SOSYAL SERMAYE TARTIŞMALARI VE TÜRKİYE’DE SOSYAL SERMAYENİN ÖLÇÜLMESİ SORUNU

Yıl 2015, Sayı: 34, 123 - 134, 01.08.2015

Handan Akyiğit Mustafa Kemal Şan

Öz

Son yıllarda sosyal bilimler yazın alanında önemli bir kavram haline gelen sosyal sermaye olgusu ekonomi, kalkınma, eğitim, suç gibi alanlarda giderek artarak kullanılmaktadır. 1990’lı yıllardan itibaren sosyoloji temelli kuramsal bir gelişme gösterirken özellikle ekonomi ve kalkınma odaklı çalışma alanlarında sorunların çözümü konusunda yeni bir teknik dil ve yeni bir yaklaşım olarak değerlendirilmektedir. Bundan dolayı sosyal bilimlerin farklı alanlarında bağ kurabilen bir kavram olabilme özelliğine sahiptir. Ancak sosyal sermayeyi inceleyen araştırmacılar, kullandıkları analiz düzeyine ve ele aldıkları konularına göre farklı tanımlar ifade etmektedirler. Bu durum sosyal sermayeye ilişkin birden fazla ve birbiriyle çelişen tanımların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Örneğin kimi çalışmalarda sosyal sermaye içsel ve dışsal sosyal sermaye olarak ikiye ayrılmaktadır. Türkiye’de yapılan sosyal sermaye çalışmalarında ise açık bir biçimde ifade edilmese de genellikle, içsel sermaye yaklaşımının benimsendiği görülmektedir. Ancak yapılan değerlendirmeleri göz önünde bulundurursak Türkiye’nin sosyal sermayesi içsel sosyal sermaye yaklaşımına göre düşük, dışsal sosyal sermaye yaklaşımına göre yüksek olarak değerlendirilebilmektedir. Bu ikili farklılık incelenen nesnenin kim tarafından neyi nasıl ele alıp kurguladığını ve çalışmanın yöntemini irdelememiz gerektiğini hatırlatmaktadır. Aynı zamanda bu ikili farklılık kavramların ayağı yere basmayan felsefi bir söylemin parçası olmadıklarını ve kavramların toplumsal, tarihsel, yerel kökleri olduğunu ve bu gerçeklikler temelinde açıklanması gerektiğini de hatırlatmaktadır. Bu çalışmanın temel hareket noktası egemen söylemi oluşturan yöntem, gösterge ve politika önerilerinin Türkiye’nin “sosyal sermaye gerçeğini” tahlil ederken konunun ancak belirli bir yerden bakınca görünen yönlerini betimleyici bir tarzda öne çıkardığı ve bu yeniden inşa edilmiş gerçekliğin toplumsal gerçekliğin başka açılımlarını görünmez kıldığıdır. Bu çalışmada ise öncelikli olarak sosyal sermaye yönteminin ve ölçütlerinin genel bir değerlendirmesi ile muğlak olan yönleri ortaya koyulacaktır. Daha sonrasında özellikle Dünya Bankası ölçütlerine bağlı ele alınan sosyal sermaye çalışmalarının Türkiye’de yapılan niteliksel ve niceliksel açıdan barındırdığı eksiklikler ortaya koyulmaya çalışılacaktır. Böylelikle sosyal sermaye çalışmalarında klasik iktisadi kalkınmaya dayalı açıklamalarının yetersizliği ve her toplumun tarihi, sosyo-kültürel özelliklerinin dikkate alınmasının gerekliliği ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Sermaye, İçsel Sosyal Sermaye, Dışsal Sosyal Sermaye, Klasik İktisadi Kalkınma.

