GAZNE’SİZ GAZNELİ DEVLETİ: HÜSREV MELİK DÖNEMİ (1160–1186)

Yıl 2019, Sayı: 46, 269 - 278, 31.08.2019

İzzetullah Zeki

https://doi.org/10.21563/sutad.636785

Öz

Gazneli Devleti son dönemlerinde önce Oğuzların, ardından Gurluların istilasıyla karşı karşıya kalmıştır. Bu çerçevede Sultan Sencer’in soydaşları Oğuzlara karşı yenik düşerek katledilmesi de Gazne’nin düşmesini hızlandırmıştır. 552/1157 yılında devletin başına geçen Hüsrev Şah b. Behram Şah, Selçuklu himayesinden mahrum kaldığı için fazla tutunamamış, 555/1160 yılında Oğuzlara karşı yenilerek Hindistan’a firar etmek zorunda kalmıştır. Böylece Gazne, hanedanın elinden çıkmıştır. Lahor’da devletin başına geçen son Gazneli sultanı Tâcüddevle Hüsrev Melik’in yumuşak huylu, cömert sıfatlı kişiliğinin yanı sıra işret meclislerine düşkünlüğü onu devlet işlerinden alıkoymuştur. Bu zafiyetine bağlı olarak 577/1181 yılında Sultan Gıyâseddin Muhammed b. Sam’ın önderliğindeki Gurluların saldırılarına maruz kalmıştır. Devletinin zayıflığını göz önünde bulunduran Hüsrev Melik, 582/1186 yılında Gurlularla barış anlaşmasına yönelmiştir. Fakat barış antlaşması gerçekleşmeden Gurlular tarafından oluşturulan bir hile sonucunda esir düşmüş, 589/1193 yılında hapisteyken öldürülmüştür. Böylece Gazne’nin ardından Gazneli hanedanı da tamamen son ermiştir.

Anahtar Kelimeler

Gazne, Gazneliler, Melik Hüsrev, Oğuzlar, Gurlular.

Kaynakça

• BAYUR, Hikmet (1987), Hindistan Tarihi, I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları
• BOSWORTH, Clifford Edmund (1999), Târîh-i Gaznevîyân, (çev. Hasan Enuşe), Tahran: Müesses-i İntişârât-ı Emir Kebir Yayınları.
• Cüzcânî, Kadı Minhac Sirâc (1962), Tabakât-ı Nâsırî, I (hzl. Abdülhay Habîbî), Kâbil: Encümen-i Târîh-i Afganistan Pûhaney Matbaası.
• HALÎLÎ, Halîlullah (2013), Saltanat-ı Gaznevîyân, Kâbil: Afganistan İslâm Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Hândmir, Muhammed b. Hâvendşah (1988), Ravzatü’s-Safa fî Sireti’l-Enbiya ve’l-Mulûk ve’l-Hulefâ, (çev. Abdulkadir eş-Şahveli), Kahire: ed-Dârü’l-Mısriyye Li’l-Kitab Li’n- Neşr ve’t-Tevzi Yayınları.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddin Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Abdülkerim el-Cezerî eş-Şeybânî, el-Kâmil fî’t-Târîh Târîh-i İbnü’l-Esîr, (hzl. Ebu Suheyb el-Keremî), Ürdün: Beytü’l-Efkârü’d-Devliyye Yayınları.
• KAFESOĞLU, İbrahim (2014), Selçuklular ve Selçuklu Tarihi Üzerine Araştırmalar, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• KÖYMEN, Mehmet Altay (2011), Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• MERÇİL, Erdoğan (2014), Afganistan ve Hindistan’da Bir Türk Devleti Gazneliler, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Müstevfî, Hamdullah İbn Ebu Bekir Ahmed (2015), Târîh-i Güzide, Tahran: İntişârât-ı Emir Kebir.
• PERVİZ, Abbâs, (1957), Târîh-i Deyâlime ve Gaznevîyân, Tahran: Müessese-i Matbuât-i Ali Ekber-i İlmî.
• PİYADEOĞLU, Cihan (2017/04.1), “Sultan Sencer’in Kürdistân Eyaleti Kurdurmuş Olduğu İddiası Üzerine Bir Değerlendirme”, Uluslar arası Selçuklu Araştırmaları Dergisi, VI, s. 1-12.
• SIDIQUİ, Iqtıdar Husain (1996), “Gurlular”, DİA, İstanbul, s. 207–221.
• TURAN, Osman (1996), Selçuklu Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, İstanbul: Turan Neşriyatı.
• Utbî, Ebû Nasr Muhammed b. Abdilcebbâr el-Utbî er-Râzî (1966), Târîh-i Yemînî, (çev. Ebû’ş-Şeref Nâsih b. Zafer Curfadekânî), (thk. Cafer Şiâr), Tahran: Tahran Üniversitesi Yayınları.
• YAZICI, Nesimi (2013), İlk Türk İslam Devletleri, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
• ZEKİ, İzzetullah (2019), Gazneli Mahmud’un Din Politikası, Konya: Çizgi Kitabevi.