GİRESUN, ORDU VE TRABZON YÖRESİ TÜRKÜLERİNDE KADIN VE FINDIK FOLKLORU “FINDIK TOPLAYAN GELİN!”

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 1, 146 - 175, 30.06.2021

Mehmet Akif Korkmaz

https://doi.org/10.53586/susbid.930077

Öz

Bu makale fındık temalı iş ve imece türkülerinde bahçe tarımı, iş bölümü ve toplumsal cinsiyeti sözlü folklor kuramları bakımından incelemektedir. Türkü performansını, işlevini bahçe gibi mekânlar ile imece çalışma biçimleri üzerinden açıklayarak günümüzde unutulmak üzere olan müzik ve iş üretme biçimlerini tasvir etmektedir. Tarım ve hayvancılığa dayalı yaşama tarzına bağlı kültürel mirasa ait türkülerin çoğunda fındık meyvesinden bahsedilmektedir. Bunlara gerçek anlamından öte sembolik çağrışımlar yüklenmiştir. Makale öncelikle fındık kelimesi içeren türkülerle fındık meyvesinin tarımı hakkında kültürel aktarımlar içerenleri ele almaktadır. Daha sonra fındık yetiştiren bölgeye ait olanlarını ayırt etmekte ve iş bölümü üzerinden toplumsal cinsiyetin yansıtma biçimlerini ele almaktadır. Yazı bu bağlamda performansa dayalı icra ortamları olarak fındık bahçeleri ve harmanlarını, fındık imece türkülerindeki yaşama kültürü üzerinden toplumsal cinsiyet anlayışı ve işbölümünü konu etmiştir.
Halk şiirinin müzikal formu türküler, bireysel ve toplumsal hayatla doğrudan bağlantılıdır. Melodiyle birlikte yaratılan sözleri kişinin iç dünyasını yansıttığı gibi bazı türlerinde iş ve çalışma hayatına ait gözlemleri, pratikleri, yaşantıları anlatırlar. Bu bağlamda ezgisi, ritmi, anlamı, çalgısı, zamanı, icrası, bağlam ve mekânı insanı yaşantısının göstergesidir. Bu anlamda türkülerin geleneksel icrası ve söylenişi topluluğun içinde dolaysız biçimde doğar ve irticalen gerçekleşir. Toplulukla yapılması gereken büyük işlerde, üretim zamanlarında müzikler ve salt sözle icra edilen türküler olumlu hisleri güçlendirir. Üretime ve çalışmaya kolaylık sağlar. Yakın tanışık olmayan bireyler arasında güveni arttırır, o ortamdaki insanlar arasında karşılıklı tanıştırıcı, yakınlaştırıcı, kaynaştırıcı oluşunun yanında karşılıklı konuşmayı kolaylaştırarak sevdalanma ortamını olumlu etkiler. Bu makalede fındık imece türkülerinin yapısı ve işlevi bu açıdan ele alınmaktadır. Doğduğu ve yaşamayı sürdürdüğü fındık bahçelerindeki asıl icra zamanlarında bu özellikleri taşıdığı uzun yıllara bağlı gözlemlere dayalı biçimde metinlerle karşılaştırılarak aktarılmıştır.
Fındık üretimi imeceliğine veya işçiliğine ait yöreden TRT Müzik Dairesi tarafından derlenmiş fındık bahçesi ve fındık toplayıcıları türkülerinin hasat ve harman sezonu içinde işbirliğine katkı verici, dayanışmayı kolaylaştırıcı işlevi vardır. Türkülerin fındık toplama esnasında çalışmayı ritmik açıdan düzenlediği, imece sırasında bahçelerde, harmanlarda toplu yemeklerde geçen zamanı ve eylemleri ritüelleştirdiği gözlemlenmiştir. On yıldan fazla bir süredir imece türkülerinin yaratılma ortamı bulunmamaktadır. Geçmişte yapılan işin bütünlüğü içinde meydana gelen fındık tarımı ve üretim biçimi Güneydoğu’dan gelen mevsimlik toplayıcı “profesyonel” tarım işçiliğiyle beraber bugün ortadan kalkmıştır.

