DELİL DEĞERLENDİRME YASAKLARI BAKIMINDAN ZEHİRLİ AĞACIN MEYVESİ DOKTRİNİ

Yıl 2022, Sayı: 49, 165 - 202, 10.01.2022

Hamid Köse

https://doi.org/10.54049/taad.1055720

Öz

Deliller ceza muhakemesinde maddi gerçeğe ulaşmanın bir ön koşulu olarak önemli
bir yere sahiptir. Delilsiz bir ceza muhakemesinden bahsedilemeyeceği gibi ceza
muhakemesinde delilden daha önemli bir kavram da yer almamaktadır. Sanık ve
mağdurun haklarından, delili toplayan muhakeme süjelerinin uyması gereken kurallara
kadar delillerin sirayet etmediği bir ceza muhakemesi müessesesi de bulunmamaktadır.
Öyle ki deliller muhakemenin her alanında ileri sürülebilmenin yanında muhakemenin
gidişatını değiştirebilecek niteliğe sahip olmaları bakımından da muhakemenin olmazsa
olmazı olarak karşımıza çıkmaktadır. Ceza muhakemesinin başlamasına sebep olan bir
suçun işlendiğinin öğrenilmesi de bir delil sayesindedir. Delillerin toplanması kadar ne
şekilde değerlendirileceği de hayati önemi haiz bir konudur. Delilleri değerlendirirken
dikkat edilecek hususlar ile delillerin değerlendirilmesinde uyulması gereken kurallar
yargılamanın adilliği noktasında önemli güvenceler içermelidir. Delil değerlendirme
yasakları da tam bu noktada devreye girmekte delillerin serbestçe değerlendirilmesine
bir takım istisnalar öngörmektedir. Zehirli ağacın meyvesi doktrini de yıllardan
beri gerek doktrinde ve gerekse yargı kararlarında tartışılagelen, ceza muhakemesi
sistemlerinde delillerin değerlendirilmesi bakımından önemli bir yere sahip ve delillerin
değerlendirilebilmeleri açısından yol gösterici nitelikte bir öğretidir. Genelde hukuka
aykırı deliller bakımından ifade edilen doktrin, delil değerlendirme yasakları bakımından
irdelenmemekte ve hukuka aykırı elde edilmiş olan bir delil sayesinde elde edilen delilin
yargılamada kullanılıp kullanılamayacağı sorusunun cevabını bulmaya çalışmaktadır.
Ancak yargılamada sadece hukuka aykırı deliller değil hukuka uygun yollarla elde edilmiş
olsalar dahi sonradan bazı olguların gerçekleşmesiyle değerlendirilme dışı bırakılan
birtakım deliller de bulunmaktadır.
Bu bağlamda bu tür değerlendirilmesi yasak olan ancak hukuka uygun olarak elde edilmiş
deliller sayesinde elde edilen diğer deliller değerlendirilebilecek midir, yoksa zehirli ağacın
meyvesi doktrininin de olduğu gibi değerlendirmenin yasaklanması bu deliller sayesinde
elde edilen delilere de mi sirayet edecektir? Makalede öncelikle zehirli ağacın meyvesi
doktrinine ilişkin genel açıklamalar ve Ülkemiz uygulaması incelendikten sonra bu
doktrinin delil değerlendirme yasakları bakımından uygulanıp uygulanamayacağı hususu
irdelenecektir. Diğer bir ifadeyle, değerlendirilmesi yasak olan bir delil sayesinde elde edilen
delilin yargılamada kullanılıp kullanılamayacağı sorusunun cevabı bulunmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Delil, delillerin değerlendirilmesi, delil değerlendirme yasakları, zehirli ağacın meyvesi

The Fruit of the Poisonous Tree Doctrine in Terms of Evidence Evaluation Prohibitions

