KÜLTÜREL İHTİYAÇLAR VE TEPKİLER BAĞLAMINDA MALİNOWSKİ’NİN İŞLEV TEORİSİNE GÖRE SİİRT MENKIBELERİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 16, 334 - 355, 30.12.2020

Erdem Akın

Öz

Türk kültür oluşumunun temel yapı taşlarından olan efsaneler, kutsal bir açıklamayı bünyesinde barındıran, bir inanış öğesini aktaran, Türk inanç tarihi kadar eski, kökleşmiş milli hazinelerdir. Türk inanç değerlerinin günümüze taşınması açısından sözlü aktarım unsuru olarak büyük bir ihtiyacı karşılamaktadırlar. Menkıbelerin öznesi kutsal şahsiyetlerdir ve evliyaların hayat hikayesini etrafında gelişir. Menkıbeler, odağına “veli kerametleri”ni alması yönüyle efsanelerden ayrılır. Menkıbelerde veli etrafında şekillenen olayların ve veliler tarafından sergilenen kerametlerin kültürel ihtiyaçlar ve tepkileri kapsayacak şekilde gerçekleştiği görülür. Halk anlatılarının işlevlerinin çözümlenmesinin toplumun kültürel devamlılığına, inanç anlatılarının çözümlenmesinin ise inanç kültürünün sürekliliğine katkısı olacağı açıktır.
Bu çalışmada, Siirt yöresinden derlenen yaklaşık doksan kadar Siirt menkıbesi, Bronislaw Kaspar Malinowski ve Reginald Radcliffe Brown’un geliştirdiği kültürel ihtiyaçlar ve tepkiler bağlamında işlevsel teori çerçevesinde, yedi kültürel cevaba göre incelenmiştir. Kültürel cevaplar belirlenirken, bilimsel araştırma yöntemlerinden biri olan dokümantasyon analizi tekniği kullanılmıştır. İnceleme sonucunda, Siirt menkıbelerinde ağırlıklı olarak, büyüme toplumsal ihtiyacına toplumun kültürel tepkisi olan eğitim işlendiği görülür. Menkıbelerin doğası gereği “Hareket-Faaliyetler”, “Kültürel Değerler” ve “Eğitim” maddelerinin Siirt menkıbelerinde yoğun olarak yer aldığı görülür. Bu maddeler dışında Siirt menkıbelerinde kişilik problemlerine verilen tepkilerin yoğun olması dikkat çeker.

Anahtar Kelimeler

Menkıbe, İşlev Teorisi, İnanç, Siirt, Anlatı

Destekleyen Kurum

Tübitak

Proje Numarası

218K187

A STUDY ON SİİRT HAGIOGRAPHIES ACCORDING TO MALINOWSKI'S FUNCTIONAL THEORY IN THE CONTEXT OF CULTURAL NEEDS AND REACTIONS

Öz

Legends, one of the basic building blocks of the formation of the Turkish culture. They are deep-rooted national treasures that contain a sacred explanation, convey an element of belief, and are as old as Turkish faith history. They meet a great need as a verbal transmission element in terms of carrying Turkish belief values to today. The subject of hagiographies are sacred personalities and develop around the life story of saints. Hagiographies differ from legends in that they focus on "saint’s miracles". In hagiographies, it is seen that the events shaped around the saints and the miracles exhibited by the saints take place in a way that includes cultural needs and reactions. It is obvious that analyzing the functions of folk narratives will contribute to the cultural continuity of the society, and the analysis of belief narratives will contribute to the continuity of belief culture..
In this study, approximately ninety Siirt hagiographies compiled from the Siirt region were examined in the context of functional theory within the context of cultural needs and responses developed by Bronislaw Kaspar Malinowski and Reginald Radcliffe Brown, according to seven cultural responses. While determining cultural responses, one of the scientific research methods, the documentation analysis technique was used. As a result of the analysis, it is seen that in Siirt hagiographies, education, which is the cultural response of the society to the social need for growth, is predominant. Due to the nature of hagiographies, it is seen that the elements of "Movement-Activities", "Cultural Values" and "Education" are heavily involved in Siirt hagiographies. Apart from these elements, it is noteworthy that the reactions to personality problems in Siirt hagiographies are intense.

