VASİLAT AL-NACAT AS A HUMANİTY NARRATİVE

Yıl 2022, Sayı: 55, 89 - 102, 26.08.2022

Murat Ak

https://doi.org/10.21563/sutad.1163212

Öz

In the Ottoman period of Turkish literature, many religious-literary types about the Prophet Muhammad have emerged. The mawlid type, in which the birth, ascension (mirac) and moral characteristics of Prophet Muhammad are described, is very important in terms of having many independent examples among these religious-literary types. The most famous example of this type in Turkish literature is Vasilat al-Nacat, a mathnawi which was written by Süleyman Çelebi at the beginning of the 15th century. Vasilat al-Nacat is a text that tries to provide theological and political unity in the Ottoman lands with the mystical interpretation of the Ahl as-sunnah in terms of its social and political function. It has been described as a pioneer and founding text, which was copyrighted for the purpose of determining the direction for the people living in the Ottoman lands. However, Vasilat al-Nacat, which is completely written based on mystical thought in terms of its content, appears as a narration of humanity written in the person of Prophet Muhammad. In the mystical thought system that forms the basis of Vasilat al-Nacat, Prophet Muhammad conceived as the only perfect human being. Prophet Muhammad represents the most perfect existence of the human species. He represents a whole humanity with his material and spiritual personality. It is possible to consider Vasilat al-Nacat, which has been written with this imagination, as a meta-narrative in which humanity is told in the person of the Prophet Muhammad. Because one of the important reasons that makes Vasilat al-Nacat still popular in Anatolian society today is not only the linguistic and artistic features it has, but the fact that the work has the identity of a universal human narrative in the person of the Prophet Muhammad. Vasilat al-Nacat is giving meaning to human existence with the answers it gives to questions about creation and existence.

Anahtar Kelimeler

Süleyman Çelebi, Vasilat al-Nacat, Prophet Muhammad, humanity, perfect human being, meta-narrative

BİR ÂDEMİYET ANLATISI OLARAK VESÎLETÜ’N-NECÂT

Öz

Osmanlı dönemi Türk edebiyatında Hz. Peygamber’i konu edinen birçok dînî-edebî tür ortaya çıkmıştır. Hz. Peygamber’in doğumunun, mi’râcının ve ahlâkî özelliklerinin anlatıldığı mevlid türü bu dinî-edebî türler içinde birçok müstakil örneği bulunması açısından oldukça önemlidir. Bu türün Türk edebiyatında en meşhur örneği ise Süleyman Çelebi tarafından XV. yüzyılın hemen başında telif edilen Vesîletü’n-Necât isimli mesnevîdir. Vesîletü’n-Necât, sosyal ve siyasal işlevi açısından ehl-i sünnetin tasavvufî yorumuyla Osmanlı topraklarında itikâdî ve siyâsî birlikteliği sağlamaya çalışan bir metindir. Bu hususiyetiyle Vesîletü’n-Necât Osmanlı topraklarında yaşayan insanlar için istikamet tayin eden öncü ve kurucu metin şeklinde tavsif edilmiştir. Bununla birlikte muhtevâsı itibariyle tasavvufî düşünce zemininde telif edilen eser, Hz. Peygamber şahsında kaleme alınmış bir âdemiyet anlatısı olarak karşımıza çıkar. Vesîletü’n-Necât’ın zeminini oluşturan tasavvufî düşünce sisteminde Hz. Peygamber, yegâne insân-ı kâmil olarak tasavvur edilir. Hz. Peygamber, insan nev’inin en mükemmel varoluşunu temsil eden Hz. İnsan’dır ve maddî ve manevî şahsıyla bütün bir âdemiyeti temsil etmektedir. Bu yönüyle Vesîletü’n-Necât’ı ademiyetin Hz. Peygamber şahsında anlatıldığı bir meta-anlatı olarak ele almak mümkündür. Vesîletü’n-Necât’ı bugün Anadolu toplumu içinde hâlâ popüler kılan önemli sebeplerden birisi, sahip olduğu dilsel ve sanatsal özellikler kadar eserin Hz. Peygamber’in şahsında evrensel bir âdemiyet anlatısı hüviyetine sahip olması, yaratılışa ve varoluşa ilişkin sorulara verdiği cevaplarla âdemiyeti anlamlandırmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Süleyman Çelebi, Vesîletü’n-Necât, Hz. Peygamber, âdemiyet, insan-ı kâmil, meta-anlatı

