Turizm Gelirlerinin Cari İşlemler Dengesi Üzerindeki Etkisi: Türkiye Örneği

Yıl 2019, Sayı: 42, 303 - 316, 01.08.2019

Sinem Yapar Saçık Gökhan Akar Zeliha Gülmez

Öz

Turizm, ülke ekonomileri üzerinde sahip olduğu doğrudan ve dolaylı etkileri nedeniyle dünyada önemli bir sektör olarak kabul edilmektedir. Ülkelere döviz girdisi sağlayarak ödemeler bilançosundaki cari işlemler dengesinin sağlanmasında da önemli rol oynamaktadır. Turizm, hizmet sektörü niteliği taşıdığı için emek yoğundur. Bu nedenle istihdamı arttırarak işsizliğin azalmasında etkili olması beklenmektedir. Sektörün gelişimi, istihdamı arttırmasının yanında ekonomide üretim ve tüketim artışını da sağlamaktadır. Uluslararası kültürel ve sosyal etkilere de sahip olması nedeniyle ülkeler arası iletişimi sağlayarak ülkelerin dış dünyaya tanıtılmasına katkı sağlamaktadır. Gelişimi sürekli ilerleme sağlayan turizm sektörü ülkelere sağladığı ekonomik katkılar nedeniyle pek çok ülke tarafından giderek daha da önemli bir sektör haline gelmektedir. Sektör daha önceleri basit bir iktisadi faaliyet olarak görüldüğü için Türkiye’deki gelişimi de 1940’lı yıllarından sonra başlamıştır. Gelişmekte olan birçok ülke gibi Türkiye'de de turizm sektörünün gelişmesi ekonomik büyüme hedeflerinin gerçekleşmesi açısından önemli bir rol oynamaktadır. Bulunduğu coğrafya itibariyle önemli turistik alanlara sahip olan Türkiye’de özellikle 1980’li yılların sonrasında turizmde çok önemli gelişmeler yaşanmış, sektörün çeşitli düzenlemelerle gelişimi ve korunması sağlanmaya başlanmıştır. Alınan koruma tedbirleri, turizmi teşvik için çıkarılan düzenlemeler, tanınan istisna ve ayrıcalıklarla gelişimi sağlanan turizm sektörünün ekonomik durgunluk ve darboğaz dönemlerinde ekonomiye sağladığı katkılar da açıkça görülmüştür. Bu bağlamda Türkiye'de turizm gelirleri ve cari işlemler dengesi arasındaki ilişkinin analiz edilmesi sektörün gelişimine yönelik politika önermek için önem arz etmektedir. Bu çalışmada, Türkiye'de 2003-2018 döneminde turizm gelirlerinin cari işlemler dengesi üzerindeki etkisi analiz edilmiştir. Bu amaç doğrultusunda Türkiye’de turizm geliri ile cari işlemler dengesi arasındaki nedensellik ilişkisini incelemeden önce kullanılan değişkenlere ait serilere Genişletilmiş Dickey-Fuller ve Phillips-Perron birim kök testi yapılmıştır. Çalışmada 2003:1-2018:4 dönemi çeyrek yıllık verileri kullanılmıştır. Turizm geliri ile cari işlemler dengesi arasındaki nedensellik ilişkisi VAR Granger Nedensellik testi kullanılarak yapılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre değişkenler arasında iki yönlü bir nedensellik ilişkisi bulunmuştur. Bu sonucu VAR modeli yardımıyla yapılan Etki-Tepki ve Varyans Ayrıştırma Analizlerinden elde edilen bulgular desteklemektedir.

Anahtar Kelimeler

Cari İşlemler Dengesi, Turizm Gelirleri, Ödemeler Bilançosu.

Effect of Tourism Revenues on Current Account Balance: The Case of Turkey

Öz

Owing to its direct and indirect effects on national economies, tourism is accepted as an important sector in the world. By providing foreign currency input to countries plays an important role in maintaining the current account balance in the balance of payments. Tourism is a labor-intensive sector as it is a service sector. Therefore, it is expected to be effective in decreasing unemployment by increasing employment. The development of the sector not only increases employment but also increases production and consumption in the economy. As it has international cultural and social effects, it contributes to the promotion of countries to the outside world by providing communication between countries. The tourism sector, whose development is continuously progressing, is becoming an increasingly important sector by many countries due to the economic contributions it provides to countries. As previously seen simply as a sector of economic activity, the development in Turkey began after the 1940s. The development of the tourism sector plays significant role in the realization of economic growth in Turkey too, like other many developing countries. In Turkey, which has important tourist areas as geography in particular experienced very significant development in tourism after the 1980s, development and protection of the sector has started to be ensured by various regulations. The contribution of the tourism sector, which was developed with the protection measures, the regulations issued for the promotion of tourism, the exceptions and privileges granted to the economy during economic recession periods, was also clearly seen. In this context, the relationship between tourism income and the current account balance t is important to propose policies for the development of the sector. In this study, the effect of tourism revenues on current account balance in Turkey during the period 2003-2018 was analyzed. For this purpose, before examining the causality relationship between tourism income and current account balance, Augmented Dickey Fuller and Phillips Perron unit root tests were applied to the series of variables used. 2003:1-2018:4 quarterly data is evaluated. The causality relationship between tourism income and current account balance was constructed by performing VAR Granger Causality test. According to the results, a two-way causality relationship was found between the variables. This result is supported by the findings obtained from Impulse-Response Analysis and Variance Decomposition Analysis conducted with the Var model.

