeryüzünün tamamınıetkilemesine neden olmaktadır. Yeryüzünün bugün karşıkarşıya bulunduğu çevre sorunlarının bu “küresel” niteliği, insanoğlunu sorunların giderilmesi noktasında, temel sorumluluğu üstlenmek zorunda bırakmıştır. Çevre sorunlarıile ilgili önlemlere yönelik hızla yaygınlaşan bu arayışve girişimler, 1960’lıyıllardan itibaren hem toplumların gündemlerinin, hem de küresel düzeydeki çevre politikalarının belirlenmesinde etkili olmaya başlamıştır. Bu çerçevede uluslararasıalanda atılan ilk adım, 1972 yılında toplanan Stockholm Konferansı’dır. Konferans’ta, ülkelerin gelişmişlik farklarından hareketle, kalkınmanın temel hedef olarak görülmesi ve çevre koruma girişimlerinin ülkelerin kalkınma amaçlarınıengelleyici bir unsur olarak algılanmamasıgerektiği ortaya konulmuştur. Bu bağlamda “sürdürülebilir kalkınma” kavramıekonomi, çevre ve toplum arasında kurulmak istenen dengenin yeni bir anlatımıolarak ortaya çıkmıştır. Sürdürülebilir kalkınmanın hedeflerine ulaşılmasıve kurumsallaşmasınoktasında yönetişim yaklaşımıtemel destek mekanizmasıolarak önerilmektedir. Diğer bir ifadeyle yönetişim yaklaşımı, sürdürülebilir kalkınmanın sağlanmasında ve küresel çevre sorunlarıyla mücadelede çok aktörlü, katılımcıbir yönetim modeli olarak uluslararasıgündeme yerleşmiştir. Literatürde çevresel yönetişime ilişkin çalışmalar ağırlıklıolarak konuya sürdürülebilir kalkınma perspektifinden yaklaşmakta; çevre sorunlarının küresel dayanışma ve işbirliğini gerektirdiği ve çözümünde çok aktörlülüğün esas alınmasıgerektiği üzerinde durmaktadırlar. Bu bakışaçısı, bu çalışmanın da sorunu ele alışbiçimini şekillendirmiştir. Bu kapsamda küresel çevre sorunlarına çözüm arayışlarında, öncelikli olarak “kalkınma mı, çevre mi?” sorusuna cevaben ortaya konulan sürdürülebilir kalkınma kavramıdeğerlendirilerek, kavramın çevresel yönetişimle olan bağlantısı, bu ilişkide ulus-devletler, uluslararasıörgütler, sivil toplum kuruluşlarıve çok uluslu şirketler gibi aktörlerin oynadıklarıroller değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sürdürülebilir kalkınma, yönetişim, küresel çevresel yönetişim, çevre sorunları

