Bir Belâgat Terimi Olarak Kur’ân’da Tenkît/Nükte

Yıl 2021, , 779 - 799, 30.10.2021

Sabğatullah Tayfur

https://doi.org/10.31121/tader.973138

Cited By: 1

Öz

Kur’ân-ı Kerîm, belâgatın en üst seviyesinde yer alan ilâhî bir şaheserdir. Onun bu zirvede bulunmasını sağlayan en önemli faktörlerden birisi, birçok söz sanatını ve edebî güzelliği barındırmasıdır. Bu husus, onu ilâhî ve beşerî bütün eserler arasında ayrıcalıklı kılan ve olağanüstü bir metin yapan en önemli etkenler arasında yer almaktadır. Kur’ân-ı Kerîm’de kullanılan edebî sanatlardan birisi tenkît metodudur. Bir nükteye dayanarak alternatif ifadeler arasında belli bir ifadeyi seçme olan tenkît, bizi âyetlerdeki gizli mesajların izini sürmeye sevk etmektedir. Böylece ilâhî kelâmdaki anlam zenginliğinin ortaya çıkmasına vesile olmaktadır. Tenkît metodunun en ayırıcı özelliği, barındırdığı nükte unsurudur. Bu sanatın bel kemiğini oluşturan ince nüktelerin varlığı sebebiyle cümlede herhangi bir eksiklik kalmayacak şekilde bir anlam bütünlüğü meydana gelmektedir. Tenkît, ufuk açıcı bu özelliği sayesinde insanları ilâhî sözlerde derin bir şekilde düşünmeye yöneltmektedir. Böylece Kur’ân-ı Kerîm’deki her bir tenkît örneğini inceleyerek onun harikulade bir kitap olma özelliğini daha iyi kavramakta ve özüne bir adım daha yaklaşmaktayız. Bu çalışmamızda, ilk olarak tenkîtin sözlük ve terim anlamını açıklamaya çalıştık. Ardından bunun Arapçadaki uygulamalarına yer verdik. Daha sonra âyetlerdeki bazı tenkît örneklerini incelemeye tabi tuttuk. Bundaki amacımız, bir nebze de olsa, Kur’ân-ı Kerîm’in mucizevî yönünün gün yüzüne çıkmasına katkı sunmaktır. Bu açıdan baktığımızda çalışmamızın önem arz ettiğini söyleyebiliriz.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, Belâgat, Nükte, Tenkît, Metot

Tankīt/Nukta as a Term of Rhetoric in the Qur’ān

Öz

The Qur'an is a divine masterpiece at the highest level of rhetoric. One of the most important factors that ensure the Qur'an to be at this point is that it as many rhetoric and literary beauty. This is one of the most important factors distinguishing it among all divine and human works and making it an extraordinary text. One of the literary arts used in the Qur'an is the method of tankīt. Tankīt, which is choosing a certain expression among alternative expressions based on wit, leads us to follow the hidden messages in the verses. Thus, it leads to the emergence of the richness of meaning in the divine word. The most distinctive feature of the tankīt method is the witty element it contains. Due to the existence of fine witticisms that form the backbone of this art, a sense of integrity is formed in the sentence without any deficiencies. Thanks to this eye-opening feature, tankīt directs people to think deeply in divine words. Thus, by examining each example of tankīt in the Qur'an, we better understand its character as a wonderful book and get one step closer to its essence. In this study, we first tried to explain the dictionary and term meaning of tankīt. Then we included its applications in Arabic. Then, we examined some examples of tankīt in the verses. Our aim here is to contribute to the unveiling of the miraculous aspect of the Qur'an to a small extent. From this point of view, we can say that our study is important.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Quran, Rhetoric, Wit, Tankīt, Method

