Dede Korkut Hikâyelerinde Mülkiyetin Kültürel Örüntüleri

Yıl 2023, Sayı: 58, 1 - 16, 28.08.2023

Cansu Daşdemir

https://doi.org/10.21563/sutad.1347121

Öz

Sahiplik manasına gelen mülkiyet, genel anlamda kişilerin varlıklar üzerindeki aidiyetini gösteren hakları ifade eder. İnsanoğlu, hayatının her evresinde mülkiyet ekseninde bir oluşum meydana getirmiştir. Odak noktası insan olan kültürel yapılanmalar içerisinde de bu oluşumlar karşımıza çıkar. Bu bağlamda mülkiyetin ekonomik ve hukuki boyutlarının yanı sıra kültürel bir yönünün de bulunduğu ifade edilebilir. Özellikle şahısların mal ve varlıklarını korumak için yaptığı ritüellerde mülkiyetin kültürel yansımaları karşımıza çıkar. Bu durumu bir örnekle açıklamak gerekirse kişinin toprağını korumak için o bölgeyi tabu ve beddua aracılığıyla dokunulmaz yapması mülkiyetin kültürel yönünü oluşturur. Oğuzların önemli eserlerinden biri olan Dede Korkut hikâyeleri de mülkiyete konu olan çeşitli örnekler barındırmaktadır. Dirse Han’ın oğlu Boğaç Han’ı öldürmek istemesi, Uruz’un annesine beddua etmesi, Deli Dumrul’un köprüden geçenden otuz üç akça geçmeyenden kırk akça alması ve ad alamayan Uruz için Kazan’ın endişe etmesi, Oğuzların mülkiyet anlayışını ortaya koyan örneklerden birkaçıdır. Tespit edilen örnekler, Türk kültüründeki mülkiyet telakkisinin anlatılara nasıl yansıdığını göstermesi açısından önem arz eder. Dede Korkut hikâyelerinin örneklem olarak seçildiği bu makalede mülkiyet olgusu, mülki unsurlar ve mülki semboller olarak iki ana başlık altında değerlendirilmiştir. Mülkiyete konu olan ögeler mülki unsurlar; bir nesnenin mülkiyet olduğuna işaret eden ögeler ise mülki semboller başlığı altında incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kültür, mülkiyet, mülki unsur, mülki sembol, Dede Korkut

Cultural Patterns of Property in Dede Korkut Stories

Öz

Property, which means ownership, generally refers to the rights of individuals over assets. Mankind has created a formation on the axis of property at every stage of his life. These formations also appear in cultural structures whose focal point is human. In this context, it can be stated that property has a cultural aspect as well as economic and legal dimensions. Cultural reflections of property appear especially in rituals performed by individuals to protect their properties and assets. To explain this situation with an example, making that area untouchable by means of taboo and curse in order to protect one's land constitutes the cultural aspect of property. Dede Korkut stories, one of the important works of the Oghuzs, also contain various examples that are subject to property. Dirse Han's desire to kill his son Boğaç Han, Uruz's curse on his mother, Deli Dumrul's taking money from both those who pass the bridge and those who do not, and Kazan's worries about Uruz who could not be given a name are some of the examples that reveal the ownership understanding of the Oghuzs. The examples identified are important in terms of showing how the concept of property in Turkish culture is reflected in the narratives. In this article, in which Dede Korkut stories were chosen as examples, the property phenomenon was examined under two main headings as property elements and property symbols. Items that are subject to property are evaluated under the title of property elements, and items that indicate that an object is property are evaluated under the title of property symbols.

Anahtar Kelimeler

Culture, property, property element, property symbol, Dede Korkut.

