TARIMSAL PAZARLAMADA KADININ ROLÜ VE TÜRKİYE’DE KADIN KOOPERATİFLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 156 - 181, 30.09.2025

Ayşe Ersoy Yıldırım , Aysun Avcu

https://doi.org/10.54993/syad.1736462

Öz

Türkiye’de tarımsal üretimde kadın emeği önemli bir paya sahip olmasına rağmen, kadınlar tarımsal pazarlama süreçlerinde yeterince görünür ve söz sahibi değildir. Bu makale, Türkiye’de kırsal alanda kadının konumunu iyileştirmek üzere tarımsal pazarlama ve kooperatifleşme ekseninde bütüncül bir bakış açısı sunmayı amaçlamaktadır. Türkiye’de tarımsal pazarlamada kadının rolü ve kadın kooperatiflerinin bu süreçteki stratejik önemi incelenmiştir. Teorik çerçevede tarımsal pazarlamanın kavramsal yapısı ve Türkiye’deki tarihsel gelişimi ele alınmış; tarım sektöründe kadın emeğinin yeri ve kadınların pazarlamadaki görünürlüğü literatüre dayanarak tartışılmıştır. Ayrıca, kadın kooperatiflerinin Türkiye’deki tarihsel gelişimi, mevcut durumu ortaya konularak bu kooperatiflerin kadınların tarımsal ürünlerini pazarlamadaki rolü ve startejik kalkınma politikaları ile ilişkisi değerlendirilmiştir. Kadın kooperatiflerinin, kadınların ekonomik güçlenmesine ve pazarlama ağlarına katılımına olumlu katkılar yaptığı bilinmektedir. Ancak finansman, eğitim ve örgütlenme gibi alanlardaki engeller nedeniyle kooperatifçilik faaliyetlerinde kadınların sorunlar yaşadığı görülmektedir. Bu sorunları aşmak üzere geliştirilen çözüm önerileri bu çalışma ile sunulmaktadır. Kadınların değer zincirindeki görünürlüğünü ve ülkemizdeki kadın girişimcilik oranını artırmak için kooperatifleşmenin desteklenmesi, eğitim ve finansman imkânlarının geliştirilmesi ve kadın odaklı politikaların güçlendirilmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tarımsal Pazarlama , Kooperatifçilik , Tarımda Kadın Emeği , Kadın Kooperatifleri , Kırsal Kalkınma.

THE ROLE OF WOMEN IN AGRICULTURAL MARKETING AND DEVELOPMENT OF WOMEN COOPERATIVES IN TURKEY

Öz

Although women provide a significant proportion of labor in agricultural production in Turkey, they are not sufficiently visible or influential in agricultural marketing processes. This article aims to provide a holistic perspective on agricultural marketing and cooperativism as a means to improve the status of women in rural Turkey. This article examines the role of women in agricultural marketing in Turkey and the impact of women’s cooperatives on this process. The theoretical framework addresses the conceptual structure of agricultural marketing and its historical development in Turkey; it also discusses the place of women’s labor in agriculture, how gender inequalities affect women’s access to markets, and women’s visibility in marketing, based on the academic literature. In addition, the historical development, current status, and successful examples of women’s cooperatives in Turkey are presented, and the role of these cooperatives in marketing agricultural products and their relation to development policies are evaluated. Women’s cooperatives contribute positively to women’s economic empowerment and inclusion in marketing networks. However, due to obstacles in areas such as financing, education, and organization, women face challenges in cooperative activities. This study presents solutions to overcome these problems. In order to increase the visibility of women in the value chain and the rate of women entrepreneurship in Turkey, supporting cooperative formation, improving educational and financial opportunities, and strengthening women-focused policies are essential.

Anahtar Kelimeler

Agricultural Marketing , Cooperatives , Women Labor in Agriculture , Women’s Cooperatives , Rural Development.