Social Capital Debate and Measurement Issue of Social Capital in Turkey

Öz

Social capital, which has become an important concept in social sciences and economics literature in recent years, has an increased use in studies on development, education, criminology. Particularly since 1990s, it showed sociologically based theoretical developments, it has presented a new technical language for the solution of problems in different disciplinary areas and is considered as a new approach in the economy- and development-oriented studies. Therefore, the concept has a feature that can be established ties in different fields of social sciences. However when the researchers examined the social capital, they present different definitions according to the issues at hand and the level of analysis they conduct their studies. This led to the emergence of vairous, and often conflicting definitions for the conception of social capital . For example, social capital in some studies are divided into internal and external social capital. Studies conducted in Turkey generally adopts an internal social capital approach while it is often not articulated clearly. However, the evaluation of Turkey's social capital based on internal social capital approach is low, whereas it could be considered higher considered according to external social capital approach. This difference reminds us that we have to discuss carefully the methods of study on social capital and to ask what it is constructed, who constructs it, and how it is constructed in these studies. At the same time, these double differences remind that the concepts are not part of an philosophical discourse in an empty space and that they needs to be understood on the basis of social, historical, local roots and realities. The basic point of this study is that dominant discourse and its recommendations for method, analysis and policy of Turkey's "social capital" is very one-sided and remains at a descriptive level, and that it makes invisible other aspects of the social reality. In this article, I firstly will present a general discussion on the methods and criteria used in these studies and points out their ambiguities. Secondly, I will discuss problems present in the researches on social capital in Turkey which used the criteria of World Bank from the quantitative and qualitative points of view. Finally I will argue that there are deficiencies of social scientific accounts of social capital in Turkey that take the presuppositions of classical economic development for granted, and that we have to take into account historical and social-cultural characteristics of each society in our researches on social capital in the non-European contexts

Anahtar Kelimeler

Social Capital, Internal Social Capital, External Social Capital, Classic Economic Development

