DEATH AND PRE-DEATH BELIEFS IN KYRGYZ TURKS

Yıl 2017, Sayı: 42, 339 - 351, 29.11.2017

Ali Ünal

https://doi.org/10.21563/sutad.374843

Cited By: 3

Öz

Death is one of the most significant facts of human life. The perception of death varies according to people’s outlooks on life, beliefs, living conditions and their life situations they experience. Death is sorrow, but it sometimes is regarded as a salvation from torments. The history of death is developed around various concepts and ideas. In the Kyrgyz society, one of the milestones of the Turkic culture which has an important position in human’s life is curiosity; how the phenomenon of death, beliefs and concepts emerged in this context and perceived in the minds of people. Death has an important role in the culture of the Turkic speaking and Turkic descent people. In this paper the role of death in the Kyrgyz society has been emphasized where the traditional Turkic beliefs are deeply influential in the view of death as well as the Islamic precepts and practices in every area, the statements of death, the will, the law of salvation.

Anahtar Kelimeler

Bektashi, Bektashism, joke, the values of Bektashi, content analysis

KIRGIZ TÜRKLERİNDE ÖLÜM VE ÖLÜM ÖNCESİ İNANIŞLAR

Öz

Ölüm, insan hayatının en önemli gerçeklerinden biridir. Ölümün algılanışı insanın hayata bakış tarzına, inancına, yaşadığı hayatın şartlarına ve içinde bulunulan duruma göre değişiklik gösterdiği muhakkaktır. Kimi zaman acıklı kimi zaman kurtuluş olarak bakılan ölüm hadisesi çeşitli kavram ve düşünce etrafında gelişir. Türk dilli ve Türk soylu halkların kültüründe ölüm olgusunun geniş bir yer tuttuğu gözlemlenir. İnsanın düşünce hayatında önemli bir konuma sahip olan Türk kültürünün mihenk taşlarından birini teşkil eden Kırgız toplumunda, ölüm olgusu ve bu bağlamda ortaya çıkan inanış ve kavramların halkın zihninde nasıl algılandığı merak konusudur. Bu çalışmada, gerek geleneksel Türk inançlarının gerekse İslami kaide ve uygulamaların her alanda olduğu gibi ölüme bakış açısında da derin tesiri olduğu Kırgız toplumunda ölüm, ölüm olayının toplumdaki yeri, ölüm belirtileri, vasiyet, helalleşme, şehadet getirme âdet ve inançları ile kavramları üzerinde durularak halkın ölüm olayına yaklaşımı ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kırgız Türkleri, kültür, ölüm, ölümle ilgili ritüeller ve kavramlar, inanış