Kaynakça

• Acar, S. (2018). Kırsal Bölge Kadın Girişimciliği Bağlamında Bartın Kadınlar Pazarı (Galla Bazarı). İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7(2), 1097–1123.
• Acar, F., & Bayraktar, S. (2020). Kadın Kooperatifleri ve Tarımsal Kalkınmadaki Rolleri: Türkiye Örneği. Tarım Ekonomisi Dergisi, 26(1), 55–72.
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2025). Bakanımız Derya Yanık: “Kooperatifçilik sistemi kadınların ekonomik yönden kalkınmasını destekliyor”. https://www.aile.gov.tr/ksgm/haberler/bakanimiz-derya-yanik-kooperatifcilik-sistemi-kadinlarin-ekonomik-yonden-kalkinmasini-destekliyor/ Erişim tarihi 13.05.2025.
• Aksoy, A., & Aytekin, A. (2020). Kadın Kooperatiflerinin Ekonomik ve Sosyal Etkileri: Türkiye Örneği. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 20(1), 45–62.
• Aksoy, M. Ş. & Aydın, E. (2021). Kadın Kooperatiflerinin Dijitalleşme Sürecinde Karşılaştığı Zorluklar ve Sosyal Medyanın Rolü. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 16(2), 155–172.
• Ballı, E. (2017). Türkiye'de Tarımsal Kooperatifçiliğin Gelişimi ve Fiskobirlik: Tarihsel Bir Değerlendirme. In E. Ünlen (Ed.), Türkiye Cumhuriyeti’nin Ekonomik ve Sosyal Tarihi Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı (ss. 657- 700). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Bianet (2024). Kadınlar tarım sektöründen çıkıyor: İstihdam son 10 yılda 614 bin kişi azaldı. https://bianet.org/haber/kadinlar-tarim-sektorunden-cikiyor-istihdam-son-10-yilda-614-bin-kisi-azaldi-292922 Erişim tarihi 11.03.2025
• Crain, M. G., Poster, W. R., & Cherry, M. A. (Eds.). (2016). Invisible Labor: Hidden Work in the Contemporary World (1st ed.). University of California Press. http://www.jstor.org/stable/10.1525/j.ctv1xxwt7
• Çetinkaya, Ş. (2020). Kadın Kooperatiflerinin Sürdürülebilirliği ve Karşılaştıkları Sorunlar: Türkiye Örneği. Kadın Araştırmaları Dergisi, 18(2), 35–52.
• Datta, P.B., & Gailey, R. (2012). Empowering Women through Social Entrepreneurship: Case Study of a Women’s Cooperative in India. Entrepreneurship Theory and Practice, 36(3), 569–587.
• Dayıoğlu, M. (2008). Mother’s and Children’s Employment in Turkey. Journal of Developing Areas, 42(1), 95–115.
• Demirdirek, A., & Yalçın, B. (2021). Kooperatifçilikte Sürdürülebilirlik: Kadın Kooperatiflerinin Dayanıklılığı Üzerine Bir Değerlendirme. Toplum ve Demokrasi, 15(2), 89–108.
• Duguid, F., Durutaş, M., & Wodzicki, M. (2015). Women’s Cooperatives in Turkey: A Participatory Study. Washington, DC: World Bank. https://documents1.worldbank.org/curated/en/683371485321510204/pdf/112242-WP-PUBLIC-Rapor-ENG.pdf (Erişim tarihi 11.04.2025)
• Durceylan Kaygusuz, E., Filiztekin, A., & Göker, Z. G. (2023). Türkiye’de kadınların işgücüne katılımı: Genel eğilimler, bölgesel ve demografik farklar, tutumlar. T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. https://kadingirisimci.gov.tr/media/ffvjlczc/8-t%C3%BCrkiye-de-kad%C4%B1nlar%C4%B1n-i%C5%9Fg%C3%BCc%C3%BCne-kat%C4%B1l%C4%B1m%C4%B1.pdf
• Düzenli, A. (2021). Türkiye’de Kadın Kooperatifçiliğinin Güçlendirilmesine Yönelik Politikalar. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 21(1), 101–120.
• Eren, D., & Koç, B. (2023). Kadın Kooperatiflerinde Dijital Dönüşüm ve E-Ticaret: Türkiye'den Örnekler. Kooperatifçilik Araştırmaları Dergisi, 4(1), 33–51.
• Gökşen, F., Altan Olcay, Ö., Alnıaçık, A., & Deniz, G.C. (2014). An Analysis of Public Programs Related to Women’s Entrepreneurship and Access to Labour Markets. Ankara: Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı.
