MEDENİ VE SİYASİ HAKLARA İLİŞKİN ULUSLARARASI SÖZLEŞME VE AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ KAPSAMINDA EVLENME VE AİLE KURMA HAKKI

Yıl 2025, Sayı: 64, 167 - 200, 31.10.2025

Hacı Ali Açıkgül

https://doi.org/10.54049/taad.1810226

Öz

Evlilik ve aile insanlık tarihi boyunca toplumdan topluma değişen farklı şekillerine rağmen evrensel bir değer olarak varlığını sürdürmüştür. Evrensel İnsan Hakları Beyannamesi başta olmak üzere evrensel ve bölgesel nitelikteki uluslararası temel insan hakları belgelerinde de evlenme ve aile kurma hakkı temel bir insan hakkı olarak tanınmış ve korunması ve geliştirilmesi için devletlere çeşitli yükümlülükler yüklenmiştir. Evlenme ve aile kurma hakkı özel hayata ve aile hayatına saygı hakkından bağımsız ve ayrı bir hak olarak düzenlenmiştir. Uluslararası insan hakları sözleşmeleriyle sağlanan korumalar evlenme ve aile kurma hakkının ilgili sözleşmedeki düzenlenme şeklinden kaynaklı olarak kapsam ve içerik bakımından çeşitli farklılıklar göstermektedir. Çalışmada, Türkiye’nin taraf olduğu Birleşmiş Milletler Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamında evlenme ve aile kurma hakkı ele alınmıştır. Evlenme ve aile kurma hakları kavram, sınırlandırılma ve devletin yükümlülükleri bakımından her iki sözleşme hükümleri ile sözleşmelerin denetim organları olan İnsan Hakları Komitesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararları doğrultusunda incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Evlenme hakkı , aile kurma hakkı , aile kavramı , negatif yükümlülükler , pozitif yükümlülükler

Etik Beyan

Bu makale Etik Kurul iznine tabi değildir.

The Right to Marry and Found a Family under the International Covenant on Civil and Political Rights and the European Convention on Human Rights

Öz

Despite different forms from society to society, marriage and family have remained universal values throughout human history. The right to marry and found a family has been recognized as a fundamental human right in universal and regional international human rights documents, particularly the Universal Declaration of Human Rights, and various obligations have been imposed on states for its protection and promotion. The right to marry and found a family is regulated as a right independent of and distinct from the right to respect for privacy and family life. The protections provided by international human rights treaties vary in scope and content depending on how the right to marry and found a family is regulated in the relevant treaty. This study deals with the right to marry and found a family within the framework of the United Nations International Covenant on Civil and Political Rights and the European Convention on Human Rights to which Türkiye is a party. The concept, limitations, and the state’s obligations are examined in light of the provisions of both treaties, as well as the views of the Human Rights Committee and decisions of the European Court of Human Rights, the supervisory bodies of these treaties.

Anahtar Kelimeler

Right to marry , right to found a family , concept of family , negative obligations , positive obligaitons

Etik Beyan

This article is not subject to Ethics Committee permission.