Anahtar Kelimeler

Current Account Balance, Tourism Revenues, Balance of Payments

Kaynakça

• Alagöz, M. ve Erdoğan, S. (2008). “İhracat ile Turizm Gelirlerindeki Değişimin Cari İşlemler Dengesi Üzerine Etkisi”, KMU İİBF Dergisi, sayı:14, s.214-227.
• Alp, E. ve Genç, E. (2015). “The Relation Between Current Account Deficit and Tourism: The Case of Turkey”, International Journal of Economicsand Financial Issues, sayı:2, s.448-453.
• Aslantürk, Y. ve Atan, S. (2012). “Dynamic Relation Between Economic Growth, Foreign Exchange and Tourism Incomes: An Econometric Perspective on Turkey”, Journal of Business, Economics&Finance, sayı: 1, s.30-37.
• Bahar, O. ve Bozkurt, K. (2010). “Gelişmekte Olan Ülkelerde Turizm-Ekonomik Büyüme İlişkisi: Dinamik Panel Veri Analizi”, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, sayı:2, s.255-265.
• Balaguer, J. ve Cantavella-Jorda, M. (2002). “Tourism as A Long-Run Economic Growth Factor: The Spanish Case”, Applied Economics, sayı: 7, s.877-884.
• Bektaş, Ç. ve Çetintaş, H. (2010). “Türkiye’de Turizm ve Ekonomik Büyüme Arasındaki Kısa ve Uzun Dönemli İlişkiler”, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, sayı:1, s.37-44.
• Bozgeyik, Y. ve Eban, F. (2017). “Türkiye’de Turizm Gelirlerinin Cari İşlemler Dengesi Üzerindeki Etkisi: 2000-2015 Dönemine İlişkin Ampirik Çalışma”, The Journal of Social Science, sayı: 11, s.966-978.
• Bozkurt, Hilal. Zaman Serileri Analizi, Ankara, Ekin Kitabevi, 2007.
• Cihangir, M., Erkan, B. ve Harbalıoğlu, M. (2014). “The Effect on Current Account of Net Tourism Revenues in Turkey”, European Scientific Journal, sayı: 13, s.47-65.
• Çelik Uğuz, S. (2014). “Türkiye’de Cari İşlemler Dengesi ve Turizmin Önemi”, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, sayı: 26, s.18-22.
• Dickey, D.A. ve W.A. Fuller (1979). “Distribution of The Estimators for Autoregressive Time Series with A Unit Root”, Journal of The American Statistical Association, sayı:74, s.427–431.
• Dickey, D.A. ve W.A. Fuller (1981). “Distribution of The Estimators for Autoregressive Time Series with A Unit Root”, Econometrica, sayı:49, s.1057-72.
• Dilber, İ. (2007). “Turizm Sektörünün Türkiye Ekonomisi Üzerindeki Etkisinin Girdi-Çıktı Tablosu Yardımıyla Değerlendirilmesi”, Celal Bayar Üniversitesi Yönetim ve Ekonomi Dergisi, sayı:2, s.205-220.
• Dritsakis, N. (2004). “Tourism as A Long-Run Economic Growth Factor: An Empirical Investigation for Greece Using Causality Analysis”, Tourism Economics, sayı: 3, s.305-316.
• Elias, S.,Proença, S. (2008). “Tourism as An Alternative Source of Regional Growth in Portugal: A Panel Data Analysis”, Portuguase Economic Journal, sayı: 1, s.43-61.
• Fayissa, B. (2008). “The Impact of Tourism on The Economic Growth and Development of Africa”, Tourism Economics, sayı: 4, s.807-818.
• Furmolly, A.W. ve Kırkulak Uludağ, B. (2018). “Turizmin Türkiye Ekonomisi Üzerindeki Etkisi (1963-2015)”, Disiplinlerarası Akademik Turizm Dergisi, sayı: 1, s.11–22.
• Göçer, İ. (2011). “Türkiye Ödemeler Bilançosu Dengesinin Sürdürülebilirliği: Sınır Testi Yaklaşımı”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, sayı: 29, s.1-12.
• Granger, C.W.J. (1969). “Investigating Causal Relations by Econometric Models and Cross-Spectral Methods”, Econometrica, sayı: 3, s.424-438.
• Greenidge, K.,Holder, C. ve Moore, A. (2011). “Current Acount Deficit Sustainability: The Case of Barbados”, Applied Economics, sayı: 8, s.973-984.
