TÜRK HUKUKUNDA KARŞILIKSIZ ÇEK KEŞİDE ETMEK FİİLİNE ÖNGÖRÜLEN YAPTIRIMLARIN TARİHSEL GELİŞİMİ VE SORUNLARI

Yıl 2022, Sayı: 49, 455 - 490, 10.01.2022

Safa Erşan

https://doi.org/10.54049/taad.1055804

Öz

Bir kambiyo senedi olan çek, tedavül kabiliyeti ve yaygın kullanımı sebebiyle diğer kambiyo senetlerinden ayrı bir öneme sahiptir. Çekin karşılıksız çıkması durumunda uygulanacak yaptırımın ne olacağı konusu Türk hukukunda öteden beri tartışmalı bir alan olarak yerini korumaktadır.
Karşılıksız çek keşide etmek fiiline ilişkin ayrı düzenlemenin yapıldığı ilk tarih olan 1985 yılından bugüne kadar altı farklı düzenleme yapılmıştır. Bu süreç içinde Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Ek 4 Numaralı Protokolün 1. maddesinde yer alan ‘‘borç için kimsenin özgürlüğünden yoksun bırakılamayacağı’’ hükmü tartışmaları başka bir boyuta taşımıştır. İç hukukumuzda yapılan yeni düzenlemeler de sorunu çözememiş ve tartışmaları nihayete erdirememiştir. 1985 yılında hürriyeti bağlayıcı bir cezayla başlayan yaptırım süreci, 2016 yılında Çek Kanunu’nda yapılan son düzenlemelerle adli para cezası yaptırımıyla sonlandırılmıştır.
Bu çalışmada çekin karşılığının bulunmaması durumunda Türk hukukunda öngörülen yaptırımların tarihsel süreç içerisindeki gelişimi; değişikliklerin gerçekleştiği dönemlerde doktrinde olan tartışmalar ile yargı kararlarına da yer verilerek incelenmiş ve görüşlerimize yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

karşılıksız çek, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı, borç için hapis yasağı, karşılıksız çekte yaptırım sistemi ve tarihçesi

The Historical Development and Problems of the Sanctions Implemented in Turkish Law Against Dud Cheque

Öz

The cheque, which is a bill of exchange has different importance than other bills of exchange due to its circulatory ability and widespread use. The issue of the sanction that will be implemented if the check is ‘‘dud cheque’’ remains a controversial area in Turkish law for a long time.
Six different amendments have been made since 1985, the first date when separate arrangements regarding dud cheque were made. In this process, the provision that “no one can be deprived of his freedom for debt” included in Article 1 of the Additional Protocol No.4 of the European Convention on Human Rights has taken the discussions to another dimension. The new regulations made in our domestic law have not solved the problem and could not end the discussions. The sanction process, which started as a prison sentence in 1985, ended with a criminal fine sanction with the last amendment to the Cheque Law in 2016.
In this study, the historical development of the sanctions implemented in Turkish law against dud cheque was evaluated with the discussions in the doctrine and judicial decisions according to periods when the changes took place and our opinions were given.

Anahtar Kelimeler

dud check, prohibition of issuing a check and opening of check accounts, ban on imprisonment for debt, sanction system and its history against dud check

