ŞİİR ÇİZME SANATI VE SİİRTLİ ŞEYH SÜLEYMAN EL-HALİDÎ (YÜKSEK) DİVANINDAN GÖRSEL ŞİİR ÖRNEKLERİ

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 2, 337 - 345, 30.12.2021

Sedat Akay

https://doi.org/10.53586/susbid.998667

Cited By: 1

Öz

Klasik Osmanlı ve Arap edebî ürünlerinde geleneksel tarzda kaleme alınan şiirlerin yanı sıra, bilinen kalıpların dışına çıkarak yazılmış eserlerin varlığı dikkat çeker. Harf veya sözcüklerin değişik şekillerde kombinasyonu ile görselliği öne çıkararak harflerle şiir çizme sanatı denilebilecek şiir türleri bu örneklerden biridir. Resim ve heykelin İslâm dini tarafından hoş karşılanmaması, yazının resmedilmesi ve muhtelif sanat eserlerinin oluşturulması için ilham kaynağı olmuştur. Değişik hat çeşitlerine sahip ve görselliği ön planda olan Arap alfabesinin bu özelliği sadece yazıda değil değişik sanat alanlarına da yansıtılmıştır. Edebî eserlerde bazen harflerin ifade ettiği sesten ziyade onların şekline vurgu yapılmıştır.
Klasik edebiyatımızda yazıyı estetik bir değer hâline getirerek sözün mimarisi denilebilecek istif sanatının şekillendirdiği, âdeta somut bir tabloyu andıran bu tür sanat ürünleri oldukça ilginç örneklere sahiptir. Şahsî veya genel kütüphane ve arşivlerde bulunan binlerce yazma eserde, klasik edebiyatımızın ürünü olan bu şiirler keşfedilmeyi beklemektedir.
“Görsel şiir”, “somut şiir”, “desen şiir”, “figüratif şiir” gibi isimlerle anılan bu tarz manzum eserlere sahip şahsiyetlerden biri de Siirtli Şeyh Süleyman Halidî (Yüksek)‘dir. Çalışmamızda başta görsel şiir ve özellikleri ile ilgili genel bilgiler verilecektir. Daha sonra Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde dünyaya gelen ve Cumhuriyet döneminde yaşayarak iki dönemin izlerini taşıyan bu âlimin hayatı ile ilgili bilgi verilerek konu ile bağlantılı müşeccer, muvaşşah/akrostiş ve murabba/kare türündeki görsel şiirlerinden örnekler üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Görsel şiir, müşeccer, Şeyh Süleyman Halidî, Klasik Edebiyat, Siirt

Kaynakça

• Akay, S. (2020). Belgelerle Siirt’in Manevi Dinamikleri, Âlimleri ve Eserleri. Ed. Abdurrezzak Çelik. Siirt: Siirt Birlik Gazetecilik ve Matbaacılık.
• Ambros, E. G. (2000). Apollınaıre’e Öncülük eden 16. yy. Şairi Mealî: Ağaç Şeklinde Bir Osmanlı Figür Şiiri veya Teşciri, Türklük Bilgisi Araştırmaları, 24/1, 57-64.
• Aydın, M ve Bulut, A. (2016). Şeyh Muhammed el- Hazin ve Divanı, İstanbul: Ravza Yayınları.
• Aydın, V. (t.y.). Mecmûati’l-Kasâidi li’ş-Şeyh Muhammed Hazîn el-Firsâfî ve Yelîhâ Tis‘a Aşrete Risâletün (Kasideler ve 19 Risale) b.y.
• Aydın, A. ve Uysal, A. (2013). Hafız Ahmet Paşa’nın Sıra Dışı Şiirleri. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (15), 69-86.
• Baz, İ. (2015). Siirtli Âşık Bir Sûfi: Şeyh Muhammed Hazin Firsafî, Şırnak Sosyal Bilimler Dergisi (11), 89-125.
• Bekrî, Şeyh Emîn. (1986). Müṭâlaʿât fi’ş-Şiʿri’l-Memlûkî ve’l-ʿOs̱mânî, Beyrut, 1986.
• Çelebioğlu, A. (1998). Kültür Edebiyatımızda Şifre Alfabeleri, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, 505-518.
• Durmuş, İ. (2006). “Müşeccer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 158-160. İstanbul: TDV Yayınları.
• Durmuş, İ. (2006). “Şiir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 505-518. İstanbul: TDV Yayınları.
• Hemedanî, İbn-i Akil. Şerhu İbn-i Akil. C. II. 2. bs. Beyrut: Daru’t-Turasi’l-Arabî. t.y.
• Hüseyn, Fadıl Yunus. (2012). Cemâliyetu’l-Kasîdeti’l-Hendesiyye beyne’l-Vâkii ve’t-Tumûh, Mecelletu Külliyyeti’l-Ulûmi’l-İslamiyye, Cilt:VI, s. 12, 1-58.
• Kocakaplan, İ. (1992). Açıklamalı Edebî Sanatlar. İstanbul: MEB. Yayınları.
• Mermer, A. ve Koç Keskin, N. (2005). Eski Türk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Öztekin, Ö. (2013). Ağaç Kültünün Görsel Şiirdeki Figüratif Anlamı: Divan Şiirinde Deyişbilimsel Önceleme Alanı Olarak Biçimsel Sapmalar, Millî Folklor (98), 59-72
• Saraç, M. A. Y. (2001). Klasik Edebiyat Bilgisi Belâğat. 2.bs. İstanbul: Bilimevi.
• Saraç, M. A. Y. (2007). Klasik Edebiyat Bilgisi Biçim-Ölçü-Kafiye. 6. bs. İstanbul: 3F Yayınevi.
• Şenödeyici, Ö. (2012). Osmanlının Görsel Şiirleri. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Telavî, M. N. (2006). El-Kasîdetu’l-Teşkîliyye fî Şi’ri’l-Arabî. Kahire: el-Hey’etu’l-Mısrıyyeti’l-Âmme lî’l-Kitâb.
• Tunç, G. (2015). Çağdaş Türk Edebiyatında Görsel Şiir, Bilig (73), 249-270.
• Yüksek, S. (1967). Hallu'l-Müşkilât Şerh-u Mesâili'l-Ma'fuvvât.2.bs. Halep: El- Matbaatu’s-Suriye.
• Yüksek, S. (t.y.) Divan. Yazma Eser. İdris İğrek Arşivi.