Kaynakça

• Akdoğan, A. (2006) “Siyasal Kültür Ve Sosyal Sermayenin Karşılaştırılması: Türkiye İçin Bazı Çıkarsamalar” Akdeniz İİBF Dergisi, Sayı 12.
• Aydemir, M. A. ve Tecim, E. (2012) “Türk Toplumunda Aile ve Dinin Sosyal Sermaye Potansiyeli”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 28.
• Buğra, A. (2001) “Non-market mechanisms of market formation: The development of the consumer durables industry in Turkey”, New Perspectives on Turkey, Sayı 19.
• Burt, R. S. (2000) The network structure of social capital/ Sutton, R. I. ve B. M. Staw, B. M. (der.) Research in Organizational Behaviour içinde, Greenwich, CT: JAI Press
• Coleman, James, S. (1998) Social Capital in the Creation of Human Capital, The American Journal of Sociology, Volume: 94.
• Callois, J. ve Aubert F. (2005) “Tords Indicators of Social Capital for Regional Development Issues”, International Conference of the Regional Studies, Association, University of Aalborg.
• Field, John, Sosyal Sermaye, ( Çev. Bahar Bilgen, Bayram Şen), Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2006.
• Fine, B. (2008) Sosyal Sermaye Sosyal Bilime Karşı, Çeviren. Ayşegül Kars, Yordam Kitap, İstanbul.
• Fine, B. (2007) “Sosyal Sermaye”, Sosyal Sermaye Kuram Uygulama ve Eleştiri içinde, derleyen Şahin, Mehmet Murat ve Ahmet Zeki Ünal, Değişim Kitabevi, İstanbul.
• Fukuyama, F. (2005) Güven, Sosyal Erdemler ve Refahın Yaratılması, Çev. Ahmet Buğdaycı, Türkiye İş Bankası, Kültür Yayınları, No: 370, İstanbul.
• Fukuyama, F. (2001) “Social Capital, Civil Society and Development”, Third World Quarterly, Vol. 22, No. 1, ss.7-20.
• Gökalp, N. (2003) “Ekonomide Güven Faktörü” Yönetim ve Ekonomi, Sayı 10, Cilt 2.
• Giddens, A. (2005) Sosyoloji, Ayraç yayınları, Ankara.
• Gerni, M. (2013) Sosyal Sermaye Ve Örgütsel Boyutu, Beta yayıncılık, İstanbul.
• Gürses, D. (2007) “Türkiye’de Yoksulluk ve Yoksullukla Mücadele Politikaları”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C: 17, Sayı: 1, ss. 59-77.
• Granovetter, M. (1985) Economic action and social structure: The problem of embeddedness, American Journal of Sociology, Volume 91.
• Herreros, Vazquez F. (2004), Problem of Forming Social Capital: Why Trust?, Gordonsville, VA, USA: Palgrave Macmillan.
• Karagül, M., ve Masca, M. (2005) Sosyal sermaye üzerine bir inceleme, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 1.
• Keskin, M., (2008) “Sosyal Sermaye ve Bölgesel Kalkınma: Erzurum Ticaret ve Sanayi Odası Üyelerinde Sosyal Sermaye Düzeyi ve Belirleyicilerinin Analizi”, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Kovacı, S., Belke, M., Koç, A. (2009) “İktisadi Kalkınmaya Yeni Yaklaşımlar: Sosyal Sermayenin ve Kurumların Artan Rolü”, idc.sdu.edu.tr/tammetinler/kalkinma/kalkinma8.pdf adresinden alınmıştır.
• Lehtonen, M. ( 2004) “The Environmental-Social Interface of Sustainable Development
• Capabilities”, Social Capital, Institutions, Ecological Economics.
• Locke, R. M. (2003) Building Trust, Massachusetts Institute of technology, http://web.mit.edu./polisci/researc/locke/building_trust.pdf. Erişim tarihi 16.8.2014.
• Oh, H., Labianca G., ve Chung, M-H. (2006) “A Multilevel model of group social” capital, Academy of Management Review, 31 (3), 569-582.
• OECD (2001) The Well-being of Nations, The Role of Human Capital and Social Capital, OECD.
• Özen, Ş. ve Aslan Z. (2006) “İçsel Ve Dışsal Sosyal Sermaye Yaklaşımları Açısından Türk Toplumunun Sosyal Sermaye Potansiyeli: Ortadoğu Sanayi Ve Ticaret Merkezi (Ostim) Örneği” Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, Sayı:12.
• Polanyi, K. (1984) Büyük Dönüşüm, çev. Ayşe Buğra, Alan yayınları.
• Punch, Keith F. (2011) Sosyal Araştırmalara Giriş, Nitel ve Nicel Yaklaşımlar, çev. Dursun Bayrak, Bader Arslan, Zeynep Akyüz, Siyasal Kitabevi, Ankara.
• Putnam, Robert, D. (1993) Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy, Princeton University Press, Ewing, NJ.
• Sabatini, F. (2006) Does Social Capital Improve Labour Productivity in Small and Medium Enterprises?, Working Papers No: 92, University of Rome La Sapienza, Department of Public Economics, Roma.
• SARD (2001) “Social Capital: A Review of the Literature”, Social Analysis and Reporting Division Office for National Statics.
• Sargut, A.S. (2003) “Kurumsal alanlardaki örgüt yapılarının oluşmasında ve ekonomik işlemlerin yürütülmesinde güvenin rolü”, Erdem, F. (Ed.), Sosyal Bilimlerde Güven içinde, Ankara: Vadi Yayınları
• Şan, Mustafa, K., Şimşek, Rıdvan (2011) “Sosyal Sermaye Kavramının Tarihsel- Sosyolojik Arkaplanı”, Akademik İncelemeler Dergisi, Cilt:6, Sayı:1, ss. 88-110.
• Şan, Mustafa, K. (2007) “Bilgi Toplumuna Geçişte Sosyal Sermayenin Taşıdığı Önem ve Türkiye Gerçeği”, Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, Cilt: 2, Sayı:1.
• Uğuz, H., Örselli, E. Ve Sipahi Esra B. (2011) “Sosyal Sermayenin Ölçümü: Türkiye Deneyimi” Akademik İncelemeler Dergisi, Cilt 6, Sayı 1.
• Uzzi, B. (1997) “Social stucture and competition in interfirm networks: The paradox of embeddedness”, Administrative Science Quarterly, sayı 42.
• Wallace, R. ve Alison Wolf (2012) Çağdaş Sosyoloji Kuramları, Çev. Leyla Elburuz, Rami Ayas, Doğu Batı Yayınları, Ankara.
• Weber, M. (2004) Sosyoloji Yazıları, ( Çev. Taha Parla), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Woolcock, M. ve Deepa N. (1998) “Sosyal Sermaye: Kalkınma Teorisi, Araştırması ve Politikası İçin Öneriler”, Sosyal Sermaye Kuram Uygulama ve Eleştiri içinde, derleyen Şahin, Mehmet Murat ve Ahmet Zeki Ünal, Değişim Kitabevi, İstanbul.
• World Bank (2008) Social Capital Implementation Framework
• http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/TOPICS/EXTSOCIALDEVELO
• PMENT/EXTTSOCIALCAPITAL/0,,contentMDK:20461319~menuPK:418220~p
• agePK:148956~piPK:216618~theSitePK:401015,00.html adresinden alınmıştır.