Kaynakça

• ABDILDA UULU, Düyşan (1999. 07. 30), “Aza”, Kırgız Ruhu.
• ABRAMZON, Saul (1999), Kırgız cana Kırgızstan Tarıhı Boyunça Tandalma Emgekter, Bişkek: Soros Fondu.
• AKMATALİYEV, Abdıldacan vd. (1996). Er Töştük, El Adabiyatı Seriyası, Bişkek: Şam.
• AKMATALİYEV, Amantur (2000), Kırgızdın Köönörbös Döölöttörü, Bişkek: Şam.
• AKMATALİYEV, Amantur (2002), Kaada-Salt, Ürp-Adat, Adamdık Oñ-Ters Sapat, Bişkek.
• ARIK, Durmuş (2010). “Türk Halk İnanışlarında Örtmece ve Gerçeği Gizleme İle İlgili Uygulamalar: Doğum ve Ölüm Geleneği”, Dini Araştırmalar, Cilt: 13, Sayı:36, ss. 1-20.
• ARPACIK, Yusuf Ziya (2008), Osman Batur ve Asrın İbretli Olayları, İstanbul: İlteriş Yayınları.
• ASKAROV, T. (1996), “Kökötöydün Kereezi cana Obrazduu Oy Cürürtüünün Eski Katmarluu Strukturası”, Manas Eposu cana Düynö Elderinin Epikalık Murası, Bişkek.
• ATALAY, Besim (1992), Divanü Lûgat-it- Türk Tercümesi, 3. Baskı, c. I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ATTOKUROV, Sabır (1997), Kırgız Etnografiyası, Bişkek.
• AUEZOVA, Zifa Alua (2005). Mahmud al Kaşgari Divan Lugat at Turk, Almatı: Dayk Press.
• BAYALİYEVA, Toktobübü (1972). Doislamskiye Verovaniya i İh Perejitki u Kirgizov, Frunze: İlim.
• CUMAGULOV, Acike (1995.12.01), “Tulparım menen Koşo Kömgülö”, Zaman Kırgızstan.
• CUMAGULOV, Acike (1995.12.08), “Tulparım menen Koşo Kömgülö”, Zaman Kırgızstan.
• CUSUPBEKOV, A. (1991), “Ata Dep Aytuu Kanday Sonun”, Kırgız Ayılı, No:1.
• CUSUPOV, Keñeş (2001), Bayırkının İzderi, Bişkek.
• DEMİRCİ, Kerim (2008). “Örtmece (Euphemısm) Kavramı Üzerine”, Millî Folklor, Yıl 20, Sayı 77, ss. 21-34.
• ERDEM, Mustafa (2002), “Kırgızlar’da Dini ve Sosyal Hayat”, Türkler Ansiklopedisi, c. III, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• GÖÇGÜN, Önder (1995). Dünden Bugüne Yunus Emre, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını 92.
• GÖKBEL, Ahmet (1998), Anadolu Varsaklarında İnanç ve Adetler, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları 158.
• IYSAYEVA, N. (2003), “A. Cakıpbekovdun Teñir Manas Romanındagı Kereez Probleması”, El Agartuu, 7-8: 76-80.
• İBRAGİMOV, Muhamed (2005), Kırgız Makal-Lakap Uçkun Sözdörü, Karabalta.
• KAFESOĞLU, İbrahim (2002), “Eski Türk Dini”, Türkler Ansiklopedisi, c. III, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• KALAFAT, Yaşar (1990), Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları 112.
• KARABULUT, Ferhat; OSPANOVA, Gulmira (2013). “Örtmece Sözlerin Mantığı: Kazak Türkçesi İle Türkiye Türkçesinde Karşılaştırmalı Model Analizi”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/2, ss. 122-146.
• KARASAYEV, Husein (1995), Nakıl Sözdör, Bişkek: Şam.
• KASIMBEKOV, T. (1999.03.02),“Ömür”, Kırgızstan Madanıyatı.
• KASIROV, Mergenbay (1999.07.09), “Salttı da Şarttı da Karaylıçı”, Zaman Kırgızstan.
• KEBEKOVA, Batma (2001), Kırgız Elinin Kaada-Salt Irları, Bişkek.
• KESKİOĞLU, Osman (1966-1969), “Bulgaristan Türkleri Kocabakan Köyleri Folkloru”, Türk Kültürü Araştırmaları III-IV-
• V-VI, Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü.
• KULMAMBETOV, Ö. (2002), Narın Kırgızlarında Doğum ve Ölü Gömme Adetleri, Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü: (Yayınlanmamış Bitirme Tezi).
• MAMBETKAZI, Eminalı (2004), “Irım-Cırım, Kaada-Salttardan”, Kırgızdar, Tom 4, Bişkek.
• MOLDO, Talıp (1991), “Dindik Adattar”, Ala Too, No: 1.
• MOLDO, Talıp (1993), Kırgız Tarıhı (Ed. K. Cusupov), Kırgızdar, Sancıra, Tarıh, Muras, Salt., Tom II, Bişkek.
• MURZAKMATOVA, Aygul (1997), Kırgız Etnografiyası, Narın.
• POLAT, Kemal (2005). Beşikten Mezara Kırgız Türklerinde Gelenek ve İnanışlar, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• SAĞIR, Adem (2014). Ölüm Sosyolojisi, Ankara: Phoenix Yayınevi.
• SEÇKİN, Kuban (2016). “Şecere-İ Terakime’de Ölüm Örtmecesi”, Karadeniz Araştırmaları, Yaz, Sayı 50 ss. 231-240.
• SOLTONBEKOV, Berlik (2000), Kılımdardı Karıtkan Kırgızdardın Kaada-Salttarı, Bişkek.
• TEKİN, Talat (2008). Orhon Yazıtları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları 540.
• TOKTOŞOV, Kapar (2005.04.05), “Teñir cana Kırgız”, Aalam, No: 26. Tsirtautas Laude, İlze (1976). “K Voprosu o Tabu i Evfemizmah v Kazahskom Kirgizskom i Uzbekskom Yazıkah”, Sovetskaya Turkologiya, Akademiya Nauk Azerbaydjanskoy SSR, İyul-Avgust No 4, ss.72-86.
• ÜNAL, Ali (2010), Günümüz Kırgız Toplumunda Doğum-Ölüm Geleneği ve Bunun Tarihi İzleri (Narın Bölgesi Örneği), Bişkek: Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• YÜKSEKKAYA SAĞOL, Gülden (2009). Uçmağa Varmak Kitabı, “Türklerde Ölümün Algılanışı Ölmek Karşılığı Kullanılan Kelimelerden Hareketle”, İstanbul: Kitabevi Yayınları.