Saldırganlığı Önlemeye Yönelik Psiko-Eğitim Programının Lise Öğrencilerindeki Saldırganlığı Azaltmaya Etkisi

Yıl 2010, Sayı: 24, 389 - 405, 01.08.2010

Yasemin Yavuzer Ömer Üre

Öz

Bu araştırmanın amacı, bir psiko-eğitim programının saldırganlığıazaltmadaki etkisini incelemektir. Araştırma, iki deney ve kontrol gruplu ön test, son test ve izleme modeline dayalıdeneysel bir çalışmadır. Çalışma, lise dokuzuncu sınıf öğrencileriyle gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın bağımlıdeğişkeni olan saldırganlık, Can 2002 tarafından Türkçe’ye uyarlanan Saldırganlık Ölçeği ile ölçülmüştür. Saldırganlık puanıyüksek olan gönüllü öğrencilerden her gruba 12 kişi atanmıştır. Saldırganlık ölçeği, deney ve kontrol gruplarına ön test olarak verilmiştir. Birinci deney grubunda yer alan öğrencilere “Ergenlere Yönelik Psiko-Eğitim Programı” ve öğretmenlerine “Öğretmenlere Yönelik Psiko-Eğitim Programı” EYP+ÖYP 12 oturum olarak uygulanmıştır. İkinci deney grubunda yer alan öğrencilere “Ergenlere Yönelik Psiko-Eğitim Programı” EYP uygulanmıştır. Kontrol grubuna ise herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Son test, deney grubu uygulamalarıbittikten sonra, izleme ölçümleri ise, deneysel uygulamaların bitiminden 2 ay sonra alınmıştır. Araştırmanın sonuçlarıaşağıda verilmiştir: 1.Ergenlere ve Öğretmenlere Yönelik Psiko-Eğitim Programının EYP+ÖYP öğrencilerin saldırganlık toplam, fiziksel saldırganlık, sözel saldırganlık, öfke, düşmanlık ve dolaylısaldırganlık puanlarınıazaltmada etkili olduğu ve bu etkinin iki ay sonra da devam ettiği bulunmuştur. 2.Ergenlere Yönelik Psiko-Eğitim Programının EYP öğrencilerin saldırganlık toplam, fiziksel saldırganlık, öfke ve düşmanlık puanlarınıazaltmada etkili olduğu ve bu etkinin iki ay sonra da devam ettiği, bunun yanısıra sözel ve dolaylısaldırganlık puanlarınıazaltmada etkili olmadığıbulunmuştur. 3.Ergenlere ve öğretmenlere yönelik EYP+ÖYP psiko-eğitim programına ve ergenlere yönelik psiko-eğitim programına EYP katılan öğrencilerin saldırganlık puanlarıkarşılaştırıldığında toplam puan ve tüm alt ölçek puanlarında anlamlıbir farklılık bulunmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Saldırganlık, Şiddet, Psiko-Eğitim Grupları

The Effect of Psycho-Education Program Towards Preventing Aggression on Decreasing Aggressiveness of High School Students