Collective Solutions For Global Environmental Problems and Governance

Öz

Humankind has seen the nature as an unlimited source and has misused and polluted it, and also has caused environmental problems. The balance in the relationship between nature and humankind is turned into the disadvantage of nature. So the ability to protect and renew itself has declined and also the nature has become to an irretrievable condition. However, the rampancy of environmental problems effect not only a country or a region, but also all over the world. So, the global character of environmental problems seem to be the most serious threat for the humankind. The main environmental problems can be classified as; environmental pollution, upsurge in population, poverty, famine, drought, draining species, decline in fresh water sources, greenhouse effect and climate changes, thinning Ozone layer, acid rains, nuclear accidents and emmissions and energy problems. The seriousness of the problem has made the humankind to take the responsibility. The researches and initiatives in global area have become widespread since 1960s, and also have started to be effective in policy making global environmental issues and determining the society’s agendas. In this context, the first important pace was the United Nations Conference on Human Environment in 1972 and 113 participators attended the Conference which was the first official comprehensive assembly that environmental problems came up to the states' agenda. As long as the inequalities between developed and less developed countries continue, environmental conditions’ recovery can not be provided; and the environmental protection should not decrease development. At the end of the Conference, environmental protection should not be understood as a frustrating element for the development goals of the countries. So, the concept of sustainable development is appeared as a new expression of a balance between environment and development. Sustainable development is a development strategy that manages all assets, natural resources, and human resources as well as financial and physical assets, for increasing long-term wealth and well-being. Sustainable development, as a goal rejects policies and practices that support current living standards by depleting the productive base, including natural resources, and that leaves future generations with poorer prospects and greater risks than our own. This approach presents a new point of view to environment and development problems. In this process, sustainable development goal and the principles which are predicted to achieve that aim are formed a new paradigm. To acheive sustainable development aims, “the governance approach” is suggested as a basic supporting mechanism. The buzzword of the late 1990s and early 2000s in political sciences, public administration and management sciences alike is the concept of governance. To most, it refers to a ‘paradigm shift’ in the way of governing societies and organizations. The theoretical work on governance reflects the interest of the social science community in a shifting pattern in styles of governing. The concept has first taken place in a report of World Bank, in 1989 as “good governance”. This report did not give a clear definition about the concept but later the term was used by both OECD and UN; so the term has become a more clear formula by taking place in conventions and publications of these organizations. Governance also predicts a system that involves corporate regulating, governing, producing and public-private partnership rather than the governments act alone. So it can be expressed that governance is ultimately concerned with creating the conditions for ordered rule and collective action. So, “global environmental governance” can be defined as; “the interactions among formal and informal institutions and the actors within society that influence how environmental problems are identified and framed”. According to Fakier’s description; environmental governance is, “the system of values, polices and institutions by which a society manages its economic, political and social affairs through interactions within and among the state, civil society and private sector. It is the way a society organizes itself to make and implement decisions –achieving mutual understanding, agreements and action… Governance, including its social, political and economic dimensions, operates at every level of human enterprise, be it the household, village, municipality, nation, region or globe.” The overall need to integrate environment into economy and politics has indicated that the idea of ‘traditional/local/national government is incapable in scope to deal with matters that extend over the borders. Global environmental governance is a comprehensive concept in that it takes in several kinds of organizations, associations, instruments for policy and decision making, supportive financial mechanisms, regulations, laws, state and non-state institutions and rules all of which simply help to protect environment from deterioration. In this context, environmental governance at the national, regional and global levels, is critical for the achievement of environmental sustainability. Strengthened environmental governance should be in place at all levels to respond quickly and effectively to emerging environmental challenges, and to address agreed environmental priorities. There are required actions: To support coherent international decision-making processes for environmental governance; to catalyze international efforts to pursue the implementation of internationally agreed objectives; to support regional, subregional and national environmental governance processes and institutions; to promote and support the environmental basis for sustainable development at the national level. For acheiving environmental sustainability who should be the actors of environmental governance? Governments, intergovernmental and nongovernmental organizations, major groups, the private sector and civil society, individually or collectively, have a role in environmental governance. At the international level, multilateral environmental agreements have been increasingly playing an important role. Regional organizations and bodies provide forums for policy development and implementation in regions. The scientific community has a specific role in providing a basis for scientifically sound and informed decision-making. In literature, the studies on environmental governance deal with the issue from the perspective of sustainable development and also underline the requirement of global solidarity and cooperation. This point of view, also formed this study’s discussion. In this context, the study evaluates the sustainable development concept in response to the question of “ development or environment?”; and the relationship between sustainable development and environmental governance and also the roles of actors like natio-states, international organizations, nongovernmental organizations and multinational companies, in this relationship

Anahtar Kelimeler

Sustainable development, governance, global environmental governance, environmental problems

