ARUZ VEZNİNİN TÜRK ŞİİRİNE TATBİKİNDE BAŞVURULAN İMLÂ/TELAFFUZ TASARRUFLARI VE MAHİYETLERİ

Yıl 2018, Sayı: 43, 145 - 171, 23.07.2018

Mesut Bayram Düzenli , Şahap Bulak

https://doi.org/10.21563/sutad.447273

Cited By: 4

Öz

Tanzimat döneminden beri edebiyatçılar, eleştirmenler ve akademik çevrelerce hemen hemen bütün yönleriyle uzun uzadıya tartışılmasına rağmen, bugün aruz vezni ile ilgili çözülmesi gereken birçok sorun bulunmaktadır. Bu sorunların başında “aruz imlâsı”, “imlâsızlık”, “aruz tasarrufları” ve “aruz kusurları” gibi adlarla anılan ve aruz vezninin Türk şiirine tatbikinde yaşanan güçlükleri aşmak için başvurulan imlâ/telaffuz tasarrufları gelir. Adlandırılmasında dahi bir kabul birliği sağlanamayan söz konusu sorun, bugüne kadar çokça tartışılmış; fakat bir çözüme kavuşturulamamıştır. Aruz tasarruflarının enine boyuna tartışılarak konunun açıklığa kavuşturulabilmesi için öncelikle bu veznin, Türk şiirine tatbikinde yaşanan güçlükleri aşmak amacıyla başvurulan bütün imlâ/telaffuz tasarruflarının tanınması ve tanıtılması gerekir.

Bu çalışmada, aruz vezninin Türk şiirine tatbikinde yaşanan güçlükleri aşmak amacıyla başvurulan imlâ/telaffuz tasarrufları olan “imâle, zihâf, tavsîl, tahrîk, teskîn, teşdîd, tahfîf, tezyîd, tenkîs, tebdîl, tefrîk”, öncelikle kelime ve terim anlamları verilerek Klasik şiirin farklı dönemlerinde farklı şairlerinin şiirlerinden seçilen örneklerle bütün yönleriyle tanıtılmıştır. Veznin mısra’a sorunsuz bir şekilde tatbik edilebilmesi için ihtiyaç duyulan açık veya kapalı heceyi elde etmek ya da mısradaki hece fazlalığını veya hece eksikliğini gidermek maksadıyla başvurulduğu tespit edilen söz konusu tasarruflar hakkında Türkçe dilbilgisi kuralları çerçevesinde bazı değerlendirmelerde bulunulmuştur. Bu bağlamda, aruzun Türkçeye tatbikinde başvurulan telaffuz ve imlâ tasarrufları, topyekûn kusur olarak değil, imlâ/telaffuz çeşitliliği ve imlâ/telaffuz sapması olarak iki farklı grupta değerlendirilmiştir. Türkçenin yapısına zarar vermeyen imlâ/telaffuz tasarrufları caiz olarak değerlendirilerek imlâ/telaffuz çeşitliliği; Türkçenin yapısına zarar veren imlâ/telaffuz tasarrufları ise fahiş olarak değerlendirilerek imlâ/telaffuz sapması olarak kabul edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Klasik Türk Şiiri, vezin, aruz vezni, imlâ, telaffuz, tasarruf.

Kaynakça

• AKKUŞ, Metin (1991), Nef’î Sanatı ve Türkçe Divanı, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, SBE, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• AKOVALI-ZÂDE HÂTEM (1867), Divan, İstanbul.
• BÂKÎ, Divan, İBB Atatürk Kitaplığı, Bel Yz K 0298.
• BİLTEKİN, Halit (2003), Şeyhî Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin), Ankara: Ankara Üniversitesi, SBE, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• ÇETİN, Nihat (1991), “Arûz”, DİA, C 3, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı: ss. 424-437.
• DAĞLAR, Abdülkadir (2007), “Hacı İbrahim Efendi’nin ‘Şerh-i Belâgât’i’ (Metin)”, Turkish Studies International Periodi-cal For the Languages Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 2/4 Fall: ss. 321-370.
• DÜZENLİ, Mesut Bayram (2014), Câmiü’l-Envâr alâ Tefsîri’l-İhlâs (vr. 1b-198b), İnceleme-Metin, Sakarya: Sakarya Üniversitesi, SBE,
• Türk Dili ve Edebiyatı ABD, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• ENDERUNLU FÂZIL, Divan, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, NEKTY02819.
• ERSOY, Mehmet Akif (2009), Safahât, Ankara: Hece Yayınları.
• FUZÛLÎ. Divan, Bulak, Kahire, 1838.
• GÖLPINARLI, Abdulbaki (1985), Fuzûlî Divanı, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• GÖLPINARLI, Abdulbaki (1951), Nedîm Divanı, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• HÜSEYİN B. AHMED SİRÔZÎ. Câmiü’l-Envâr alâ Tefsîri’l-İhlâs, İstanbul Arkeoloji Müzesi Kütüphanesi, No. 66.
• İPEKTEN, Haluk (2008), Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, İstanbul: Dergâh.
• İZ, Fahir (2010), Eski Türk Edebiyatında Nazım, C 1, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KAHRAMAN, Mehmet (1996), Divan Edebiyatı Üzerine Tartışmalar, İstanbul: Beyan Yayınları.
• KOLCU, Hasan (2007), Türk Edebiyatında Hece-Aruz Tartışmaları, 2. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KÖPRÜLÜ, Fuad (1999), Edebiyat Araştırmaları, Ankara: TTK Basımevi.
• KÖPRÜLÜ, Fuad (1978), “Aruz”, İslam Ansiklopedisi, C 1, İstanbul: MEB.
• KÜÇÜK, Sabahattin, Bâkî Divanı, (14.12.207), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10596,bakidivanisabahattinkucukpdf.pdf?0
• MANSUROĞLU, Mecdut, (1956), Çarhname, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Mecmûa-i Eş’âr, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Fatih, 986-003.
• Mecmûa-i Şuarâ, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi Nadir Eserler Bölümü, I0021123 (02251/021123).
• MUALLİM NACİ (1307), Istılâhât-ı Edebiyye, İstanbul: Şirket-i Mürettebiye Matbaası.
• NAMIK KEMAL (1303), Tahrîb-i Harâbât, İstanbul: Matbaa-i Ebuzziyâ.
• NEDÎM (1337), Divan, İstanbul: İkdâm Matbaası.
• NEF’Î (1836), Divan, Kahire: Bulak Matbaası.
• R. MAHMUD EKREM (1299), Ta’lîm-i Edebiyât, İstanbul: Mihran Matbaası.
• SARAÇ, Yekta (2008), Klasik Edebiyat Bilgisi-Belagat, İstanbul: Gökkubbe.
• TARLAN, Ali Nihat (1942), Şeyhî Divanı, İstanbul: Maarif Matbaası.
• ULUCAN, Mehmet (2005), Muvakkit-zâde Mehmed Pertev, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri, Divanı’nın Tenkitli Metni ve Tahlili, Elazığ: Fırat Üniversitesi, SBE, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• VARIŞOĞLU, Mehmet Celal (1997), Hâtem, Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Divanı’nın Tenkitli Metni ve İncelenmesi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, SBE, (Yayımlanma