• Gujarati, Damodar. Basic Econometrics, America, McGrawHill, 2003.
• Hepektan, E., Çınar, S. (2010). “Turizm Sektörünün Türkiye Ekonomisi Üzerindeki Etkileri”, Celal Bayar Üniversitesi S.B.E. Dergisi, sayı: 2, s.135-154.
• Kara, O., Çömlekçi, İ., Kaya, V. (2012). “Turizm Gelirlerinin Çeşitli Makro Ekonomik Göstergeler ile İlişkisi: Türkiye Örneği (1992-2011)”, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, sayı: 1, s.75-100.
• Karluk, Rıdvan. Uluslararası Ekonomi, İstanbul, Beta Basım ve Yayım Dağıtım, 2009.
• Khalil, S., Kakar, M., Waliullah, K. (2007). “Role of Tourism in Economic Growth: Empirical Evidence from Pakistan Economy”, The Pakistan Development Review, sayı: 4, s.985-995.
• Kızılgöl, Ö. ve Erbaykal, E. (2008). “Türkiye’de Turizm Gelirleri ile Ekonomik Büyüme İlişkisi: Bir Nedensellik Analizi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, sayı: 2, s.351-60.
• Köksal, M. (2016). “Dış Ticaret ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye Örneği”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı.
• Kulendran, N. ve Wilson, K. (2000). “Is There a Relationship Between International Trade and International Travel?”, Applied Economics, sayı: 8, s.1001-1009.
• Lanquar, R. (2011). “Tourism in the MED 11 Countries”, The Center for Social and Economic Research Network Reports, s.98.
• Lorde, T.,Lowe, S., ve Francıs, B. (2010). “Do Tourism Receipts Contribute to The Sustainability of Current Account Deficits on Barbados”, Central Bank of Barbados, Research Department, s.1-34.
• Malik, S.,Chaudhry, I. S., Sheikh, M. R., ve Farooqi, F. S. (2010). “Tourism, Economic Growth and Current Account Deficit in Pakistan: Evidence from Co-Integration and Causal Analysis”, European Journal of Economics, Finance and Administrative Sciences, sayı: 22, s.21-31.
• Eugenio-Martin, J.L.,Morales, N.M., Scarpa, R. (2004). Tourism and Economic Growth in Latin American Countries: a Panel Data Approach, 26, Social Science Research Network, Electronic Paper Collection: , [Erişim Tarihi: 26.05.2019].
• Newey, K.W. ve West, K.D. (1987). “A Simple, Positive Semi-Definite, Heteroskedasticity and Autocorrelation Consistent Covariance Matrix”, Econometrica, sayı: 3, s.703-708.
• Oh, C. (2005). The Contribution of Tourism Development to Economic Growth in the Korean-Economy, Tourism Management, sayı:1, s.39-44.
• Özcan, C.C. ve Yorgancılar, F. (2016). “Uluslararası Ticaret ve Turizm Arasında Bir İlişki Var Mı? ”, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, sayı: 1, s.37-48.
• Phillips, P.C.B., ve Perron, P. (1988). “Testing for A Unit Root in Time Series Regression”, Biometrika, sayı: 2, s.336-346.
• Samimi, A.J.,Sadeghi, S., ve Sadeghi, S. (2011). “Tourism and Economic Growth in Developing Countries: P-VAR Approach”, Middle-East Journal of Scientific Research, sayı:1, s.28-32.
• Şen, A. ve Şit, M. (2015). “Reel Döviz Kurunun Türkiye’nin Turizm Gelirleri Üzerindeki Etkisinin Ampirik Analizi”, Journal of Yasar University, sayı: 40, s.6752-6762.
• Şit, M. (2016). “Türkiye Ekonomisinde Net Turizm Gelirlerinin Cari İşlemler Açığını Azaltmadaki Etkisinin Analizi:1980-2015 Dönemi”, Ömer Halisdemir Üniversitesi İİBF Dergisi, sayı: 4, s.57-67.
• Walterskirchen, E. (1998). “Reasons for Austria’s Current Account Deficit”, Austrian Economic Quarterly, sayı: 1, s.19-24.