Anahtar Kelimeler

iş bölümü, imece, fındık tarımı, sevdalık mekânı, iş ve imece türküsü

Kaynakça

• Akengin, C. (1944). Şiirleri 1. kitap, Giresun: Yeşilgireson Matbaası.
• Akpınar, Ö. (2010). Giresun türküleri ve oyun havaları, İstanbul: Kitabevi.
• And, M. (1974). Oyun ve bügü, İstanbul: İş Bankası.
• Başgöz, İ. (2008). Türkü, İstanbul: Pan.
• Bates, D. B. (2018). 21. Yüzyılda kültürel antropoloji insanın doğadaki yeri, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Bausinger, H. (1980). Formen der “Volkspeosie”, Berlin: Erich Schmidt.
• Boratav, P. N. (1968). Halk şiiri. Türk Dili Türk Halk Edebiyatı Özel Sayısı, s. 207-Aralık 1968, Ankara : TDK.
• Boratav, P. N. (2013). 100 soruda halk edebiyatı, İstanbul: Bilgesu.
• Cinemre, B. (1940). Fındığın vatanı tarihi bir bakış. Aksu Halk Evi Dergisi, Sayı 17-I Cilt II, s.5-7.
• Çağlayan, A-Durmuş E. (2004). Fındık üretim alanlarının coğrafi dağılışı, 3. Milli Fındık Şurası, Giresun Valiliği Özel İdare Müdürlüğü, s. 498-513.
• Çelik, A. (2005). Manilerimiz ve Trabzon Manileri, Ankara: Akçağ.
• Duman M. (2004). Kemençemin telleri. İstanbul: TAMEV.
• Duman, M. (2009). Fındık serdim harmana Türk fındığının öyküsü, İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat.
• Ekici, S. (1990). Giresun ili halk müziği üzerine bir araştırma. Milli Folklor, C.1, S. 6, Haziran, s. 47-48.
• Gedikoğlu, H. (2016). Trabzon folkloru, İstanbul: Trabzon Valiliği.
• Giresun / Cumhuriyetin 50. Yılında Giresun, 1973 İl Yıllığı, (1973). Basım yeri ve matbaası yok.
• Giresun Ticaret Odası cumhuriyetin on yılında (1933). Giresun: Işık Matbaası.
• Göreci, A. (2004). Fındık kültürü, Ankara: Giresun Valiliği.
• Günay, H (1995). "Görele imeceleri" halk bilimi araştırma-inceleme. Görele Lisesi, nr.7 s.12-13.
• Günay, H. (2015). Darıdan horana (2). Yeşilgiresun Gazetesi, Nüsha 25.12.2015.
• Günay, H. (2015). Doğu Karadeniz geleneksel müzik ve dans günleri (6). Yeşilgiresun Gazetesi, Nüsha 07.06.2015.
• İvgin, H. (1998). Giresun kültüründe fındık. Giresun Kültür Sempozyumu 30-31 Mayıs 1998, Giresun Belediyesi, s. 335-346.
• Karadeniz, A. (1998). Giresun türkülerinde aşk-sevdalık temaları. Giresun Kültür Sempozyumu 30-31 Mayıs 1998, Giresun Belediyesi, s. 479-489.
• Kaşgarlı Mahmut (2006). Fındık. Divanü Lügatt’it -Türk, Ciltler I- III, Ankara: TDK.
• Ksenopfon (1974). Anabasis “Onbinlerin Dönüşü”, Çev. T. Gökçöl, İstanbul: Hürriyet.
• Kutluata, M. (2015). Türkiye'de fındık üretimi ve pazarlaması. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, s.37, 125-157.