Kaynakça

• Ak, M. (2019). Şair ve Peygamber na‘t geleneğinde Hz. Peygamber imgesi, Ketebe Yay., İstanbul.
• Akkuş, M. (2016). Vesîletü’n-Necât. Bilal Kemikli (Ed.) Mevlid külliyatı I içinde, 2. bs. (s. 79-105). Ankara: DİB Yay.
• Aksoy, H. (2007). Eski Türk edebiyatı’nda mevlidler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Eski Türk Edebiyatı Tarihi I, 5 (9), 323-332.
• Cevizci, A. (2005). Paradigma felsefe sözlüğü, 6. bs., İstanbul: Paradigma Yay.
• Çelebioğlu, A. (1982). Türk ninniler hazinesi, Ülker Yayınevi, İstanbul.
• Demirci, M. (1983). Nûr-ı Muhammedî. Dokuz Eylül Ünivetsitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1, 239-258.
• Demirci, M. (1997). Hakîkat-i Muhammediyye. İslâm Ansiklopedisi (C. 15, s. 179-180). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Demirci, M. (2008). Nûr-i Muhammedî, İstanbul: Kitabevi.
• Demirli, E. (2009). İslam metafiziğinde tanrı ve insan, İstanbul: Kabalcı Yay.
• Döner, N. (2007). Tasavvuf kültüründe Hz. Peygamber tasavvuru. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Katz, M. H. (2014). Mevlid: İslam dünyasında ibadetler ve dindarlık (Firdevs Bulut, Çev.). İstanbul: Açılım Kitap.
• Kemikli, B. (2004). Popüler dinî kültürde Hz. Peygamber –Vesîletü’n-Necât örneği-, VII. Kutlu Doğum Sempozyumu (Tebliğler) içinde (s. 265-274). Isparta: SDÜ İlahiyat Fakültesi Bilimsel Toplantılar Yay.
• Kemikli, B. (2016). Süleyman Çelebi ve Vesîletü’n-Necât. Mevlid külliyâtı – Süleyman Çelebi ve Vesîletü’n-Necât tercümeleri- I, 2. bs., Ankara: Diyanet İşeri Başkanlığı Yay.
• Kılıç, M. E. (2011). Şeyh-i ekber: İbn Arabî düşüncesine giriş, 3. bs., İstanbul: Sûfî Kitap.
• Okiç, M. T. (1975). Çeşitli Dillerde Mevlidler ve Süleyman Çelebi Mevlidinin Tercemeleri. Atatürk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Mecmuası, 1, 17-78.
• Özcan, N. (2004). Mevlid. Mûsiki. İslam Ansiklopedisi (C. 29, s. 484-485). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Pekolcay, A. N. (2004). Mevlid. İslam Ansiklopedisi (C. 29, 485-486). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Uzun, M. (2005). Muhammed., Türk Edebiyatı. İslam Ansiklopedisi (C. 30, s. 457- 459). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Uzun, M. (2009). Siyer ve Megâzî. Türkçe Siyer Kitapları. İslam Ansiklopedisi (C. 37, s. 324-326). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Yıldırım, M. (2017). Kani Karaca’nın Tevhid ve Mîrâc İcrasında Ezgi-Güfte Uyumuna Ait Örneklerin İncelenmesi, Geçmişten Günümüze Uluslararası Dinî Mûsikî Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (s. 167-73). Amasya.
• Yıldırım, M. (2020). Türk mûsikîsi’nde Mevlid geleneği ve Kânî Karaca’nın Mevlid icrâlarının tahlîli (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Hacı Bayram Velî Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Ankara.