Öz

Evidence has an important role in criminal procedure as a precondition for reaching the factual truth. Just as it is not possible to address criminal procedure without evidence, there is no concept in the criminal procedure that is more important than evidence either. Likewise, there is no criminal procedure under which evidence has no impact upon a range of elements from the rights of the accused and the victim to the rules that must be followed by those who collect evidence. Evidence also emerges as an indispensable part of the criminal procedure in that it may be provided at any stage of the procedure and, given its nature, it may change the course of the procedure. It is also thanks to evidence that it is found out that a crime has been committed, which then leads to the initiation of criminal proceedings. The manner in which the evidence will be evaluated is as much important as their collection. The points to be taken into consideration and the rules to be followed in the evaluation of the evidence must provide essential guarantees as to the fairness of the procedure. It is at this very point that the prohibitions on evidence evaluation come into play and provide for certain exceptions to the free evaluation of evidence. The fruit of the poisonous tree is a doctrine which has been discussed both as a doctrine and in judicial decisions for years, has an important place in the evaluation of evidence in criminal procedure systems and is a guiding doctrine in terms of evaluation of evidence. The doctrine, which is generally expressed in terms of illegally obtained evidence, is not examined in terms of evidence evaluation prohibitions and tries to find the answer to the question of whether the evidence obtained through an illegally obtained evidence can be evaluated. However, in the criminal procedures, there are not only illegal evidences, but also some evidences, even if they are obtained through legal means, that are excluded due to the realization of some facts. In this context, is it possible to evaluate the evidence obtained thanks to the evidence that has been obtained in accordance with the law but is forbidden to be evaluated? or will the prohibition of evaluation, like the doctrine of the fruit of the poisonous tree, also affect the insane obtained through these evidences? In the article, first of all, after examining the general explanations about the doctrine of the fruit of the poisonous tree and the practice of our country, whether the fruit of the poisonous tree doctrine has scope of application as regards the rules on the evidence evaluation prohibition will be discussed. In other words, it will be tried to find the answer to the question of whether the evidence obtained by means of an evidence that is forbidden to be evaluated can be evaluated in the criminal proceedings.

Anahtar Kelimeler

Evidence, evaluation of evidence, evidence evaluation prohibitions, fruit of the poisonous tree