Öz

Purpose: The aim of the research is to study effect of a psycho-education program in decreasing aggressiveness that is armed at high school students and to their teachers. The following hypotheses were tested in the study: 1.There will be a statistically meaningful decline in total aggression, physical aggression, verbal aggression, anger, hostility and indirect aggression points of the students in the first experimental group which participated in the psycho-educational program that is inclined towards adolescents and their teachers EYP+ÖYP when compared to the control group. This decline will continue in the following test which will be applied two months after the applications. 2. There will be a statistically meaningful decline in total aggression, physical aggression, verbal aggression, anger, hostility and indirect aggression points of the students in the second experimental group which participated in the psycho-educational program that is inclined towards adolescents EYP when compared to the control group. This decline will continue in the following test which will be applied two months after the applications. 3.The psycho-educational program that is inclined towards adolescents and their teachers EYP+ÖYP will be more effective in decreasing aggression points when compared to the psycho-educational program that is inclined towards adolescents EYP . Methods: The research is semi-experimental study that is based on including two experiment groups and control group pretest, post-test and fallow up model. The study is realized with the ninth grade students of formal high schools in Niğde. The aggressiveness, the dependent variable of the study, is measured by adapted to Turkish by Can 2002 . Totally thirty-six willing students who have high aggressiveness points are put in groups that are composed of twelve students by taking note of the fact that they are being educated in the same school. The Aggression Questionnaire is applied to experiment and control groups as a pre-test. Twelve sessions of psycho-education program is applied to adolescent who are in the first experiment group and to their teachers EYP+ÖYP . Twelve sessions of psycho-education program EYP is applied to adolescent who are in the second experiment group. However, any study is applied to control group. The post-test is applied two months after the end of experimental applications. Besides, the teachers of each group observed their students. For each group, 6 teachers made 72 observations in one month period before and after the applications. In this study, 2x3 Split-Plot ANOVA Two-Way ANOVA for Mixed Measures is used to determine the shared effect of group measurement concerning the effectiveness of experimental procedure on the data that is acquired from the study. The distinction between the pre-post-fallow up measurement points, for each of the groups, are tested with One-Way ANOVA for Repeated Measures, Bonferroni Test is used to test the source of the distinction between the measurements. While comparing the post-test points of the two experiment groups, t test of independent groups is used. Results: 1. It is found out that psycho-education program that is inclined towards adolescent and teachers EYP+ÖYP is effective in decreasing the total aggression, physical, verbal aggression, anger, hostility and indirect aggression points of students and this effect continues in the following test which was applied two months after the applications. 2. It is found out that psycho-education program that is inclined towards adolescent EYP is effective in decreasing the total aggression, physical aggression, anger and hostility points of students and this effect continues in the following test which was applied two months after the applications. However, it is not effective on verbal and indirect aggression points. 3. When aggressiveness points of students in the first experiment group, who are included in the study that is inclined towards adolescent and teachers EYP+ÖYP , compared with the second experiment group who are included in the study that is inclined towards adolescent EYP , a meaningful distinction in total point and all the sub-measurement points can’t be found out. Discussion and Conclusions: One of the findings of the study is that the psycho-educational program that inclined towards adolescents and teachers EYP+ÖYP is effective in decreasing the total aggression, physical, verbal aggression, anger, hostility and indirect aggression points of students and this effect continues in the following test which was applied two months after the applications. WebsterStratton and Reid 2003 , included in their studies the teacher education program. The group that includes only children CT and the group include both children and teachers CT+TT are compared to the control groups. According to the results of the study, the children in CT and CT+TT groups have an increase in social skill and decrease in aggressive behavior when compared to the children in the control group. Therefore, the findings of this study shows consistency with the findings mentioned above. Another finding is the effectiveness of the psycho-educational program that inclined towards adolescents EYP is effective in decreasing the total aggression, physical aggression, anger and hostility points of students and this effect continues in the following test which was applied two months after the applications. It was found that the program EYP isn’t effective on verbal and indirect aggression points. Karataş 2008 , found that the psychological group counseling applications that is done by psychodrama techniques are not effective on verbal and physical aggression points. In the same study, it was found the psychological group counseling applications that are done by cognitive behavioral techniques are not effective on verbal aggression points. The results of this study shows consistent with the results of study mentioned above. When aggressiveness points of students in the first experiment group, who are included in the study that is inclined towards adolescent and teachers EYP+ÖYP , compared with the second experiment group who are included in the study that is inclined towards adolescent EYP , a meaningful distinction in total point and all the sub-measurement points can’t be found out. According to the results of Webster-Stratton and Reid’s 2003 studies in which they compared the group including only children CT and the group in which both children and teachers CT+TT are involved in the education and the control groups, it was found that the children in CT and CT+TT groups have an increase in social skills when compared to the children in the control group. But no meaningful difference was found between CT and CT+TT. Therefore, the results of this study shows consistent with the results of study mentioned above