Anahtar Kelimeler

Hagiography, Functional Theory, Belief, Siirt, Narrative

Proje Numarası

218K187

Kaynakça

• Akın, B. (2020a). Alevi-Bektaşi inancında “taş/kaya/duvar Yürütme” keramet motifi etrafında oluşan anlatılar üzerine bir anlam çözümlemesi. Ritüelleri ve Anlatılarıyla Kutsal Mekânlar (Güneydoğu Anadolu Bölgesi Örneği) – I Ed. Bülent Akın. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Akın, E. (2016). Elazığ evliya menkıbelerinin işlevsel özellikleri. 4. Kazan uluslararası halk kültürü sempozyumu. (29 Eylül-1 Ekim 2016, 338-344.
• Akın, E. (2017). “‘Ahıska Sürgünü Menemşe’ adlı romanda halkbilimi unsurları.” Uluslararası Ahıska Türkleri sempozyumu (11-13 Mayıs 2017), Cilt: I, Erzincan, 49-60.
• Akın, E. (2020b). Alevi ve Sünni inanç dairelerinde kültürel süreklilik bağlamında sosyal kontrolün sağlanması: Siirt ve Muş menkıbelerinin karşılaştırmalı incelenmesi. Ritüelleri ve Anlatılarıyla Kutsal Mekânlar (Güneydoğu Anadolu Bölgesi Örneği) – I Ed. Bülent Akın. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Akın, E. (2020c). Muhammed-i Ali festivalinin çözümlenmesi ve işlevleri üzerine inceleme. Ritüelleri ve Anlatılarıyla Kutsal Mekânlar (Güneydoğu Anadolu Bölgesi Örneği) – I Ed. Bülent Akın. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Arslan, A. ve Çelik, C. (2018). Ağrı il merkezine bağlı olan Ziyaret Köyü’nde bulunan Şeyh Abdulbari Küfrevi Türbesi etrafında gelişen anlatılar. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(2), 1068-1084.
• Arslan, H. (2006). Yüksek ruhlar ve aydınlar yurdu Tillo. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Balıkçı, Ş. Ç. (2019). Mardin’de Kutsal Mekânlara Bağlı Efsaneler ve Evliya Menkıbelerinin Mitik Temellerinden Günümüz İşlevlerine. Folklor/Edebiyat, s. 100, 1023-1040.
• Çek, S. (2017). Sinop ili çevresinden üç menkıbevi kahraman ve etraflarında oluşan anlatı geleneği. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi c. 5 s. 12. 103-114.
• Çobanoğlu, Ö. (2015). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Elçin, Ş. (2004). Halk edebiyatına giriş, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Erdem, M. (1997). İlahi dinlerin kutsal kitaplarında helal ve haram anlayışı üzerine bir araştırma. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 37 (1), 151-173.
• Ergin, M. (2011). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Eryeşil, T. (2001). Siirt evliyaları ve menkıbeleri. (Yayınlanmamış Lisans Tezi). Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü.
• Günay, Ü. (2003). Türk halk dindarlığının önemli çekim merkezleri olarak dini ziyaret yerleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15-2, 5-36.
• İnneci, D. (2004). Malinowski'nin işlev teorisine göre atasözlerine yorumlanması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Jason, H. (1971). "Concerding the 'Historical' and the 'Local' Legends and Their Relations". Journal of American Folklore, 84(331), 134-144.
• Karakaş, R. (2014). Siirt menkıbeleri ve türbe ritüelleri. Ankara: Maya Akademi.
• Karakaş, R. ve Akın, E. (2018). Değerler eğitimi bağlamında Siirt menkıbeleri. Folklor / Edebiyat, 24 (94), 87-101.
• Karakaş, R. (2020a). Kutsal mekânlarda tezahür eden geçiş dönemi ritüelleri (Dicle bölümü örneği). Ritüelleri ve Anlatılarıyla Kutsal Mekânlar (Güneydoğu Anadolu Bölgesi Örneği) – I (Ed. Bülent Akın). Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Karakaş, R. (2020b). Güneydoğu Anadolu halk inanışları (Dicle bölümü). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Köprülü, M. F. (1976). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Malinowski, B. K. (1992). Bilimsel bir kültür teorisi. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Malinowski, B. K. (2000). Bilim, büyü ve din. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ocak, A. Y. (1984). Türk halk inançlarında evliya menkıbeleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Örnek, S. V. (2016), Türk halk bilimi. Ankara: Bilgesi Su Yayınları.
• Özdemir, N. (2008). Türk hediyeleşme geleneği ve medya. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1:4, 467-480.
• Pehlivan, G. (2009) Dinî şahsiyetler hakkında oluşan anlatılar. Millî Folklor, Cilt: 11, Yıl: 21, Sayı: 83, s. 88-96.
• Sakaoğlu, S. (1980). Anadolu-Türk efsanelerinde taş kesilme motifi ve bu efsanelerin tip kataloğu. Ankara: Kültür Bakanlığı, Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
• Tüncer, E. (2020). Çevresel şartlarda memorat ve menkıbenin rolü Elazığ, Karakoçan ilçesindeki Çayırgülü köyü örneği. TOBİDER International Journal of Social Sciences, Volume 4/1 2020 Spring, 122-135.