Martin Buber ve Gustav Jung Düşüncesinde Kolektif Bilinçdışı ve Gnostik Yaklaşım Bağlamında Tanrı

Yıl 2024, Sayı: 42, 14 - 23

Fırat Karadağ , Ruhattin Yazoğlu

Öz

Bu çalışmada varoluşçu felsefenin önemli isimlerinden olan Martin Buber ve psikoloji alanında özellikle kolektif bilinçdışı üzerinde yaptığı çalışmalarla isminden her zaman bahsettirmiş olan Gustav Jung’un Tanrı anlayışlarını inceleyeceğiz. Tanrı kavramını ve bu kavramın Buber ve Jung’un fikirleri etrafında dinî, felsefî ve insan psikolojisi açısından değerlendirmesini yaptıktan sonra Tanrı-insan ilişkisine farklı bir açıklama getiren Jung’un bilimsel pisikolojisinin kolektif bilinçdışı kuramının, tek başına yeterli olup olamayacağını, Buber’in Tanrı konusunda ortaya koyduğu Ben (insan) – Sen (Tanrı) ilişkisi doğrultusunda geliştirdiği felsefî görüşlerini de ele alarak açıklamaya çalışacağız. Din, en başta Tanrı meselesi değil özellikle insanın Tanrı ile ilişkisi meselesidir. Freud ve Jung’un psikolojilerinde ruh için kullandığı ich (ben-bilinç), es (o-bilinçaltı), über-ich (üstben-ideal ben) gibi sınıflandırmaların aksine Buber, “I-Thou” (ben-sen) ifadesiyle Tanrı-insan ilişkisinin önemini vurgulamaktadır. Fakat Jung, dine Ben-Sen ilişkisi açısından bakmamaktadır. O, genellikle Tanrı’yı özerk psişik muhteva olarak görmektedir. Jung’un Tanrı’nın psişik olarak tecrübe edilebilir olduğu fakat metafiziksel olarak reddedilmesi gerektiğini düşünmesi sadece psikolojik değil metafiziksel bir iddiadır. Çünkü Tanrı’nın insandan bağımsız olarak var olmadığı, sadece psişik olarak tecrübe edilebilir olanla yetinmek gerektiği ve metafiziksel alanın reddi gibi yaklaşımlar, Tanrı’nın göreliliğine dair psikolojiden ziyade metafiziksel iddialardır. Metafiziksel bir iddiada bulunmanın bilimsel pskilolojinin sınırlarını ihlal edip etmediği ise önemli bir problemdir. Tüm bu anlattıklarımızdan hareketle bu çalışmamızda Tanrı anlayışları bakımından oldukça farklı iddialarda bulunan Buber ve Jung’un dinî tecrübe ve gnostisizm hakkındaki görüşlerini ele alıp Tanrı’yı tecrübe etme konusunda gnostik anlayışın yeri incelenecektir. Özellikle de gnostisizm konusunda Buber’in yoğun eleştirilerine maruz kalan Jung’un görüşleri üzerinde değerlendirme yapıp her iki düşünürün gnostisizm özelinde Tanrı görüşleri mukayese edilecektir.

Anahtar Kelimeler

: Felsefe, Din Felsefesi, Din, Psikoloji, Kolektif Bilinçdışı, Gnostisizm, Buber, Jung.

Kaynakça

• Alper, Ö. (2000). “İrfaniyye”, İslâm ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, c. 22.
• Attar, N. (1991). Tezkiretü’l-evliya (Süleyman Uludağ, Çev.). Erdem Yayınları.
• Ayten, A. (2017). Psikoloji ve Din. İz Yayıncılık.
• Buber, M. (2013). Tanrı Tutulması (Abdüllatif Tüzer, Çev.). Lotus Yayınevi.
• Buber, M. (2014). Between Man and Man. Martino Fine Books.
• Buber, M. (2020). Ben ve Sen (İnci Palsay, Çev.). Kopernik Kitap.
• Floramo, G. (2005). Gnostisizmin Tarihi (Selma Aygül ve Bilal Baş, Çev.). Litera Yayınları.
• Fordham, F. (1983). Jung Psikolojisinin Ana Hatları (Aslan Yalçıner, Çev.). Say Kitap Pazarlama.
• Freud, S. (2014). Bir Yanılsamanın Geleceği (Mehmet Ökten, Çev.). Tutku Yayınevi.
• Geçtan, E. (2014). Psikanaliz ve Sonrası. Metis Yayınları.
• Gündüz, Ş. (2000). “Pavlus teolojisinde gnostik unsurlar”. Dini Araştırmalar Dergisi. 6(2), 56-60.
• Gündüz, Ş. (2004). Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı. Ankara Okulu Yayınları.
• Hançerlioğlu, O. (2016). Felsefe sözlüğü. Remzi Kitabevi.
• Jung, G. (1997). Analitik psikoloji (Ender Gürol, Çev.). Payel Yayınevi.
• Jung, G. (2001). Anılar, düşler, düşünceler (İris Kantemir, Çev.). Can Yayınları.
• Jung, G. (2010). Psikoloji ve din (Raziye Karabey, Çev.). Okyanus Yayıncılık.
• J. Soccio, D. (2010). Felsefeye Giriş-Hikmetin Yapıtaşları (Kevser Karataş, Çev.) Kaknüs Yayınları.
• Kalın, F. (2014). Rudolf Otto’da Din, Kutsallık ve Mistik Tecrübe. Ötüken Neşriyat.
• Otto, R. (1950). The Idea of the Holy (John W. Harvey, Trans.). Oxford University Press.
• Pazarlı, O. (1982). Din Psikolojisi. Remzi Kitabevi.
• Storr, A. (2006). Jung’dan Seçme Yazılar (Levent Özşar, Çev.). Dost Kitabevi Yayınları.
• Taylan, N. (2013). İslâm Düşüncesinde Din Felsefeleri. M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Tolstoy, (1995). Din Nedir? (Murat Çiftkaya, Çev.). Furkan Yayınevi.
• Ukray, M. (2016). Jung Psikolojisi. YasonYayınları.