Anahtar Kelimeler

Aggressiveness, Violence, Psycho-Educational Groups

Kaynakça

• Altınay, Deniz (1999) Psikodrama grup terapisi 300 ısınma oyunu. 2.Baskı, İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Ando, M., Asakura, T., Ando, S. ve Simons-Morton, B. (2007). A psychoeducational program to prevent aggressive behavior among Japanese early adolescents. Health Education & Behavior. 34 (5): 765- 776.
• Aytek, Havva (1999). Grup rehberliğinin ortaöğretim basamağındaki öğrencilerin öfke davranışlarının kontrolü üzerindeki etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Bilge, Filiz (1996). Danışandan hız alan ve bilişsel-davranışçı yaklaşımlarla yapılan grupla psikolojik danışmanın üniversite öğrencilerinin kızgınlık düzeyleri üzerindeki etkileri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Breunlin, Douglas C., Cimmarusti, Rocco A., Bryant-Edwards, Tara L., ve Hetherington, Joshua S. (2002). Conflict resolution training as an alternative to suspension for violent behaviour. Journal of Educational Research, 95(6): 349-358
• Buss, Arnold H. ve Waren, W.L. (2000). Aggression Questionnaire: Manuel. Los Angeles CA: Western Psychological Services.
• Büyüköztürk, Şener (2003). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. Geliştirilmiş 3. Baskı, Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Can, Sibel (2002). Aggression questionnarire adlı ölçeğin türk popülasyonunda geçerlik ve güvenirlik çalışması. Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi, Gülhane Askeri Tıp Akademisi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Servisi Şefliği, İstanbul.
• Cenkseven, Fulya (2003). Öfke yönetimi becerileri programının ergenlerin öfke ve saldırganlık düzeylerine etkisi. Eğitim Bilimleri ve Uygulama, 2(2): 153-167.
• Cummings, Anne L., Hoffman, Sue ve Leschied, Alan W. (2004). A psychoeducational group for aggressive adolescent girls. The Journal for Specialists in Group Work. 29 (3): 285-299.
• DiCanio, Margaret (1993). Classroom violence, The Encyclopedia of Violence: Origins, Attitudes, Consequences. New York: Facts on File.
• Dodge, Kenneth A. ve Coie, J. D. (1987). Social ınformation processing factors in reactive and proactive aggression in children’s peer groups. Journal of Personality and Social Psychology 53: 1146-1158.
• Durmuş, Emine ve Gürgan, Uğur (2005). Lise öğrencilerinin şiddet ve saldırganlık eğilimleri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(3): 253-269.
• Dusenbury, Linda, Falco, M., Lake, A., Brannigan, R. ve Bosworth, K. (1997). Nine critical elements of promising violence prevention programs. Journal of School Health. 67: 409-414.
• Eke, Ceyda, Y. ve Ögel, Kültekin (2006). İstanbul’daki okullarda suç ve şiddetin yaygınlığı. I. Şiddet ve Okul: Okul ve Çevresinde Çocuğa Yönelik Şiddet ve Alınabilecek Tedbirler Sempozyumu. İstanbul. 28-31 Mart 2006, MEB, ÜNİCEF, Erişim Tarihi: 20.04.2006 http://iogm.meb.gov.tr/ siddetveokul/
• Erkan, Serdar (2005).Örnek grup rehberliği etkinlikler., Genişletilmiş 7. Baskı, Ankara: PegemAYayıncılık.
• Eroğlu, Sursan, E. (2009). Saldırganlık davranışlarının boyutları ve ilişkili olduğu faktörler: Lise ve üniversite öğrencileri üzerine karşılaştırmalı bir çalışma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21: 205-221.
• Finley, Laura L. (2003).Teachers’ perceptions of school violence ıssues: A case study. Journal of School Violence, 2(2): 51-66.
