AMACIN İFA DIŞI YOLDAN GERÇEKLEŞMESİ VE AMACIN ORTADAN KALKMASI

Yıl 2020, Sayı: 44, 185 - 202, 15.10.2020

Semin Çeğindir

Öz

Amacın ifa dışı yoldan gerçekleşmesi ve amacın ortadan kalkması kavramlarındaki ‘amaç’ ile kast edilen, sözleşmenin objektif amacıdır. Amacın ifa dışı yoldan gerçekleşmesinde, alacaklı, borçlunun edimi dışında bir yolla tatmin edilmiş olmaktadır. Amacın ortadan kalkması halinde ise, ifa konusu edim ortadan kalktığından, alacaklının tatmin edilmesi de artık imkansız bir hal almaktadır. Amacın gerçekleşmesinin ve ortadan kalkmasının hukuki niteliğine ilişkin iki farklı görüş bulunmaktadır. Hakim olan görüş, amacın gerçekleştiği ve ortadan kalktığı durumların alacaklı temerrüdü değil, objektif imkansızlık teşkil ettiğidir. Bununla birlikte, konuya ilişkin temel problem, imkansızlığın meydana gelmesinden sonra karşı edim hasarına kimin katlanacağına yöneliktir. Neticede, imkansızlığın meydana gelmesinde ne borçlunun ne de alacaklının bir kusuru bulunmaktadır. Türk Borçlar Kanunu’nda ifa imkansızlığına yönelik hüküm, sorunu çözmede yetersiz kalmaktadır. Bu sebeple, öğretide, adına riski dağıtmaya yönelik çeşitli fikirler ortaya atılmıştır. Borçlunun etki alanında gerçekleşen imkansızlıkta TBK m. 136 hükmü sorunu çözmek adına yeterlidir. Fakat alacaklının etki alanında gerçekleşen imkansızlık için TBK m. 136 hükmünde örtülü boşluk olduğu kabul edilmelidir. Bu durumda alacaklı, en azından, borçlunun ifayı gerçekleştirmek adına yaptığı masrafları karşılamalıdır. Hakim, dürüstlük kuralı çerçevesinde karar vererek menfaat dengesini sağlamalıdır.

Anahtar Kelimeler

Amacın gerçekleşmesi,, amacın ortadan kalkması,, objektif imkânsızlık,, sonraki imkânsızlık,, amacın boşa çıkması.

Accomplishment of Purpose out of Performance and Loss of Purpose

Öz

The ‘purpose’ term in the notions of the accomplishment of purpose and loss of purpose refers to the objective purpose of the agreement. In the first case the creditor is satisfied prior to the performance by the debtor, while in the latter satisfaction of the creditor becomes impossible due to the impossibility of the performance. There are two different opinions about in which scope these cases are included. It is commonly accepted that both concepts lead to the objective impossibility of performance, not the default of the creditor. The matter of debate is about that whom is to bear the damage of counter performance when the impossibility occurs. Neither the debtor, nor the creditor is responsible for he occurrence of impossibility. The provision regarding the impossibility of performance in Turkish Code of Obligations is not sufficient in itself in solving the problem. For this reason, in doctrine, different opinions on risk distribution are improved. It is better to discuss the results in cases of accomplishment of purpose and loss of purpose differently. The provision 136 of TCO is sufficient to solve the problem by means of the impossibility occurs in the sphere of control of the debtor. However, it should be accepted that there is a gap in the said provision when the impossibility occurred in the sphere of control of the creditor. In this case, the creditor should, at least, cover the expenses that the debtor made to perform. The court decides within the scope of good faith and balance the interests.

Anahtar Kelimeler

Accomplishment of purpose,, loss of purpose,, objective impossibility,, subsequent impossibility,, frustration of purpose.