Kaynakça

• Andresen, S. (2007). “The Effectiveness of UN Environmental Institutions”, International Environmental Agreements: Politics, Law and Economics, Vol 7(4), pp. 317-336.
• Baykal, H., & Baykal T. (2008). “Küreselleşen Dünyada Çevre Sorunları”, Mustafa Kemal Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 2008, Cilt: 5, Sayı: 9, ss. 1-17
• Bayramoğlu, S. (2005). Yönetişim Zihniyeti-Türkiye’de Üst Kurullar ve Siyasal İktidarın Dönüşümü, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Bozlağan, R. (2002). “Sürdürülebilir Gelişme Düşüncesine Giriş”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 1, Ocak, ss. 56-72.
• Çınar, T. (2001). “Çevremerkezcilik ve Derin Ekoloji Akımı”, Cevat Geray'a Armağan, Ankara, Mülkiyeliler Birliği Yay. 25
• Çukurçayır, M.A., & Sipahi, E.B. (2003). “Yönetişim Yaklaşımı ve Kamu Yönetiminde Kalite”, Sayıştay Dergisi, Sayı: 50-51, ss. 35-66
• Çukurçayır, M.A., & Sağır, H. (2009). “Enerji Sorunu, Çevre ve Alternatif Enerji Kaynakları”, S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 2008, Sayı: 20, ss. 257-278
• Ertürk, H. (2009). Çevre Bilimleri, Ekin Yay., Bursa.
• Esty, D.C., & Ivanova, M.H. (2002). “Revitalizing Global Environmental Governance :A Function-Driven Approach”, Comments on Global Environmental Governance: Options and Opportunities, Esty, D.C, M.H. Ivanova (Eds.), Yale Center for Environment and Policy, U.S.A., F&Es Publ.
• Fakier, S., & Stephens, A.; & Tholin, J., & Kapelus, P. (2005). “Environmental Governance, Background Research Paper: Environmental Governance”, South Africa Environment Outlook, October.
• Falkner, R. (2003). “Private Environmental Governance and International Relations: Exploring the Links”, Global Environmental Politics, May 2003, Vol. 3, No. 2, pp. 72-87
• French, H. (2002). “Küresel Yönetişimi Yeniden Yapılandırmak”, Dünyanın Durumu 2002, TEMA Vakfı Yayınları, İstanbul, ss. 229-260.
• Gemmil, B., & Bamidele-Izu, A. (2002). “NGO Involvement in Global Environmental Governance Can Take a Variety of Forms”. ın D.C. Enty, M. D. Ivanova (ed) Global Environmental Governance: Options & Oppotunities, Publisher: Yale School of Forestry & Environmental Studies, pp. 77-100
• Giddens, A. (2000). Elimizden Kaçıp Giden Dünya, Çev. Osman Akınbay, Alfa Yayınları.
• Güler, B. A. (1996). Yeni Sağ ve Devletin Değişimi-Yapısal Uyarlanma Politikaları, TODAİE Yayını, Ankara.
• Güler, B. A. (2003). “Devlette Reform”, Kamu Yönetimi Dünyası, Yıl: 4, Sayı: 13, Ocak- Mart.
• Güzelsarı, S. (2003). “Neo-liberal Politikalar ve Yönetişim Modeli”, Amme İdaresi Dergisi, 36/2, June.
• Hartzog P., (2004). “Multiscale Networks for Global Environmental Governance”. http://www.panarchy.com/Members/PaulBHartzog/Papers/Multiscale%20Networks%20for%20Global %20Environmental%20Politics.pdf. (Erişim Tarihi:16.02.2009)
• Hirst. P., & Thompson, G. (2000). Küreselleşme Sorgulanıyor, Çev: Çağla E.&E. Yücel, Dost Kitabevi, Ankara.
• IULA-EMME-UNDP, (2002). Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Dünya Zirvesi Türkiye Ulusal Raporu TEMA III-Sürdürülebilir Kalkınma ve Yönetişim, İstanbul, IULA-EMME- UNDP Yayını, Kasım.
• Ivanova, M. (2005). “Assessing UNEP as Anchor Institution for the Global Environment: Lessons for the UNEO Debate”, Yale Center for Environmental Law & Policy Working Paper Series, 05/01, http://www.yale.edu/envirocenter/UNEOwp.Pdf (Erişim Tarihi:16.02.2009)
• Kaplan, A. (1999). Küresel Çevre Sorunları ve Politikaları, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları Tezler Dizisi. 3, Ankara.
• Karacan, A. R. (2007). Çevre Ekonomisi ve Politikası, Ege Ünv. Yayınları, İİBF Yayın No: 6, İzmir.
• Keleş, R., & Hamamcı, C., & Çoban, A. (2009). Çevre Politikası, Genişletilmiş 6. Baskı, İmge, Ankara.
• KÜRESEL YÖNETİŞİM KOMİSYONU (1996). Küresel Komşuluk-Küresel Yönetim Komisyonu Raporu, Çev: B. Çorakçı Dişbudak, Türkiye Çevre Vakfı Yayını, Ankara
• Levy, D. L., & Newell, P. J. (2005). “Introduction: The Business of Global environmental Governance”. In D. L. Levy, P. J. Newell (ed). The Business of Global Environmental Governance, MIT.
• Mazı, F. (2009). “The Evolution of the Global Environmental Governance: The Transition to Politics of Sustainable Development”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, C.8, S.28 Bahar-2009, ss. 299-317