• Freedman, Jonathan L., Sears, David O. ve Carlsmith, J. Merrill (1989). Sosyal Psikoloji (Çeviren: Ali Dönmez). İstanbul: Ara Yayıncılık.
• Frey, Karin S., Hirschstein, Miriam K. ve Guzzo, Barbara A (2000). Second step: Preventing aggression by promoting social competence. Journal Of Emotional And Behavioral Disorders. 8 (2): 102-112.
• Genç, Hicran (2007). Grupla öfke denetimi eğitiminin lise 9.sınıf öğrencilerinin sürekli öfke düzeylerine etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Goldstein, Arnold (1994). School violence (I): Aggression of toward persons and property in America’s schools. The School Psychologist, (Division of School Psychology), 48(1): 6-24.
• Gordon, Thomas (2002). Etkili öğretmenlik eğitimi (Çev: Emel Aksay). İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Güner, İlkay (2007). Çatışma çözme becerilerini geliştirmeye yönelik grup rehberliğinin lise öğrencilerinin saldırganlık ve problem çözme becerileri üzerine etkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Hawkins, J. David ve Todd I. Herrenkohl (2004). Prevention in the school years Early Prevention of Adult Antisocial Behaviour. Ed. David P. Farrington ve Jeremy W. Coid. UK: Cambridge University Pres.
• Herrmann, Don S. ve McWhirter, James J. (2003). Anger& aggression management in young adolescents; an experimental validation of the SCARE program. Education And Treatment of Children, 26(3): 273-302.
• Hürriyet Gazetesi. (2006, Mart 29). Yine okulda cinayet. Erişim Tarihi: 20 Nisan 2006.http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=4164453&tarih=2006-03.29
• Iogna, Luciano (2005). Atölye Çalışması. Forum Tiyatro Devinim-Drama, (Yayına hazırlayan: Ömer Adıgüzel), Ankara: Natürel Yayıncılık.
• İmamoğlu, Seval (2005). Stresle etkili şekilde başa çıkmaya yönelik grup çalışması, Ergenlikten Yetişkinliğe Grup Çalışmaları (Editör: Betül Aydın). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Kapçı, Emine G. (2004). İlköğretim öğrencilerinin zorbalığa maruz kalma türünün ve sıklığının depresyon, kaygı ve benlik saygısıyla ilişkisi. Ankara Üniversitesi E.B.F. Dergisi, 37(1): 1-13.
• Karaatlı, Meltem (2006). Verilerin düzenlenmesi ve gösterimi. SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri. Editör: Şeref Kalaycı, İkinci Baskı, Ankara: Asil Yayın DağıtımLtd. Şti.
• Karataş, Zeynep (2008). Bilişsel davranışsal teknikler ile psikodrama teknikleri kullanılarak yapılan grupla psikolojik danışma uygulamalarının ergenlerde saldırganlığı azaltmadaki etkilerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• Kartal, Hülya ve Bilgin, Asude (2007). İlköğretim öğrencilerine yönelik bir zorbalık karşıtı program uygulaması: Okulu zorbalıktan arındırma programı. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 3 (2): 207-227.
• Kellner, Millicent H. ve Bry, Brenna H. (1999). The effects of anger management groups in a day school for emotionally disturbed adolescents. Adolescence, 34(136): 645-651.
• Kepenekçi, Yasemin ve Çınkır, Şakir (2006). Bullying among Turkish high school students. Child Abuse & Neglect. 30 (2): 193-204.
• Kesen, N. Feyzal, Deniz, M. Engin ve Durmuşoğlu, Neslihan (2007). Ergenlerde saldırganlık ve öfke düzeyleri arasındaki ilişki: Yetiştirme yurtları üzerinde bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17: 353-364.
• Kocayörük, Ayşe (2004). Duygusal Zeka Eğitiminde Drama Etkinlikleri. Ankara: Nobel Yayınevi.
