Hemşehri Dernekleri, Hemşehrilik Bilinci ve Kentlileşme İlişkisi Üzerine Bir Araştırma: İstanbul/Sultangazi’deki Karslı Hemşehri Dernekleri Örneği

Yıl 2014, Sayı: 32, 137 - 150, 01.08.2014

Elvan Terzi Yüksel Koçak

Öz

Farklısosyal ve kültürel özelliklere sahip grupların, kentsel yaşam kurallarıçerçevesinde yaşamlarınısürdürdükleri yer olarak tanımlanabilecek olan kent, kırsal kesimde hızlınüfus artışı, tarım alanlarının bölünmesi, tarım alanlarında makineleşme, kentlerde işimkanlarının artması, kentsel yaşamın sosyal ve kültürel açıdan daha cazip hale gelmesi gibi nedenlerle kırsal kesimlerden veya yaşam standartlarıbakımından daha düşük imkanlara sahip yerleşim yerlerinden göç eden insanların yerleşmeleriyle birlikte, fiziksel ve sosyal dokularında bazıdeğişimlere uğramakta ve bu değişim aynızamanda bu kentlerde bir çok problemi de beraberinde getirmektedir. Göç alan kentlerde ortaya çıkan sorunlar arasında; göç sonucu kente gelenlerin daha çok herhangi bir mesleğe mensup olmayan insanlardan olmasıonların kentlerde işbulmalarınızorlaştırmakta veya daha düşük gelirli ve kötü şartlarda çalışmalarına neden olmaktadır. Yine ayrıca hızlıgöç nedeniyle kentteki yapılaşmanın ihtiyacıkarşılayamamasıgecekondu sorununu da beraberinde getirmektedir. Bunlara ilaveten, kentlerdeki altyapı, ulaşım ve çevre sorunları, bölgelerarasıyatırımlarda, kentleşme oranlarında ve nüfus yoğunluklarında eşitsizlik, kente göç edenlerin kentle bütünleşememe gibi sorunlar ortaya çıkmaktadır. özellikle metropol kentlerde ortaya çıkan hırsızlık, kapkaççılık gibi suçların artmasıda kentlerde ortaya çıkan sorunlar arasında sayılabilir. Türkiye’de; 1950’lerle birlikte ortaya çıkan sanayileşme süreci ve buna paralel olarak tarımdaki hızlımakineleşme, yine kırsal kesimde toprak-nüfus dengesinin değişmesi, işsizlik, gelir yetersizliği, kentlerin olanaklarından yararlanma isteği gibi nedenler, göçlerin nedenleri arasındadır. Göçler, genel olarak geri kalmışbölge ve kentlerden daha gelişmişbölge ve kentlere doğru yaşanmaktadır. 1980’li yıllarda ise göç nedenleri arasına terör de eklenmiştir. Bu tarihten sonraki göçler, kırdan kente değil de kentlerden kentlere doğru ağırlık kazanmaya başlamıştır. Teröre ilaveten, Güneydoğu Anadolu Projesi GAP kapsamında yapılan barajlar da göçü tetiklemiştir. Gaziantep, Diyarbakır, Şanlıurfa gibi kentler, “zorunlu göç”lerin yaşanmasıyla birlikte, nüfuslarında ciddi anlamda artışolan kentler arasında sayılabilir. Sanayileşmeyle birlikte başlayan söz konusu göç hareketleri, kentlerin oluşmasına ve kentlerde olumlu veya olumsuz birtakım etkilerin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Kırsal kesimden kente göç eden bireylere yardımcıolan hemşehri dernekleri, göç edenler için önemli bir yere sahiptir. Hemşehri dernekleri, hemşehrilik bilincinin ve hemşehri dayanışmasının oluşmasında etkili bir kurumdur. Bu çalışmada hemşehri derneklerinin, kentlileşme ve hemşehrilik bilinci üzerinde etkisinin olup olmadığıyapılan anket çalışmasıyla ortaya konulmuştur. Bu bağlamda önce yapılan teorik araştırmalarda, Türkiye’de kentleşme sürecine bakılarak kentleşmenin nedenleri, sonuçlarıve ortaya çıkardığısorunlar irdelenmiş, daha sonra da kentleşmeyle birlikte kentlerde dayanışma ve yardımlaşma amacıyla kurulan hemşehri dernekleri ve hemşehri derneklerinin kentlileşme ve hemşehrilik bilinci üzerindeki etkisi değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kentleşme, kentlileşme, hemşehrilik bilinci, hemşehrilik, hemşehri dernekleri

A Research, On The Relationship Hometown Associations, Fellow Citizenship Awareness And Urbanization

