Din Duygusunun Bilimsel Temeli Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2025, Sayı: 44, 49 - 58, 29.06.2025

Fatımanur Güçlüer , Ruhattin Yazoğlu

Öz

Din duygusu, insanların hayatı anlama ve anlamlandırma ihtiyacından doğar. Bu ihtiyacın temeline ilişkin ise birden çok varsayım vardır. Çalışmamızda din duygusunun bilimsel temeli, nörobilimsel ve evrimsel perspektiflerden ele alınırken ayrıca yaratılışçı görüşler ışığında fıtrat anlayışı da incelenmiştir. Dinî inançların kökenine ve insanın anlam arayışının kaynağına dair daha derinlikli bir bakış açısı sunmak makalemizin temel amaçlarındandır.
Bilimsel açıdan, din duygusunun temelleri beynin belirli bölgelerindeki aktivite ve biyokimyasal süreçlerle ilişkilendirilir. Bu durumun kişinin kendini aşma, ruhanî deneyimler yaşama ve toplumsal bağlar kurma eğiliminde önemli rol oynadığı düşünülür. Örneğin toplu ibadetlerin insanları bir araya getirmesi ve insanın kendini güvende hissetmesi bu biyolojik mekanizmayla ilişkilendirilmektedir.
Evrimsel psikoloji perspektifinden ise din duygusu, insan topluluklarında iş birliği, güven ve ahlâkî normların gelişmesine katkı sağlayarak hayatta kalmayı destekleyen, insanın sağlıklı bir birey olarak yaşamasını sağlayan bir araç olarak ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla varlığının başlangıcında insanda böyle bir duygu yokken, hayatta kalabilmek ve varlığının devamlılığını sağlayabilmek için din duygusu insanda evrimle birlikte var olmuştur. Ayrıca Yaratıcı tarafından insanın fıtratına kodlandığına inanılan din duygusu, diğer bakış açılarıyla birlikte değerlendirilmiş ve mukayeseli olarak incelenmiştir.
Çalışmamamızda neticesinde dinî inancın kaynağının salt bilimsel metotlarla açıklanamayacağı sonucuna varılmıştır. Burada din inancının önemi vurgulanmış ve dinin insanların varlık amaçlarını anlama çabalarını destekleyen rolü üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Din , Bilim , Din Duygusu , Nöroteoloji , Tanrı Geni

Kaynakça

• Alper, Hülya, İmanın Psikolojik Yapısı, Rağbet Yayınları, İstanbul 2013.
• Altun, Rıza, “Dindarlık ve Depresyon İlişkisi”. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, 1(1), 2015.
• Newberg, Andrew, et al. "Cerebral blood flow during meditative prayer: preliminary findings and methodological issues." Perceptual and motor skills, 97(2), 2003, 625-630.
• Aydin, Ali Rıza, “İnanma İhtiyacı Ve Dinî Ritüellerin Psikolojik Değeri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 9(2), 2009, 87-100.
• Banerjee, Konika, Bloom, Paul, “Why did this happen to me? Religious believers’ and non-believers’ teleological reasoning about life events”. Cognition, 133(1), 2014, 277-303.
• Blackmore, Susan, Bilinç Üzerine Konuşmalar, Küre Yayınları, İstanbul 2020.
• Blaise Pascal, Düşünceler, (Çev.; İsmet Zeki Eyüboğlu), Say Yayınları, İstanbul 2011.
• Bloom, Paul, “Evrimsel Bir Rastlantı Olarak Dini İnanç”, (Çev.:Osman Zahid Çiftçi), Religious Belief as an Evolutionary Accident, 2015.
• Can, Seyithan, “Allah’a İman’ın Psiko-Sosyal Temelleri (Maslow’un İhtiyaçlar Piramidi Bağlamında Bir Değerlendirme)”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(2), 473-501.
• Cevizci, Ahmet, Metafiziğe Giriş, Say Yayınları, İstanbul 2019.
• Deniz, Gürbüz, Anlam Ve Varlık Boyutuyla İnsan, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2015.
• Doko, Enis, “Çağdaş nörobilim ve dini tecrübe: Nöroteolojik tezler bir zihinsel durum olan Tanrı inancını yanlışlayabilir mi?”. MetaZihin: Yapay Zeka ve Zihin Felsefesi Dergisi, 2018.
• Farabi, On the Perfect State, (Çev.:Richard Walzer), Clarendon Press, 1985.
• Hamer, Dean, The God Gene, Doubledey, USA 2004.
• İbn Sina, İbni Tufeyl, Hay bin Yakzan, (Çev.: M. Şerefeddin Yaltkaya, Babanzade Reşid), YKY Yayınları, İstanbul 2023.
• İbn Sina, The Metaphysics of Healing: Avicenna's Metaphysics of the Healing, (Çev.: Michael E. Marmura), Brigham Young University Press, 2005.
• Kasapoğlu, Abdurrahman, Ku’an’da İman Psikolojisi, Yalnızkurt Yayınları, İstanbul 1997.
• Kırkpatrıck, Leea, “An Emerging New Foundation For The Psychology Of Religion”. Handbook Of The Psychology Of Religion And Spirituality, 101, 2005.
• Koçak, Ali, Kayıklık, Hasan, “Duygular Bağlamında Din Duygusu ve Dinî Duygular”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Çüifd,) 19(2), 2019, 685-713.
• Köylü, Mustafa, Oruç, Cemil, “Dini İnancın Temellerinin Bilimsel ve Teolojik Değerlendirmesi: Nöroteoloji”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 25(2), 2021, 547-560.
• Kutub, Muhammed, Evrim ve Değişmezlik, Beka Yayınları, İstanbul 2013.
• Newberg, Andrew B, Eugene G. d'Aquili, “The neuropsychology of religious and spiritual experience”. Journal of consciousness studies 7(11-12), 2000, 251-266.
• Norenzayan, Ara, “The origins of religion.”. The Handbook of Evolutionary Psychology, 2, 2015, 848-866.
• Özcan, Hanefi, Epistemolojik Açıdan İman, İFAV Yayınları, İstanbul 2019.
• Persinger, Michael A., “People who report religious experiences may also display enhanced temporal-lobe signs”, Perceptual and Motor Skills,58(3), 1984, 963-975.
• Persinger, Michael A., “The neuropsychiatry of paranormal experiences”. The Journal of neuropsychiatry and clinical neurosciences, 13(4), 2001, 515-524.
• Shermer, Michael, İnanan Beyin, (Çev.: Nurettin Elhüseyni), İstanbul 2011, s.xiv.
• Tokur, Behlül, Klasik Ve Güncel Konularıyla Din Psikolojisi, Sonçağ Akademi Yayınları, Ankara 2020.
• Topbaş, Eriman, Dindar Beyin, Panama Yayınları, Ankara 2013.
• Woolston, H. B., “Religious emotion", The American Journal of Psychology 13(1), 1902, 62-79.
• Zinnbauer, Brian J, Kenneth I. Pargament. “Religiousness and spirituality”. Handbook of the psychology of religion and spirituality, 54, 2005, 1-6.