• Koruklu, Nermin (1998). Arabuluculuk eğitiminin ilköğretim düzeyindeki bir grup öğrencinin çatışma çözme davranışlarına etkisinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kulaksızoğlu, Adnan (2003). Kişisel Gelişim Uygulamaları. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Kuş, Metin (2007). Çatışma çözümü eğitimi programının anadolu lisesi düzeyindeki bir grup öğrencinin çatışma çözme davranışlarına etkisinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Mayer, G. Roy (2001). Antisocial behaviour: its causes and prevention within our schools. Education and Treatment of Children, 24(4): 414-429.
• Mertoğlu, Münevver, Doğutaş, Cemil, Cemalcılar, Zeynep ve Baydar, Nazlı (2008). Şiddetin okula bağlı nedenleri ve alınabilecek önlemler stratejik önlemler konulu Ohio-İstanbul karşılaştırmalı bir araştırma. VIII. Adli Bilimler Kongresi Çocuk ve Adli Tıp Bildiri Özetleri Kitabı, 15-18 Mayıs 2008-Kocaeli, Ankara: Tubitak Yayınları, Yayın No:5847.
• Miller, Gloria E. (1994). School violence miniseries impressions and implications. School Psychology Review, 23(2): 257-261.
• Moeller, Thomas G. (2001). Youth Aggression and Violence: A Psychological Approach. London: Lawrence Erlbaum Associates
• Morganet, Rosemarie S. (2005). Yaşam Becerileri Ergenler İçin Grupla Psikolojik Danışma Uygulamaları. 1. Baskı, Çev: Sonay Güçray, Alim Kaya, Mesut Saçkes, Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Morrison, Gale M., Furlong, Michael J., ve Morrison, Richard L. (1994). School violence to school safety: reframing the issue for school psychologists. School Psychology Review, 23(2): 236-256.
• Mundy, Jean (1997). Developing anger and aggression control in youth in recreation and park systems. Parks & Recreation, 32( 3): 62-69.
• Nelsen, Jane, Lott, Lynn ve Glenn, Stephen (2000). Sınıfta Pozitif Disiplin. İstanbul: Hayat Yayıncılık.
• Newman-Carlson, Dawn ve Horne, Arthur M. (2004). Bully busters: A psychoeducational ıntervention for reducing bullying behavior in middle school students. Journal of Counseling Development, 82 (3): 259-267.
• Ohio Commission on Dispute Resolution and Conflict Management (2002) School conflict management resource guide for grades 7-12. Third Edition.
• Öğülmüş, Selahattin (1995). Okullarda şiddet ve vandalizm. Yayınlanmamış Araştırma Raporu, Ankara Üniversitesi, E.B.F.
• Özer, A. Kadir (1994). Sürekli Öfke (SL-Öfke) ve Öfke İfade Tarzı (Öfke-Tarz) ölçekleri ön çalışması. Türk Psikoloji Dergisi, 9(31): 26-35.
• Özmen, Ahmet (2006) Öfke ile başa çıkma. Uygulamalı Grup Rehberliği Programları Dizisi, Editör: Uğur Öner, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Quinn, William H., VanDyke, David J. ve Kurth, Sean T. (1992) A brief multiple family group model for juvenile first offenders. Multiple Family Group Therapy, Article 44
• Riner, Mary E. ve Saywell, Robert M. (2002). Development of social ecology model of adolescent interpesonal violence prevention (SEMAIVP). Journal of School Health, 72 (2): 65-71.
• Rutherford JR. Robert B., Mathur Sarup R. ve Quinn Mary M. (1998). Promoting social communication skills through cooperative learning and direct ınstruction. Education and Treatment of Children. 21 (3): 354-370
• Singer, Mark I., Miller, David B., Guo, Shenyang, Flannery, Daniel J., Frierson, Tracy ve Slovak, Karen (1999). Contributors to violent behavior among elemantary and middle school children. Pediatrics. 104 (4): 878-884.