Kaynakça

• AKBULUT, Pakize Ezgi: “Anlamsız-Absürt Edimli Sözleşmelerin İmkânsızlığı (13.1.2011 Tarihli Alman Federal Mahkemesi Kararının Türk-İsviçre Hukuku Bakımından Değerlendirilmesi)”, Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.8, S.2, 2018.
• AKSOY, Hüseyin Can: Impossibility In Modern Private Law: A Comparative Study Of German, Swiss And Turkish Law And The Unification Instruments Of Private Law, Springer International Pu., Switzerland 2014.
• ALTAŞ, Hüseyin: “Borçlunun Sorumlu Olmadığı Sonraki İmkânsızlık” (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi, Ankara 1991.
• ALTUNKAYA, Mehmet: “Edi̇mi̇n Başlangıçtaki̇ İmkânsızlığı” (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi, Konya 2004.
• BACH, Ivo: Leistungshindernisse, Mohr Siebeck, Tübingen 2017.
• BAŞPINAR, Veysel: Borç Sözleşmelerinin Kısmi Butlanı, Ankara, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, 1998.
• BECKER, Hermann: Berner Kommentar, Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, Band VI: Obligationenrecht, 1. Abteilung: Allgemeine Bestimmungen, Art 1-183 OR, Bern 1945.
• BECKER, Maximilian: Absurde Verträge, Mohr Siebeck, Tübingen 2013. (BECKER, Absurde Verträge)
• BEUTHIEN, Volker: Zweckerreichung und Zweckstörung Im Schuldverhältnis, Tübingen 1969.
• CANBOLAT, Ferhat: Sözleşmelerde Amacın Gerçekleşmesi Çökmesi ve Boşa Çıkması, Yetkin Yayınları, Ankara 2012.
• DALCI ÖZDOĞAN, Nurcihan: “İfa Engelleri Hukukunda Amacın Gerçekleşmesi ve Amacın Ortadan Kalkması”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.9, S.2, 2018.
• DECKENBROCK, Christian/ HÖPFNER, Clemens : Bürgerliches Vermögensrecht, UTB, 2015.
• DURAL, Mustafa: Borçlunun Sorumlu Olmadığı Sonraki İmkânsızlık, İstanbul, Fakülteler Matbaası, 1976.
• EMMERICH, Volker: Das Recht Der Leistungsstörungen, 6. Aufl., München 2005.
• EREN, Fikret: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 13. Bası, Beta Yayınevi, İstanbul 2011.
• ESSER, Josef: Schuldrecht, Algemeiner Teil, Bd. I, 3. Aufl., Karlsruhe 1968.
• FIKENTSCHER,Wolfgang/ HEINEMANN, Andreas: Schuldrecht: Allgemeiner und Besonderer Teil, 11. Auflage, De Gruyter Studium, 2017.
• İNCEOĞLU, Murat: “İfanın Alacaklı Yüzünden İmkânsızlaşması”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 57, S. 4
• KILIÇOĞLU, Ahmet: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 14. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara 2012.
• KLEIN, Peter: Untergang der Obligation durch Zweckerreichung, Berlin 1905.
• KLINKE, Ulrich: Causa und genetisches Synallagma - Zur Struktur der Zuwendungsgeschäfte, Dissertation Köln, Berlin 1983.
• KÖHLER, Helmut: Unmöglichkeit und Geschäftsgrundlage bei Zweckstörungen im Schuldverhältnis, München 1971.
• KURT, L. Müjde: Borçlunun Sorumlu Olmadığı Sonraki İmkânsızlık (TBK m.136), Yetkin Yayınları, Ankara 2016.
• LARENZ, Karl: Lehrbuch Des Schuldrechts, Erster Band, Allgemeiner Teil, 14. Aufl., München 1987.
• LARENZ, Karl: Geschäftsgrundlage und Vertragserfüllung, Die Bedeutung “veränderter Umstände” im Zivilrecht, 3. Aufl., München 1963, (LARENZ, Geschäftsgrundlage).
• NOMER, Halûk N.: Borçlar Hukuku, Genel Hükümler, 15. Bası, Beta Yayınları, İstanbul 2017.
• OĞUZMAN, Kemal/ ÖZ, Turgut, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 8.Baskı, Vedat Kitapçılık, İstanbul 2010.
• OĞUZMAN, M. Kemal/ ÖZ, Turgut: Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt I, İstanbul 2018 (OĞUZMAN/ÖZ, 2018).
• RAAB, Thomas: Austauschvertrage mit Drittbeteiligung, Mohr Siebeck, Tübingen 1999.
• REITER, Christian: Vertrag und Geschäftsgrundlage im deutschen und italienischen Recht, Mohr Siebeck, 2002.
• REİSOĞLU, Sefa: Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 01.07.2012 Tarihinde Yürürlüğe Giren Yeni Borçlar Kanunu’na Göre Hazırlanmış Yirmiüçüncü Bası, İstanbul, Beta Yayınları, 2012.
• RÖDL, Julia: Die Spannung Der Schuld, Duncker&Humblot, Berlin 2002.
• SEROZAN, Rona (KOCAYUSUFPAŞAOĞLU/HATEMİ/ARPACI ile Beraber) : İfa, İfa Engelleri, Haksız Zenginleşme, 5.Bası, Filiz Kitabevi, İstanbul 2009.
• SULZER, Stefan: Zweckstörungen Im Schweizerischen Vertragsrecht, Zürich 2002.
• ŞAFAK, Esma Elif: “ Teorik Boyutuyla İfa İmkansızlığı” (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul 2019.
• TOPUZ, Seçkin / CANBOLAT, Ferhat: “Türk-İsviçre ve Alman Borçlar Hukukunda İmkânsızlığın Düzenlenişi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.57, S.3 , 2008.
• VON ALVENSLEBEN, Philipp Carl: “Fundamental change of circumstances and the principle of causa finalis” (LLM diss.), Stellenbosch University, August 2001, s. 75.
• WEBER, Rolf H.: Berner Kommentar Zum Schweizerischen Privatrecht, Bd.Vi: Obligationenrecht, 1.Abt.: Allgemeine Bestimmungen, 5. Teilband: Die Folgen Der Nichterfüllungt, Art. 97-109 Or, Bern 2000.
• WIEGAND, Wolfgang: Obligationenrecht I, Art. 1-529 OR, 6. Auflage, Hrsg. Heinrich Honsell, Nedim Peter Vogt, Wolfgang Wiegand, Basel 2015.