Kaynakça

• ALBAYRAK, Hakan; BOZDAĞ, Ahmet: “Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçunun İcra Ceza Mahkemesinde Yapılacak Olan Yargılama Hakkında Bir İnceleme”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, S:33, Y:9, 2018, s. 243-282.
• ARSLAN, Çetin: “Karşılıksız Çek Suçunda Etkin Pişmanlık”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, C:1; S:5, 2011, s. 159-210.
• ATALAN, Haluk: “Güncel Bir Sorun: Karşılıksız Çek”, Ankara Barosu Dergisi; S:1, 1983, s. 30-49.
• BAŞMAN, Murat: “3167 Sayılı Çek Yasasında 3863 Sayılı Yasa ile Yapılan Değişiklik ve Bir Yargıtay Kararı”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S:3-4, 1993, s. 357-361.
• BAYDAR, Zeki: “Yargıtay Kararları Işığında Karşılıksız Çek ile Dolandırıcılık Suçu ve Bu Suçun Tekemmül Anı İle İlgili Bazı Tahsil, Tenkit ve Düşünceler”, Ankara Barosu Dergisi, S:4, 1981, s. 655-671.
• ÇETİNER, Ufuk: “Anayasanın 38. Maddesi Değişmesi Sebebiyle Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçu ve İcra İflas Suçları Bakımından Ortaya Çıkan Hukuksal Durumlar’’, Ankara Barosu Dergisi, S:1, 2002, s. 173-181.
• EKŞİ, Dağlar: ‘‘4814 Sayılı Kanun’la Değişik 3167 Sayılı Çek Hamillerinin Korunması ve Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi Hakkında Kanun Açkısından Karşılıksız Çek’’, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C:21, S:2, 2003, s. 209.
• DEMİR, Şamil: “5941 Sayılı Çek Kanununda Düzenlenen İdari ve Ceza Yaptırımlar”, Ankara Barosu Dergisi, S:1, 2013, s. 201-220.
• DİRİKKAN, Hanife: “Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun ile İcra İflas Kanununda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun Tasarısı Eleştirisi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:4; S:1, 2002, s. 1-37.
• DOMANİÇ, Hayri: “Karşılıksız Çeke Hapis Cezası Anayasa Aykırıdır’’, Legal Hukuk Dergisi, S:11, Kasım 2003, s. 2737-2743.
• DOMİNİÇ, Hayri: Karşılıksız Çek, İstanbul, Arpaz Matbaacılık, 1983.
• DÖNMEZER, Sulhi: ‘‘Karşılıksız Çek’’, İstanbul Hukuk Fakültesi Mecmuası, S:1-4, 1977, s. 303-324.
• DURSUN, Alev Deniz: Karşılıksız Çek Keşide Etmenin Hukuki ve Cezai Sorumluluğu, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2019.
• EKŞİ, Dağlar: “4814 Sayılı Kanun ile Değişik 3167 Sayılı Çek Hamillerinin Korunması ve Çek Ödemelerinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun Açısından Karşılıksız Çek”, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C:21, S:2, 2003, s. 205-228.
• ERCAN, İsmail: Karışılıksız Çek ve Cezai Sonuçları: Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Neden Olma Suçu, 2. Baskı, Ankara, 2019.
• ERSOY, Ayşe Nur: “5941 Sayılı Çek Kanununda Yapılan Değişiklik Çerçevesinde Çeklerde Karşılıksızdır İşlemine Sebebiyet Verilmesinin Cezai ve İdari Yaptırımları’’, Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, S:1, 2019, s. 259-310.
• HACIOĞLU, Caner: “Son Yasal Değişiklikler Çerçevesinde Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçu Üzerine Bir İnceleme”, Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:7; S:1-2, 2003, s. 129-159.
• KAYANÇİÇEK, Murat: “5941 Sayılı Çek Kanununa İlişkin Eleştiriler ve Değişiklik Önerileri(Uygulama ve- Doktrin)”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi; C:1; S:8, 2012, s. 261-292.
• KENDİGELEN, Abuzer: Çek Hukuku, 5.Baskı, İstanbul, Oniki Levha Yayınları, 2019.
• KURŞUN, Fatma: ‘Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçu, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış) Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2010.
• NARBAY, Şafak: “5941 Sayılı Çek Kanununun Getirdiği Bazı Yenilikler ve Bunların Değerlendirilmesi”, Terazi Hukuk Dergisi, S:43, 2010, s. 65-99.
• ÖZDAMAR, Mehmet: ‘‘Çek Kanununda Yapılan Değişiklik Üzerine Bir Değerlendirme’’, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:6, S:1, 2002, s. 101-154.
• ÖZTAN, Fırat: Kıymetli Evrak Hukuku, 20. Baskı, Ankara, Turhan Kitabevi, 2012.
• PULAŞLI, Hasan: Yeni Çek Hukuku ve İlgili Mevzuat, Ankara, Adalet Yayınevi, 2010.
• UYAR, Talih: “Karşılıksız Çek Çekmek(Keşide Etmek) Suçu”, Ankara Barosu Dergisi, S:5-6, 1987, s. 671-683.
• YILDIRIM, Zeki; ÇETİNTÜRK, Ekrem: “İbraz Edilen Çek ile İlgili Olarak Karşılıksız İşlemi Yapılması Hakkında Nasıl Bir Yaptırım Uygulanması Gerektiği Sorunu”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S:103, 2012, s. 27-84.
• YÖRDEM, Yılmaz: “6728 Sayılı Kanunla Çek Kanununda Yapılan Değişiklikler ve Karşılıksız Çek Sorunsalı”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi; S:33, Y: 9, 2018, s. 347-368.