• Mengi, A., & Algan, N. (2003). Küreselleşme ve Yerelleşme Çağında Bölgesel Sürdürülebilir Gelişme: AB ve Türkiye Örneği, Siyasal Kitabevi, Ankara.
• Mitchell, R. B. (2002). “International Environment”, Handbook of International Relations, T. Risse, B. Simmons, W.Carlsnaes (eds), London, Sage Publications.
• Najam, A., & Celeveland, J. (2003): “Energy and Sustainable Development at Global Environmental Summits: An Evolving Agenda”, Environment, Development And Sustainability, pp. 117-138.
• Najam, A., & Papa, M., & Taiyab, N. (2006). “Global Environmental Governance A Reform Agenda”, IISD, http://www.iisd.org/pdf/2006/geg.pdf, (Erişim Tarihi: 16.02.2009).
• Pearce, D., & Barbier, E., & Markandya, A. (1990). Sustainable Development Economics and Environment in the Third World, Edward Elgar (ed.), London Environmental Economics Centre, Printed by Billing&Sons Ltd.
• Peker, A.T., (1996). “Dünya Bankası: Büyüme Söyleminden İyi Yönetme Söylemine”, Toplum ve Bilim, 69, Bahar.
• Pekküçükşen, M. (2005). Çevre ve Yönetişim, Selçuk Ünv. Sosyal Bilimler Ens. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• Schreurs, M. (1999). “An Analytic Framework for a Comparative Study of Environmental Governance in Asia”, IGES Environmental Governance, Country Reports on Environmental Governance in Four Asian, Countries (Japan: Shoman, IGES).
• Simonis, U. E. (2007). “Küresel Çevre Yönetimi: Bir Dünya Çevre Örgütü Kurulması Gereği Üzerine”, Çev. B. Duru, Çevre ve Politika- Ruşen Keleş’e Armağan, Ed. A. Mengi, Ankara, ss. 303-324
• Speth, J.G. (2002). “The Global Environmental Agenda: Origins and Prospects” , Comments on Global Environmental Governance: Options and Opportunities, D.C. Esty, M.H. Ivanova (Eds.), Yale Center for Environment and Policy, F&Es Publ., U.S.A.
• Streck, C. (2010). “Global Public Policy Networks as Coalitions for Change”, Comments on Global Environmental Governance: Options and Opportunities, D.C. Esty, M.H. Ivanova (Eds.), Yale Center for Environment and Policy, F&Es Publ., U.S.A.
• TÇV, (1991). Ortak Geleceğimiz, Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu, Belkıs Çorakçı (Çev.), Ankara, Türkiye Çevre Sorunları Vakfı Yayını
• Tekeli, İ. (2001). “Sürdürülebilirlik Kavramı Üzerinde İrdelemeler”, Cevat Geray'a Armağan, Ankara, Mülkiyeliler Birliği Yayınları: 25.
• TODAİE (Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü), (1998). Kamu Yönetimi Sözlüğü, TODAİE Yayınları, Ankara.
• Topçu F. H. (2007). Küreselleşme ve Uluslararası Çevre Politikaları: Yönetimden Yönetişime Geçiş Sorunu, Ankara Ünv. Sosyal Bilimler Ens., Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• TÜBİTAK (Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu). (2004). “Sürdürülebilir Kalkınma Kavramı ve Çevre”, Çevre ve Sürdürülebilir Kalkınma Paneli, Ankara.
• UNEP (United Nations Environment Programme). (2010). http://www.unep.org/environmental- governance/Introduction/tabid/341/language/en-US/Default.aspx (Erişim Tarihi: 21.02.2010)
• UNEP (United Nations Environment Programme). (2010). “State of Environment and Policy Retrospective: 1972-2002”, Integrating Environment and Development, (Erişim Tarihi: 01.02.2010).
• UNESCAP (United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pasific). (2010). “What is Good Governance?”, http://www.unescap.org/pdd/prs/ProjectActivities/Ongoing/gg/- governance.pdf, (Erişim Tarihi: 21.02.2010)
• Uzel, E. (2006). Küresel Çevresel Yönetişim (İyi Yönetim), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Ünv. Sosyal Bilimler Ens., Ankara.
• Yalçın, A. Z. (2009). “Küresel Çevre Politikalarının Küresel Çevresel Mallar Perspektifinden Değerlendirilmesi”, Balıkesir Ünv, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 21, Haziran 2009, ss. 288-309.
• Yıkılmaz, N. (2003). Yeni Dünya Düzeni ve Çevre, Ayhan Matbaası, İstanbul.
• Yıldırım, U., & Göktürk, İ. (2003). “Sürdürülebilir Kalkınma”, Çevre Sorunlarına Çağdaş Yaklaşımlar- Ekolojik, Ekonomik ve Yönetsel Perspektifler, Der: M. C. Marın, U. Yıldırım, Beta, İstanbul.
• Yüksel, M. (2001). “Yönetişim (Governance) Kavramı Üzerine”, Cevat Geray’a Armağan, Mülkiyeliler Birliği Yayınları: 25.