Kaynakça

• ‘Evidence - Defendant’s Confession Following Confrontation with Illegally Seized Evidence Not Excluded Where Independent Motive Induced the Confession’ (1975) 9 University of Richmond Law Review 767
• ‘Exclusionary Rule: United States v. Calandra, 414 U.S. 338 (1974)’ (1974) 65 Journal of Criminal Law and Criminology 460
• ‘Exclusionary Rule: United States v. Calandra, 414 U.S. 338 (1974)’, 461
• Ahmet Gökcen ve Kerim Çakır, ‘Ceza Muhakemesinde Delil, Delillerin Muhafazası, Toplanması, Değerlendirilmesi ve Delil Yasakları’, (2019) 21 D.E.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi Prof. Dr. Durmuş TEZCAN’a Armağan 2911
• Ali Eryılmaz, Ceza ve Disiplin Hukukunda Hukuka Aykırı Delil (Hukab Yayınları 2013)
• Ana Maria Torres Chedraui, ‘An Analysis of the Exclusion of Evidence Obtained in Violation of Human Rights in Light of the Jurisprudence of the European Court of Human Rights’, (2010-2011) 15 Tilburg Law Review 205
• Ayhan Önder ve Erol Cihan, Özet Ceza Muhakemesi Hukukuna 1992 Değişiklikleri ile İlgili Ek, (Filiz Kitabevi 1993)
• Bahri Öztürk, Durmuş Tezcan, Mustafa Ruhan Erdem, Özge Sırma, Yasemin F. Saygılar, Esra Alan, Nazari ve Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuk Ders Kitabı, (3. Basım, Seçkin Yayınları 2010)
• Bahri Öztürk, Yeni Yargıtay Kararları Işığında Delil Yasakları (Ankara Üniversitesi SBF İnsan Hakları Merkezi Yayınları 1995)
• Berrin Akbulut, ‘Delil Değerlendirme Yasakları’ (Aralık 2010) 2 Fasikül Hukuk Dergisi 6
• Binyamin Blum, ‘Exclude Evidence You Exclude Justice’? A Critical Evaluation of Israel’s Exclusionary Rule After Issacharov’ (2010) 16 Southwestern Journal of International Law 385
• Brian S. Conneely and P. Murphy Edmond, ‘Inevitable Discovery: The Hypothetical Independent Source Exception to the Exclusionary Rule’ (Fall 1976) 5 Hofstra Law Review 137
• Cem Şenol, Teori ve Uygulamada Ceza Muhakemesinde Hukuka Aykırı Delillerin Kullanılması ve Değerlendirilmesi Yasağı (1. Basım, Levha Yayıncılık 2015)
• Christopher Slobogin, ‘A Comparative Perspective on the Exclusionary Rule in Search and Seizure Cases’ (2013) Vanderbilt Public Law Research 1
• Cumhur Şahin ve Neslihan Göktürk, Ceza Muhakemesi Hukuku-II (6. Basım, Seçkin Yayıncılık Şubat 2017)
• Cumhur Şahin, ‘Yargıtay Kararları Işığında Hukuka Aykırı Deliller ve Değerlendirilmeleri Sorunu’ (1998) I AÜEHFD 87
• Cumhur Şahin, Ceza Muhakemesi Kanunu Gazi Şerhi (Seçkin Yayıncılık 2005)
• Cumhur Şahin, Sanığın Kolluk Tarafından Sorgulanması, (Yetkin Yayınları 1994)
• Doğan Soyaslan, ‘Hukuka Aykırı Deliller’ (2003) VII AÜEHFD 9
• Eileen Skinnider, ‘Improperly or Illegally Obtained Evidence: The Exclusionary Evidence Rule in Canada’, (December 2005) International Centre for Criminal Law Reform and Criminal Justice Policy 1
• Ekrem Çetintürk, Onarıcı Adalet ve Ceza Adalet Sisteminde Uzlaştırma (Adalet Yayınevi 2017)
• Erdener Yurtcan, Ceza Yargılaması Hukuku (11. Basım, Vedat Kitapçılık Basım Yayım Dağıtım 2005)
• Ersan Şen, Türk Ceza Yargılaması Hukukunda Hukuka Aykırı Deliller Sorunu, (1998)
• Feridun Yenisey ve Ayşe Nuhoğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku (Güncellenmiş 4.Basım, Seçkin Yayıncılık 2016)
• Feridun Yenisey, ‘Örgütlü Suçluluk ve Hukuka Aykırı Deliller’ (1996) Hukuka Aykırı Deliller Semineri ve Sempozyumu İstanbul Barosu Yayını
• Feridun Yenisey, ‘Yasak Yöntemlerle ve Hukuka Aykırı Şekilde Elde Edilen Deliller’ içinde Vural Savaş - Sadık Mollamahmutoğlu (edt.), Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununun Yorumu, (Cilt I Seçkin Yayıncılık 1995) 1239
• Howard R. Shapiro, ‘Miranda without Warning: Derivative Evidence as Forbidden Fruit’, (1974) 41 Brooklyn Law Review 325
• James Stribopoulos, ‘Lessons from the Pupil: A Canadian Solution to the American Exclusionary Rule Debate’ (1999) 22 Boston College International & Comparative Law Review 77
• Jeffrey M. Bain and Michael K. Kelly, ‘Fruit of the Poisonous Tree: Recent Developments as Viewed Through Its Exceptions’ (1977) 31 University of Miami Law Review 615
• John Jackson, ‘Human Rights, Constitutional Law and Exclusionary Safeguards in Ireland’ içinde Roberts, Paul ve Jill Hunter (edt.) Criminal Evidence and Human Rights Reimagining Common Law Procedural Traditions (Hart Publishing: Oxford ve Portland, Oregon, 2012)
• Julianne P. Arfeit, ‘A Triumph of Liberalism: The Supreme Court of Canada and The Exclusion of Evidence” (2002) 40 Alberta Law Review 299
• Kayıhan İçel, ‘Sorgulamada Hukuka Aykırılık ve Sonuçları’, (1988) İÜHF Prof. Dr. Nurullah Kunter’e Armağan 121
• Kersi B Shroff and Stephen F. Clarke, Admissibility of Illegally Obtained Evidence: A Comparative Analysis of the Laws of England, Scotland, Ireland, Canada, Australia, and New Zealand, (Library of Congress Law Library 1981)
• Khagesh Gautam, ‘The Unfair Operation Principle and The Exclusionary Rule: On The Admissibility of Illegally Obtained Evidence in Criminal Trials in India’ (2017) 27 Indiana Int’l & Comp. Law Review 147