Kaynakça

• Agacanov, S. G. (2010). Oğuzlar (E. N. Necef & A. Annaberdiyev, Çev.). İstanbul: Selenge Yay.
• Bataille, G. (1999). Lanetli pay (M. M. Yakupoğlu, Çev.). Ankara: Mor Yay.
• Benedict, R. (1998). Kültür örüntüleri (M. Topal, Çev.). Ankara: Öteki Yay.
• Bıçak, A. (2014). Evren tasavvuru -Kendini bilmek ya da evreni kurmak-, İstanbul: Dergâh Yay.
• Cassirer, E. (2018). Dil ve mit (O. Kuzgun, Çev.). İstanbul: Pinhan Yay.
• Challaye, F. (1969). Mülkiyetin tarihi (T. Aytuğ, Çev.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Çelik, A. (2019). Dede Korkut anlatılarından XXI. yüzyıla avcı folklorundaki süreklilik ve dönüşümlerin ekoeleştirel bir analizi. A. Çelik & A. Ortakçı (Ed.), Ekoeleştiri-Folklor ve Edebiyat İncelemeleri içinde (s. 81-105). Konya: Kömen Yay.
• Deveci, Ü. (2016). Dede Korkut anlatılarından “İç Oğuza Taş Oğuz asi olup Beyrek öldüği boyu”nda İç Oğuz Dış Oğuz çatışması. Ü. Bozyer (Ed.), Kültür Dünyamızın Mimarları içinde (s. 127-139). Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Durkheim, E. (2016). Ahlak ve toplum (D. Çenesiz, Çev.). İstanbul: Pinhan Yay.
• Dursun, A. (2011). Dede Korkut hikâyelerinde halk hukuku. Turkish Studies, 6(4), 107-122.
• Duymaz, Ali (1998). Dede Korkut Kitabı’nda alplığa geçiş ve topluma katılma törenleri üzerine bir değerlendirme. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 46(1), 39-50.
• Earle, T. (2013). Şefler nasıl iktidara geldiler- Tarih öncesinde politik ekonomi (B. Gürel & D. Demiröz, Çev.). İstanbul: Versus.
• Ekici, M. (2019). Dede Korkut kitabı Türkistan/Türkmen Sahra nüshası soylamalar ve 13. boy Salur Kazan’ın yedi başlı ejderhayı öldürmesi. İstanbul: Ötüken.
• Eliade, M. (1999). Şamanizm (İ. Birkan, Çev. ). Ankara: İmge Kitabevi.
• Eliade, M. (2017). Kutsal ve kutsal dışı -Dinin doğası (A. Berktay, Çev.). İstanbul: Alfa Yay.
• Ergin, M. (2018). Dede Korkut kitabı (C. 1-2). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Eröz, M. (1977). Türk kültürü araştırmaları. İstanbul: Kutluğ Yay.
• Foster, G. M. (1965). Peasant society and the image of limited good. American Anthropologist Journal, 67( 2), 293-315.
• Frazer, G. J. (2017). Psişik işler-Batıl inançlar kurumlarımızın gelişimini nasıl etkiledi (İ. H. Yılmaz, Çev.) İstanbul: Pinhan Yay.
• Gökyay, O. Ş. (2006). Dedem Korkudun kitabı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Güvenç, B. (1979). İnsan ve Kültür. İstanbul: Remzi Kitabevi Yay.
• Hacak, H. (2006). Mülkiyet. İslam ansiklopedisi (C. 31, s. 543-548).İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Harmancı, M. (2012). Dede Korkut hikâyelerindeki alkış ve kargışlara işlevsel bir yaklaşım. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23, 1-17.
• İnan, A. (2020). Makaleler ve incelemeler (C. 1) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• İzgi, Ö. (1987). Uygurların siyasî ve kültürel tarihi (Hukuk vesikalarına göre). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.
• Kâşgarlı Mahmud (2018). Divanü lûgat-it Türk (C. 1). (B. Atalay, Çev. ). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Keskin, A. (2020). Türk kültüründe alkışlar ve kargışlar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
• Khazanov, A. M. (2015). Göçebe ve dış dünya-Geçmiş, gelecek ve şimdiki hâli üzerine mukayese (Ö. Suveren, Çev.). İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Kınnear, J. B. (1914). Principles of property. London: Smith, Elder & Co.
• Lvova, E. L, Oktyabrskaya, İ.V, Sagalayev, A. M, Usmanova, M. S. (2013a). Güney Sibirya Türklerinin geleneksel dünya görüşleri-İnsan ve toplum (M. Ergun, Çev.). Konya: Kömen Yayınevi.
• Lvova, E. L, Oktyabrskaya, İ.V, Sagalayev, A. M, Usmanova, M. S. (2013b). Güney Sibirya Türklerinin geleneksel dünya görüşleri-Kâinat ve zaman- Nesneler dünyası. (M. Ergun, Çev.). Konya: Kömen Yayınevi.
• Malinowski, B. (1998). İlkel toplum. (H. Portakal, Çev. ). Ankara: Öteki Yay.
• Ögel, B. (1985a). Türk kültür tarihine giriş (C. 1). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Ögel, B. (1985b). Türk kültür tarihine giriş (C. 3). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Ögel, B. (2001). Dünden bugüne Türk kültürünün gelişme çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Önal, M. N, Dursun, A. (Ed.). (2022). Ali Cengiz oyunu çözüldü mü?. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yay.
• Özcan, M. T.(1998). İlkel toplumlarda toplumsal kontrol. İstanbul: Özne Yay.
• Özdemir, N. (2018). Geleneksel bilgi ve kültür ekonomisi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 18(1), 1-28.
• Peker, S. (2016). Dağ kültü bağlamında bir müracaat makamı olarak Ekecik Dağı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 45(9), 182-187.
• Savaş, H. (2021). Tabu mülkiyet ilişkisi bağlamında Anadolu sahası Türk masalları. Konya: Tablet Yay.
• Savaş, H. (2022). Mülkiyetin kültürel yansımaları bağlamında bedduaların rolü üzerine. Kültür Araştırmaları Dergisi, 12, 115-132. doi: 10.46250/kulturder.1061012.
• Tezcan, S. (2018). Dede Korkut Oğuznameleri üzerine notlar. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Togan, Z. V. (2019). Umumi Türk tarihine giriş-En eski devirlerden 16. asra kadar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Türk Dil Kurumu (2019). Türkçe Sözlük. Ankara: Yazar.
• Weber, M. (2012). Ekonomi ve Toplum I (L. Boyacı, Çev.). İstanbul: Yarın Yay.
• Yolcu, M. A. (2014). Türk kültüründe evliliğe bağlı tabu ve kaçınmalar. Konya: Kömen Yay.
• Ziya Gökalp (2015). Türk medeniyet tarihi. İstanbul: Bilgeoguz Yay.
• Ziya Gökalp (2018). Türk töresi. İstanbul: Bilgeoguz Yay.