• Menteşeoğlu Ö. E.-Yüksel A. (1998). Giresun halk musikisi. Giresun Kültür Sempozyumu 30-31 Mayıs 1998, Giresun Belediyesi, s. 449-470.
• Okutan, H. T. (1949). Şebinkarahisar ve civarı coğrafya, tarih, kültür, folklor, Giresun: Yeşilgiresun Gazetesi ve Matbaası.
• Ordu / Cumhuriyetin 50. Yılında Ordu, 1973 İl Yıllığı, (1973). Basım yeri ve matbaası yok.
• Pamirli O. T. (1943). Folklor - Tirebolu manileri Giresun bilmeceleri atasözleri ninniler, Giresun: Yeşilgiresun Matbaası.
• Peker, K. (1947-48). Tarihçe tarım kültür ticaret istihlak bakımlarından fındık, Giresun: Yeşilgireson Matbaası.
• Rheinhard U. Und K. (1968). Auf der fidel mein volkslieder von der osttürkischen schwarzmeerküste. Berlin: Museum für Völkerkunde.
• Tanses, H. (1997). Notalarıyla Karadeniz Türküleri, İstanbul: Say.
• Temel, Ö. (2005). Görele kırsalında eski imeceler. Giresun Dergisi, Sayı 206, Yıl 19, s. 78-80.
• Trabzon / Cumhuriyetin 50. Yılında Trabzon 1973 İl Yıllığı (1973). Basım yeri ve matbaası yok.
• TRT THM Seçmeler (2006). Türk halk müziğinden seçmeler 1, 2 ,3. Ankara: TRT Müzik Dairesi.
• TRT THM-SE Antolojisi (2006). Sözlü eserler antolojisi 1, 2. Ankara: TRT Müzik Dairesi.
• Turhan S.-Altınkaynak E. (2009). Giresun üstünde vapur bağırıyor Giresun türküleri ve oyun havaları. Ankara: Giresun Valiliği.
• Turhan S.-Can T. (2006). Ordu türküleri. Ankara: Ordu Belediyesi.
• Xenophon (1939). Anabasis On Binlerin Ric’ati. İstanbul: Remzi.
• Yakıcı, A. (2007). Halk şiirinde türkü. Ankara: Akçağ.
• Yanıkoğlu, B. A. (1943). Trabzon ve havalisinde toplanmış folklor malzemesi. İstanbul: Kenan Matbaası.
• Yurt Ansiklopedisi / Giresun (1982). İstanbul: Gelişim Yayın Evi, Cilt 5, s 3137.
• Yüksel A.-Yeşilot, O. (2016). Giresun fındık ve fındık borsasının tarihçesi. Giresun: Öncü Matbaası.
• Sözlü Kaynaklar KK1: Yaşar Küçük, 1952, Tirebolu, Halkbilimci–Emekli Türkçe Öğretmeni, 13.05.2018 telefon görüşmesi.
• KK2: Yaşar Çoban, 1953, Eynesil, Amatör Halkbilimci–Emekli Matematik Öğretmeni, 13.05.2018 telefon görüşmesi.
• KK3: Hayrettin Günay, 1954, Görele, Halkbilimci–Emekli Edebiyat Öğretmeni, 29.08.2019 telefon görüşmesi.
• KK 4: Özcan Temel, 1957, Görele, Halkbilimci–Emekli Edebiyat Öğretmeni, 14.12.2018 telefon görüşmesi.
• KK 5: Ahmet Torun, emekli öğretmen, 17.01.2021 telefon görüşmesi.
• Elektronik Kaynakları “Fındık” kelimesini türkü listesinde tarama. 10.04.2021. https://www.repertukul.com/
• “Fındık” kelimesini türkü listesinde tarama. 12.03.2021. https://www.turkudostlari.net/
• “Fındık” kelimesini türkü listesinde tarama. 09.03.2021. http://www.turkuler.com/