• Söylemez, Sebahat (2007). Ergenlerde problem çözme becerisini geliştirmeye yönelik bir grup çalışması. Deneysel Olarak Sınanmış Grupla Psikolojik danışma ve Rehberlik Programları III. Editörler: Serdar Erkan-Alim Kaya. Ankara: PegemAYayıncılık.
• Şahin, Fulya Y. (2005). Grupla iletişim becerileri eğitiminin üniversite öğrencilerinin iletişim beceri düzeylerine etkisi. Deneysel Olarak Sınanmış Grupla Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları II, (Editörler: Serdar Erkan ve Alim Kaya), Ankara: PegemA Yayıncılık.
• Taştan, Nuray (2004). Çatışma çözme ve akran arabuluculuğu eğitimi programlarının ilköğretim altıncı sınıf öğrencilerinin çatışma çözme ve akran arabuluculuğu becerilerine etkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Tekinsav-Sütçü, G. Serap (2006). Ergenlerde öfke ve saldırganlığı azaltmaya yönelik bilişsel davranışçı bir müdahale programının etkililiğinin değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimsel Enstitüsü, Psikoloji Ana Bilim Dalı, İzmir.
• Tezcan, Mahmut (1994). Eğitim Sosyolojisi. 9.Baskı, Ankara: Zirve Ofset.
• Türnüklü, Abbas (2005). Öğrenciler arasındaki çatışmaların çözümünde problem çözme ve arabuluculuk. Sınıf Yönetimi. Editör: Emin Karip, Beşinci Basım, Ankara: PegemAYayıncılık.
• Uysal, Aynur (2003). Şiddet karşıtı programlı eğitimin öğrencilerin çatışma çözümleri, şiddet eğilimleri ve davranışlarına yansıması. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Uysal, Zeliha (2006). Çatışma çözme eğitim programının ortaöğretim dokuzuncu sınıf düzeyindeki öğrencilerin çatışma çözme becerilerine etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Üstündağ, Tülay (2004). Yaratıcı Drama Öğretmenimin Günlüğü. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Vera, Elizabeth M., Shin, Richard Q., Montgomery, Gloria P., Mildner, Caldyn ve Speight, Suzette L. (2004). Conflict resolution styles, self-efficacy, self-control, and future orientation ofurban adolescents. Professional School Counseling, 8 (1): 73-80.
• Voltan-Acar, Nilüfer (2002). Grupla psikolojik danışmada alıştırmalar, deneyler. 1. Basım, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Walker, Dean (1995). School violence prevention. ERIC Digest No: 94, ED379786, Erişim Tarihi: 04.20.2006 www.eric.ed.gov
• Webster-Stratton, Carolyn ve Reid, M. Jamila (2003). Treating conduct problems and strengthening social and emotional competence in young children: the dina dinosaur treatment program. Journal of Emotional and Behavioral Disorders, 11(3): 130-143.
• Weir, Erica (2005). Preventing Violence in Youth. Canadian Medical Association Journal, 172(10): 1291- 1292.
• Woodlock, D., Juliano N.ve Ringle J.(2002). Girls and boys town tout psycho-educational model for teen aggression. The Brown University Child and Adolescent Behavior Letter. Erişim Tarihi: 1.05.2009 http://web.ebscohost.com/ehost/pdf?vid=1&hid=103&sid=368a6953-cfd5-4288-ac5d- 698351819c4b%40sessionmgr103
• Yavuzer, Yasemin, Gündoğdu, Rezzan ve Dikici, Ayhan (2009).Teachers’ perceptions about school violence in one Turkish city. Journal of School Violence, 8 (1): 29-41
• Yılmaz, Nalan (2004). Öfke ile başa çıkma eğitiminin ve grupla psikolojik danışmanın ergenlerin öfke ile başa çıkabilmeleri üzerindeki etkileri. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Zeren, Şerife G. (2006). HIV/AIDS’e yönelik psiko-eğitim programının üniversiteye yeni başlayan ergenlerin hıv/aıds’e yönelik tutumlarına etkisi Yayınlanmamış Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.