Öz
Oğuz Türkçesinin gelişim aşamasındaki tarihî safahatını değerlendirmek açısından mensur eserlerin önemi ayrı bir değer taşımaktadır. Mensur eserler gerek ses bilgisi gerek şekil bilgisi gerekse söz dizimi ve anlam bilimi açılarından incelemek için çok daha fazla ve çeşitli oranda malzeme temin eder. Emir Unsuru’l Maâlî Keykâvus bin İskender bin Kâbûs bin Veşmgir tarafından 1082 yılında yazılmış olan Kabusname Türkçeye pek çok kez tercüme edilmiştir. Mercümek Ahmed’in 1431/32 yılında yapmış olduğu çeviri Oğuz Türkçesinin en ekmel örneklerinden biridir. Nazmizade Murtaza 1705 yılında Mercümek Ahmed’in çevirisini zamanın diline uyarlayarak bir tür dil-içi aktarım örneği ortaya koymuştur. Nazmizâde bu çevirisini yaparken klâsik Osmanlı Türkçesinin üslubunu en iyi şekilde yansıtarak ağır bir dil kullanmış, zaman zaman da dönemin diline göre son derece sade bir üslup ortaya koymuştur. Nazmizâde çevirisinde Mercümek Ahmed’in çevirisine nazaran göze çarpan önemli farklılıklardan biri, birleşik fiillerin kullanım oranı ve şeklidir. Birleşik fiilerin kullanım oranının, doğu kaynaklı yabancı kelime oranının artışına binaen, 15. yüzyıldan 18. yüzyıla kadar oldukça fazlalaştığı tahmin edilebilmektedir. Çalışmaya dâhil edilen bölümler içerisinde Mercümek Ahmed çevirisinde 121, Nazmizâde Murtaza çevirisinde 329 birleşik fiilin tespit edilmiş olması bu meselenin açıkça kanıtıdır. Bu çalışmamızda her iki çevirinin karşılıklı değerlendirilmesi esasında Oğuz Türkçesinde, Kabusname örneği çerçevesinde, ana yardımcı fiillerin kullanımının 15. yüzyıldan 18. yüzyıla nasıl bir değişim geçirdiğini ortaya koymaya çalışacağız.
Anahtar Kelimeler
Kâbusname birleşik fiil dil içi aktarım Nazmizâde Murtaza Mercümek Ahmed.
Kaynakça
- BAYDAR, Turgut (2013), “İsim+Yardımcı Fiil Şeklinde Oluşan Birleşik Fiiller Üzerine” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum, S. 49, s. 55-66.
- DENY, Jean (2012), Türk Dil Bilgisi, Modern Türk Dilbilgisi Çalışmalarının Kapsamlı İlk Örneği, Çevirmen: Ali Ulvi Elöve, Uyarlayan: Ahmet Benzer, İstanbul: Kabalcı Yay.
- DOĞAN, Enfel (2011), Şeyhoğlu Sadrûddin’in Kabus-nâme Tercümesi, Metin-Sözlük-Dizin-Notlar-Tıpkıbasım, İstanbul: Mavi Yayıncılık
- GÖKYAY, Orhan Şaik (2006), Kabusnâme, Keykâvus, İstanbul: Kabalcı Yay.
- HERKMEN, Dilek (2010), “Eyle-” Yardımcı Fiili, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume 3/12, Summer, s. 238-249
- KARABEYOĞLU, Adnan Rüştü (t.y.), Türkiye Türkçesinde (ad+fiil birleşmelerinde) Yardımcı Fiiller, İstanbul: Beşir Kitabevi.
- KARATAŞ, Mehmet (2014), Nazmi-zâde Murtaza, Gülşen-i Hulefâ, Bağdat Tarihi 762-1717, Tahlil ve Metin Tenkidi, Ankara: TTK Yay.
- ÖLKER, Perihan (2016), Tanzimat Basınının Dili, Ankara: TDK Yay.
- ÖLKER, Gökhan (2015), “Tarihi Belli Olmayan Eski Anadolu Türkçesi Metinlerinin Tarihlendirilmesinde Yeni Bir Kıstas: “et-/it-” ve “kıl-” Fiillerinin Kullanım Sıklığı”, TEKE, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı 4/2, s. 546-563.
- ÖZCAN, Tahsin (2006); “Nazmizâde Murtaza Efendi”, İsâm Ansiklopedisi, C. 32, İstanbul: TDV Yay.
- ÖNER, Mustafa (2006), “Türkçede İsimden Fiil Yapımı Üzerine” Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Ankara, C. 3, S. 1, s. 60-76
- ÖZTÜRK, Rıdvan (2013), “Türkistan’dan Türkiye’ye
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Sanat ve Edebiyat |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 23 Temmuz 2018 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2018 Sayı: 43 |
Cited By
Klâsik Osmanlı Türkçesi döneminde yazılmış Eski Oğuzca Kısasü’l Enbiyâ
RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi
https://doi.org/10.29000/rumelide.1190288
Oğuz Grubu Türk Lehçelerinde Fiil Tamlayıcı İlişkisi Bağlamında Yönelme (+(y)A) ve Belirtme (+(y)I/U) Durum Biçimbirimlerinin Farklı Kullanımı: Acı-, Bak- Döv-, Gül- ve Seyret- Fiilleri Örneği
Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi
Hüseyin GÖKÇE
https://doi.org/10.21497/sefad.943958
Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.