Kaynakça

• Akandji-Kombe J F, Positive Obligations under the European Convention on Human Rights - A Guide to the Implementation of the European Convention on Human Rights (Council of Europe 2007).
• Akhtar R, ‘The Human Right to Marry: A Refugee’s Perspective’ (2018) Journal of Social Welfare and Family Law, https://doi.org/10.1080/09649069.2018.1451013> E.T. 10 Eylül 2025.
• Akıncı Ş, ‘Medenî Kanun’da Kadın ve Aile’ (2004) 8(2) Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 15-30.
• Akıntürk T, Aile Hukuku (Beta Basım Yayım 2024).
• Alfredsson G and Eide A, Universal Declaration of Human Rights: A Common Standard of Achievement (Martinus Nijhoff Publishers 1999).
• Ankıtcı E Ç ve Arslan Y, ‘Bir Temel Hak Olarak Boşanma Hakkı’ (2024) 41(2) Anayasa Yargısı 507–548.
• Beijer M, ‘The Development of Positive Obligations Under the European Convention on Human Rights’ in Sacha Prechal and others (eds), Limits of Fundamental Rights Protection by the EU: The Scope for the Development of Positive Obligations (Intersentia 2018) 37-70 <https://doi.org/10.1017/9781780684727> E.T. 10 Eylül 2025.
• Carlson S N and Gisvold G, Practical Guide to the International Covenant on Civil and Political Rights (TransnationaI Publishers 2003).
• CCPR, General Comment No. 19: Article 23 (The Family), <https://tbinternet.ohchr.org/_layouts/15/treatybodyexternal/TBSearch.aspx?Lang=en&TreatyID=8&DocTypeID=11> E.T. 29 Ağustos 2025.
• CCPR, General Comment No. 28- Article 3 (The Equality of Rights Between Men and Women) https://tbinternet.ohchr.org/_layouts/15/treatybodyexternal/TBSearch.aspx?Lang=en&TreatyID=8&DocTypeID=11 E.T. 30 Ağustos 2025
• Çakmak U R, ‘Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde Evlenme Hakkı’ (2017) 25(2) Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 163-184.
• Doğru O ve Nalbant A, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi Açıklama ve Önemli Kararlar, C. 2, (Avrupa Konseyi Yayını 2013).
• ECtHR, Guide on Article 12 of the European Convention on Human Rights- Right to Marry, <https://ks.echr.coe.int/documents/d/echr-ks/guide_art_12_eng> E.T. 30 Ağustos 2025.
• Gerber P, Tay K and Sifris A, ‘Marriage- A Human Right for All?’ (2014) 36 Sydney Law Review 543-667.
• Gözübüyük Ş ve Gölcüklü F, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, (Turhan Kitabevi, 2016).
• Harris D J, O’Boyle M, Bates E P and Buckley C. M, Harris, O’Boyle and Warbrick Law of the European Convention on Human Rights (5th edn, Oxford University Press 2023).
• Karan U, ‘Evlenme ve Aile Kurma Hakkı’ içinde İnceoğlu, S (eds) İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Kapsamında Bir İnceleme (Beta Yayınları 2013).
• Merrills J G and Robertson A H, Human Rights in Europe A Study of the European Convention on Human Rights (Manchester University Press 2022).
• Murdock G P, Social Structure (3rd edn, The Free Press, London; The MacMillan Company, New York 1967).
• Nowak M, U.N Covenant on Civil and Political Rights: CCPR Commentary, (2nd Revised Edn, N.P. Engel Publisher 2005).
• OIC-IPHRC Study on: Sexual Orientation and Gender Identity in the Light of Islamic Interpretations and International Human Rights Framework, <https://www.oic-iphrc.org/home/post/8> E.T. 28 Ağustos 2025.
• Öztan B, Aile Hukuku (Turhan Kitapevi 2015).
• Rainey B, Mccormick P and Owey C, Jacops, White, and Owey The European Convention on Human Rights (8th edn, Oxford University Press 2020).
• Reid K A Practitioner’s Guide to the European Convention on Human Rights (6th Edn, Sweet/Maxwell 2019).
• Roos O and Mackay A, ‘A Shift in the United Nations Human Rights Committee’s Jurisprudence on Marriage Equality? An Analysis of Two Recent Communications from Australia’ (2019)19/4 Deakin Law School Legal Studies Research, <http://ssrn.com/abstract=3454967> E.T. 28 Ağustos 2025.
• UNGA, Recommendation on Consent to Marriage, Minimum Age for Marriage and Registration of Marriages, General Assembly Resolution 2018 (XX) 01 November 1965 <https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/recommendation-consent-marriage-minimum-age-marriage-and> E.T. 30 Ağustos 2025.
• Vundamati R, ‘Right to Marry and Found Family: A Most Challenged Human Right in Post Modern Era’, (2021) 59 Indian Journal of International Law 229-255 <https://doi.org/10.1007/s40901-020-00119-8> E.T. 25 Ağustos 2025.
• Washburn R A, ‘Freedom of Marriage: An Analysis of Positive and Negative Rights’ 2015 (8)1 Washington University Jurisprudence Review 87-114 <https://openscholarship.wustl.edu/law_jurisprudence/vol8/iss1/4> E.T. 10 Eylül 2025.