• Gülçubuk, B. (2010). The dimensions of women’s contribution to the workforce in agriculture: The Turkey case. International Business & Economics Research Journal, 9(5), 51-56.
• Gültekin, N. (2021). Kadın Kooperatiflerinin Ekonomik Güçlenmeye Etkisi: Türkiye Örneği. Kadın Çalışmaları Dergisi, 25(1), 87-104.
• Güneş, E. (2010a). Tarımsal Pazarlama İlkeleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları.
• Güneş, E. (2010b). Türkiye’de tarımsal destekleme politikalarının gelişimi ve yönelimi. Ziraat Mühendisliği Dergisi, (113), 13–20.
• International Labour Organization (ILO). (2022). Türkiye'de kadınların kooperatifler yoluyla güçlenmesi: Yasal ve yapısal stratejiler raporu. https://www.ilo.org/sites/default/files/wcmsp5/groups/public/%40europe/%40ro-geneva/%40ilo-ankara/documents/publication/wcms_855923.pdf
• International Labour Organization (ILO). (2022). Uluslararası Çalışma Örgütü. Türkiye’de Kadın Kooperatiflerinin Desteklenmesi ve İyi Uygulama Örnekleri Raporu. ILO Ankara Ofisi.
• Jones, E., Smith, S., & Wills, C. (2012). Women producers and the benefit of collective forms of enterprise. Gender & Development, 20(1), 13–32.
• Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı (KEDV). Kadın kooperatifleri ve belediyeler arasında işbirliği için yöntemler ve ilkeler kitapçığı. https://www.kedv.org.tr/public/upload (Erişim tarihi 12.04.2025)
• Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü (KSGM) (2019). Kadın Kooperatiflerinin Güçlendirilmesi İşbirliği Protokolü. T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. https://www.aile.gov.tr/ksgm (Erişim tarihi 20.04.2025)
• Karabağ, Hacer (2017). Osmanlı’nın Tarımsal Mirası ve Erken Cumhuriyet Döneminde Kırsal Kesimin Kalkınmasına Yönelik Çalışmalar (Bursa Örneğinde). Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18/32: 225-257. http://doi/10.21550/sosbilder.298358 .
• Karaman, A., & Yurdakul, M. (2005). Türkiye tarımında yeniden yapılanma ve pazarlama sorunları. Ziraat Fakültesi Dergisi, 22(1), 67–75.
• Kocacık, F., & Gökkaya, V. B. (2015). Türkiye'de Kadın Kooperatiflerinin Ekonomik ve Sosyal Güçlenme Sürecindeki Rolü. Sosyoekonomi, 23(25), 147-164.
• Kohls, R. L., & Uhl, J. N. (2002). Marketing of Agricultural Products (9th ed.). Prentice Hall.
• Kotler, P., Armstrong, G., Wong, V., & Saunders, J. (2015). Principles of Marketing (6th European ed.). Pearson Education.
• Kovancı, E., & Karakoç Yıldız, D. (2024). Tarım sektöründe çalışan kadınların sosyo-ekonomik durumu ve mülkiyet sorununa ilişkin bir alan araştırması: Adıyaman ili örneği. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19(1), 1–25. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3131617
• Kümbetoğlu, B., & Dedeoğlu, S. (2022). Kadın Kooperatiflerinde İşbirliği ve Dayanışmanın Rolü. Kadın Çalışmaları Dergisi, 26(1), 73–95.
• Mısır, F., & Suzuki, H. M. (2023). Sürdürülebilir Tarım için Feminist Politikaya Çağrı. Mülkiye Dergisi, 47(1), 416-446. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2679950
• Müftüler, M. (1999). Turkish Women’s Predicament. Women’s Studies International Forum, 22(3), 303–315.
• OECD. (2014). OECD Economic Surveys: Turkey 2014. Paris: OECD Publishing.
• Özdemir, G., Keskin, H., & Özüdoğru, H. (2011). Türkiye’de Ekonomik Krizler ve Tarımsal Kooperatiflerin Önemi. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 8(1), 101-113.
• Özdemir, G. (2013a). Kadın Kooperatifleri: Sorunlar ve Gelişim Alanları. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 30(2), 211–230.
• Özdemir, G. (2013b). Women’s Cooperatives in Turkey. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 81, 300–305.