Öz

Different social and cultural characteristics of groups with urban life, under the rules continue their lives where they can be identified as the city , in rural areas of rapid population growth, agricultural land division, agricultural areas of mechanization, in the cities of job opportunities increase of urban life, social and cultural aspects become more attractive as reasons from rural areas or living standards lower in facilities with residential areas migrating the settlement of people with physical and social fabric of some of the undergoes changes and these changes at the same time in these cities many problems also brings with it. Migration in the cities problems arising among result of migration to the city from mostly any profession not belong to the people not from their cities to find jobs undermines or more low-income and poor working conditions leads to. Still further, due to rapid migration to urban slums to meet the needs of the settlement also raises problems. In addition, urban infrastructure, transportation and environmental issues, in interregional investment, urbanization rates and disparities in population density, urban migrants to the urban problems such as inability to integrate arises. theft occurring especially in metropolitan cities, increasing crimes such as mugging in the city are among the problems that arise. In Turkey, in 1950 emerged along with the process of industrialization and in parallel in agriculture rapid mechanization, still in rural land-population balance changes, unemployment, lack of income, urban advantage of opportunities such as the desire causes of migration are among the causes. Migration generally more developed than underdeveloped regions and urban regions and cities are experiencing right. Terror on the causes of migration in the 1980s, has also been added. After this date, migration, rural to urban areas but also from cities to cities started to gain weight. In addition to terrorism, the Southeastern Anatolia Project GAP has triggered the migration dams. Gaziantep, Diyarbakır, Şanlıurfa, such as cities, forced migrations’ with experienced, serious increase in the population of the city among others. The subject immigration activities that have started with industralization led to city constructions and some positive and negative effects in cities. Hometown associations that help people who immigrate from countryside to cities have a crucial place for immigrants. Hometown associations are effective institutions in creating citizenship awareness and citizenship solidarity. In this study, it is analyzed that if hometown associations have any effect on citizenship and urbanization. Concordantly, in thepast theoric studies, causes, effects and emerging problems of urbanization were examined by regarding the urbanization process of Turkey and afterwards, the effect of hometown associations, founded with the aim of solidarity and cooperation, on urbanization and citizenship awareness was evaluated

Anahtar Kelimeler

Urbanization, to urbanize, citizenship awareness, citizenship, hometown associations

Kaynakça

• ABADAN-UNAT, Nermin, Ruşen KELEŞ, Rinus PENNİNX, Herman Van RENSELAAR, Leo Van VELZEN, Leyla YENİSEY, Uluslararası İşçi Göçünün Boğazlıyan İlçesindeki Etkileri Üzerine Bir İnceleme Göç ve Gelişme, Ankara, Simurg Kitabevi, Basım Yılı Yok.
• BAĞDATLI, Selahattin(2002), Hukuk Sözlüğü, İstanbul, Derin Yayınları.
• BAL, Hüseyin (2006), Kent Sosyolojisi, Isparta, Fakülte Kitabevi.
• ÇAYMAZ, Birol (2005), “İstanbul’da Niğdeli Hemşehri Dernekleri”,European Journal of Turkish Studies,Sayı: 2, s.1-33.
• ÇOLAKOĞLU, Elif (2003), “Kentsel Yoksulluk”, Yerel ve Kentsel Politikalar, Ed.M. Akif ÇUKURÇAYIR, Ayşe TEKEL, Konya, Çizgi Kitabevi, s.463-490.
• DEMİR, Kemal, Suat ÇABUK (2010), “Türkiye’de Metropoliten Kentlerin Nüfus Gelişimi”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 28, s.193-215.
• DOĞAN, Mehmet, Zerrin TOPRAK (2009), “Kentte Hemşehri Dernekleri”, Kentleşme Şurası 2009, Kentlilik Bilinci, Kültür ve Eğitim Komisyonu 9, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Ankara, s.30-31.
• GENÇ, Yusuf (2008), “Kentin Sosyal Değişiminde Yöresel Kültürlerin (Hemşehri Dernekleri) Rolü”, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi 27 Haziran 2008 Tarihli Yöresel Kültürler Sempozyumu, http://www. kocaeliaydinlarocagi.org.tr/ Yazi.aspx?ID=528, (22 Şubat 2012).
• GÜÇLÜ, Sevinç Özen (2002), Kentlileşme ve Göç Sürecinde Antalya’da Kent Kültürü ve Kentlilik Bilinci, Ankara, Altan Matbaacılık Yayıncılık.
• GÜNER, Mehmet (2012), Yöneticilerin Kişisel Değerlerinin Çevre Muhasebesi Tutumlarına Etkisi Üzerine Bir Araştırma, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Erzurum.
• IŞIK, Oğuz, M. Melih PINARCIOĞLU (2005), Nöbetleşe Yoksulluk Sultanbeyli Örneği, İstanbul