• M.J. Borgers and L. Stevens, ‘The Use of Illegally Gathered Evidence in the Dutch Criminal Trial’ (December 2010) 14 Electronic Journal of Comparative Law 1
• Marc Thommen and Mojan Samadi, ‘The Bigger the Crime, the Smaller the Chance of a Fair Trial? Evidence Exclusion in Serious Crime Cases Under Swiss, Dutch and European Human Rights Law’ (2016) 24 European Journal of Crime Criminal Law and Criminal Justice 65
• Marc. S. Groenhuijsen, ‘Illegally obtained evidence: an analysis of new trends in the criminal justice system of The Netherlands’ (2008) XIIIth World Congress of Procedural Law: The Belgian and Dutch Reports 91
• Mark D. Wiseman, ‘The Derivative Imperative: An Analysis of Derivative Evidence in Canada’, (May 1997) 39 Criminal Law Quarterly 435
• Mehmet Gödekli, ‘Türk Ceza Muhakemesinde Maddi Gerçeğe Ulaşmanın Ön Koşulu Olarak Hukuka Aykırı Delillerin Değerlendirilmesi Yasağı’, (2016) 65 AÜHFD 1815
• Metin Köse, ‘Amerikan Ceza Muhakemesi Hukukunda Hukuka Aykırı Delillerin Dışlanması’ (2019) 9 Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi 159,
• Michael Madden, ‘The Exclusion of Improperly Obtained Evidence at the International Criminal Court: A Principled Approach to Interpreting Article 69(7) of the Rome Statute’ (April 2014) Dalhousie University 77
• Miller French Rosamond, ‘Krauss v. Superior Court: A Case Study on the Failure of the Fourth Amendment Exclusionary Rule’ (1972) 13 Santa Clara Lawyer 256
• Mohammed Saif and Alden Wattad, ‘Did God say, ‘You shall not eat of any tree of the garden’?” Rethinking the “Fruits of the Poisonous Tree” in Israeli Constitutional Law’, (2005) Oxford University Comparative Law Forum, https://ouclf.law.ox.ac.uk/did-god-say-you-shall-not-eat-of-any-tree-of-the-garden-rethinking-the-fruits-of-the-poisonous-tree-in-israeli-constitutional-law/ (Erişim tarihi: 11.01.2021)
• Morgan Cloud, ‘Judicial Review and the Exclusionary Rule’ (1998-1999) 26 Pepperdine Law Review 835
• Muharrem Özen ve Mustafa Özen, ‘Ceza Muhakemesi Hukukunda Delil Yasakları’, (2012) IX Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Duygun Yarsuvat’a Armağan 301
• Nardone v. United States [1939] U.S. Supreme Court 240, [1939]
• Nur Centel ve Hamide Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku, (Yeniden ve Gözden Geçirilmiş 13.Basım, Beta Eylül 2016)
• Paras Mary, ‘A Relook at the Admissibility of Illegally or Improperly Obtained Evidence’, (Mart 2019) VIII Nliu Law Review 213
• Pervin Aksoy İpekçioğlu, ‘Gözaltında Alınan İfadenin Önemi ve Delil Değeri’ (2008) 57 AÜHFD 51
• R. H. Reid, ‘Criminal Law Admissibility of Illegally Obtained Evidence Impeachment of Accused as Witness’ (December 1955) 35 Oregon Law Review 51
• Rhett DeHart, ‘Is the Exclusionary Rule Doomed’ (2015) 26 South Carolina Law Journal 41
• Robert E. Burns, ‘Mapp v. Ohio: An All-American Mistake’ (1969) 19 De Paul Law Review 80
• Robert M. Pitler, ‘The Fruit of the Poisonous Tree Revisited and Shepardized’ (1968) 56 California Law Review 579
• S. M. Das Gupta, ‘Unnatural death investigation in India. A plea for the introduction of a medical examiner system of inquest’ (June 1986) Am J Forensic Med Pathol 133
• Seydi Kaymaz, Uygulama ve Teoride Ceza Muhakemesinde Hukuka Aykırı (Yasak) Deliller, (Seçkin Yayıncılık 1997)
• Sidney N. Lederman, Alan W. Bryant, Michelle K. Fuerst, The Law of Evidence in Canada, (5th ed, LexisNexis 2018)
• Silverthorne Lumber Co. - US [1920] The District Court of The United States for the Western District of New York 358, [1920] 385
• Timur Demirbaş, Soruşturma Evresinde Şüphelinin İfadesinin Alınması (Güncellenmiş 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık 2015)
• Tutanaklarla Ceza Muhakemesi Kanunu, (Adalet Bakanlığı Yayın İşleri Dairesi Başkanlığı 2005)
• Vahit Bıçak, Suç Muhakemesi Hukuku, (Genişletilmiş 2. Basım, Seçkin Yayıncılık Eylül 2011)
• Vepa P. Sarathi, ‘Historical Background of The Indian Evidence Act, 1872’, (1972) Journal of The Indian Law Institute 1
• Vijay Pal Singh, ‘Poison tree principle: It’s applicability in India’, (January 2018) 3 International Journal of Advanced Research and Development 370
• Volkan Dülger, Ceza Muhakemesi Hukukunda Dışlama Kuralı ve Hukuka Aykırı Delillerin Uzak Etkisi (Zehirli Ağacın Meyvesi Öğretisi), (1. Basım, Seçkin Yayıncılık 2014)
• W. Broeder Dale, ‘Wong Sun v. United States, A Study in Faith and Hope’, (1963) 42 Nebraska Law Review 483
• William F Frey, ‘Criminal Procedure - Fruit of the Poisonous Tree - Exclusionary Rule Applied with Greater Reluctance to Live Witness Testimony’ (March 1979) 25 Wayne Law Review 935
• Wong Sun v. United States [1963] U.S. Supreme Court 36 [1963]
• Yener Ünver ve Hakan Hakeri, Ceza Muhakemesi Hukuku (12. Basım, Adalet Yayınevi 2016)
• Yuval Merin, ‘Lost Between the Fruits and The Tree: In Search of a Coherent Theoretical Model for The Exclusion of Derivative Evidence’, (Spring 2015) 18 New Criminal Law Review 273