• Özdemir, M., & Duman, A. (2022). Kadın Kooperatiflerinde Pazarlama Stratejileri: Sosyal Medyanın Etkisi Üzerine Bir Değerlendirme. Kadın Çalışmaları Dergisi, 9(1), 83–101.
• Özçelik, A., & Yıldırım, İ. (2018). Tarım kooperatiflerinin pazarlama faaliyetleri üzerine bir değerlendirme: Türkiye örneği. Kooperatifçilik Dergisi, 21(3), 103–120.
• Publicus. (2024). Türkiye’de Kadın Kooperatiflerinin Mevcut Durumu. http://www.Kamuyönetimi.org.tr . Erişim tarihi 22.05.2025
• Pamuk, Ş. (1987). Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme: 1820–1913. Ankara: Yurt Yayınları.
• Rajendran, K., & Karthikesan, G. (2014). Marketing of Agricultural Produce. In K. S. Suhag (Ed.), Agribusiness Management (pp. 159-175). New India Publishing Agency.
• Saraç, E. (2025). Türkiye’de kadın girişimcilik ve finansal risklerin ele alınması. Akademik Hassasiyetler, 12(27), 81–100. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4262376
• SKD Türkiye. (2023). Tarımda eşitlik dünyayı kurtarabilir. Eşit Adımlar. https://www.skdturkiye.org/esit-adimlar/yakin-plan/tarimda-esitlik-dunyayi-kurtarabilir (Erişim tarihi 18. 04. 2025)
• Şahankaya Adar, A., Dedeoğlu, S., & Kurtuluş, G. (2023). Türkiye’de kadın kooperatifleri: Mevcut durum analizi, kadın güçlenmesi ve istihdam yaratma potansiyeli. Çalışma ve Toplum, 2023(2), 1171–1208. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3074764
• Şengül, H. T., & Uğurlu, E. (2021). Kırsal Kadın Emeği ve Kooperatifçilik: Sürdürülebilirlik Açısından Bir Değerlendirme. Kırsal Sosyoloji Dergisi, 5(2), 101–119.
• TBMM Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu. (2015). 24. Dönem 4. Yasama Yılı Faaliyet Raporu. TBMM Basımevi. https://www.ceidizleme.org/ekutuphaneresim/dosya/749_1.pdf . (Erişim tarihi 16. 03. 2025)
• T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü. (2019). Kadın kooperatiflerinin desteklenmesine yönelik protokol. https://www.aile.gov.tr/uploads/ksgm/uploads/pages/mevzuat/kooperatif-protokol-imzali.pdf (Erişim tarihi 10. 04. 2025)
• T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü. (2012). Türkiye Kooperatifçilik Stratejisi ve Eylem Planı 2012–2016. https://www.trakyaka.org.tr/upload/Node/33141/xfiles/Kooperatifcilik_Stratejisi_ve_Eylem_Plani_2012-2016_.pdf (Erişim tarihi 10. 04. 2025)
• T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. (2020). Kırsal Kalkınma Destekleri 2006–2020 Uygulamaları Raporu. Ankara: Tarım Reformu Genel Müdürlüğü. (Erişim tarihi 12. 04. 2025)
• T.C. Ticaret Bakanlığı. (2025). Kooperatif Bülteni – Ocak 2025. https://esnafkoop.ticaret.gov.tr . (Erişim tarihi 12. 04. 2025)
• TÜİK. (2015). İstatistiklerle Kadın, 2014. Haber Bülteni No:18619. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu.
• TÜİK. (2016). İşgücü İstatistikleri, 2016. Haber Bülteni No:21574. Ankara.
• Varol, A. (2013). Kadın Kooperatifleri ve Sosyal Ekonomi Bağlamında Bir Değerlendirme. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 68(4), 123-145.
• Yavuz, F., & Yavuz, R. I. (2005). Türkiye’de tarımsal ürün piyasalarında devletin rolü. Tarım Ekonomisi Dergisi, 11(1), 29–40.
• Yıldırım, U. D. (2014). 1980 sonrası Türkiye tarımında yapısal dönüşüm ve mevsimlik tarım işçileri: Sakarya örneği (Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü). https://nek.istanbul.edu.tr/ekos/TEZ/51721.pdf .
• Yıldırım, Z. (2019). Kadın Kooperatiflerinin Pazarlama Süreçlerindeki Güçlükleri ve Çözüm Önerileri. Sosyal Bilimler Dergisi, 11(3), 142–158.
• Yılmaz, H., & Erdoğan, S. (2020). Tarımsal pazarlamada dijitalleşme: E-tarım ve e-pazarlama uygulamaları. Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 9(2), 115–124.