Kaynakça

• Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh el-Hüseynî. Rûḥu’l-meânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Askerî, Ebû Hilâl. Kitâbü’ṣ-ṣinâateyn el-kitâbeti ve’ş-şi‘r. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1986.
• Atîk, Abdülazîz, İlmü’l-meânî. Beyrut: Dâru’n-Nahda, 2009.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Mustafâ Edîb el-Buğâ. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1987.
• Burûcerdî, Muhammed b. Hamed, el-Fetḥu alâ Ebi’l-Fetḥ. thk. Abdülkerîm ed-Düceylî. Bağdat: Dâru’ş-Şüûni’s-Sekkâfiyyeti’l-Âmme, 1987.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali. et-Ta‘rîfât. thk. İbrâhîm el-Ebyârî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1985.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Şerhu tasrîfi’l-İzzî, thk. Muhammed ez-Zefzâf. Kuveyt: Dâru’z-Zâhiriyye, 2020.
• Dervîş, Muhyiddîn. İ‘râbü’l-Ḳur’ân ve beyânühü. 10 Cilt. Suriye: Dâru’l-İrşâd, ts.
• Dımaşkī, Ömer b. Alî b. Âdil. el-Lübâb fî ulûmi’l-kitâb, thk. Âdil Ahmed vd. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Er, Rahmi vd. “Tenkit”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/458-465. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Farâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl, Kitâbu’l-ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî - İbrâhîm es-Sâmirâî. 8 Cilt. b.y.: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed b. Ali el-Mukrî. el-Miṣbâḥu’l-münîr. 2 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Hamevî, Ali b. Abdillâh, Ḫizânetü’l-edeb ve gāyetü’l-erib. thk. İsâm Şuaytû. 2 Cilt. Beyrut: Dâru ve Mektebetü Hilâl, 1987.
• Hasan Hân, Sıddîk b. Ali b. Lutfillâh el-Hindî. Fetḥu’l-beyân fî maḳāsidi’l-Ḳur’ân. 15 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1992.
• Hâzin, Alâüddîn Ali b. Muhammed. Lübâbü’t-te’vîl fî maâni’t-tenzîl, thk. Muhammed Ali Şâhîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Herarî, Muhammedü’l-Emîn b. Abdillâh el-Uramî. Tefsîru ḥadâiḳi’r-ravḥi ve’r-reyḥân. thk. Hâşim Muhammed Ali. 33 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 2001.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru Sahnûn li’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, 1997.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Zekeriyyâ. Mu‘cemü meḳāyisi’l-luġa. 6 Cilt. Şam: Dâru’l-Fikr, 2002.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem el-İfrîkī el-Mısrî. Lisânü’l-arab. 6 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Münkız, Üsâme. el-Bedî‘ fî naḳdi’ş-şi‘r. thk. Ahmed Bedvî - Hâmid Abdülmecîd Kahire: Mek-tebetü Câmiati Kahire, ts.
• İbn Sîde, Ali b. İsmaîl el-Mursî. el-Muḥkem ve’l-muḥîṭu’l-a‘zam. thk. Adülhamîd Hindâvî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• İbn Useymîn Muhammed Sâlih, Tefsîru’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. Suudi Arabistan: Müessesetü’ş-Şeyh Muhammed Sâlih b. el-Useymîn el-Hayriyye, 2015.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’s-Saâdât el-Mübârek b. Muhammed el-Cezerî. en-Nihâye fî ġarîbi’l-ḥadîs̱i ve’l-es̱er, thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî – Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. 5 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1979.
• Kaçar, Halil İbrahim. “Tenkît”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/465. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Kazvînî, Celâluddîn Muhammed b. Sa‘diddîn Hatîb. el-Îżâḫ fî ulûmi’l-belâġa. thk. Behîc Gazzâvî. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Ulûm, 1998.
• Kefevî, Ebu’l-Bekā Eyyûb b. Mûsâ. el-Külliyyât, thk. Adnân Dervî‏ş - Muhammed el-M‎ısrî. Bey-rut: Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• Makdisî, Mucîruddîn b. Muhammed el-Uleymî. Fetḥu’r-raḥmân fî tefsîri’l-Ḳur’ân, thk. Nuruddîn Tâlib. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’n-Nevâdir, 2009.
• Meydânî, Abdurrahmân Hasan Habenneke. el-Belâġatü’l-arabiyye. 2 Cilt. Şam: Dâru’l-Kalem, 1996.
• Mûsılî, Nasrullah b. Muhammed, b. Abdilkerîm. el-Mes̱elü’s-sâir fî edebi’l-kâtibi ve’ş-şâ‘ir. thk. Mu-hammed Muhyiddîn Abdülhamîd. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriye, 1995.
• Mutarriz, Burhânüddîn Nâsır b. Abdisseyyid b. Ali. el-Muġrib fî tertîbi’l-Mu‘rib. thk. Mahmûd Fâhûrî – Abdulhamîd Muhtar. Halep: Mektebetü Üsâme b. Zeyd, 1979.
• Mısrî, İbn Ebî İsba‘. Taḥrîrü’t-taḥbîr. Birleşik Arap Emirlikleri: Lecnetü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Mustafa, İbrâhîm vd. el-Mu‘cemü’l-vaṣîṭ. thk. Mecme‘u’l-Lugati’l-Arabiyye. 2 Cilt. b.y.: Dâru’d-Da‘ve, ts.
• Nesâî, Ahmed b. Şu‘ayb b. Alî, el-Müctebâ mine’s-sünen. nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Ha-lep: Mektebetü’l-Matbûti’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1986.
• Ömer, Ahmed Muhtar. Mu‘cemu’l-luġati’l-arabiyyeti’l-muaṣıra. 4 cilt. Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 2008.
• Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtiḥu’l-ġayb. 32 Cilt. b.y.: Daru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2000.
• Râzî Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkādir. Muḫtâru’ṣ-ṣiḥâḥ, thk. Yûsuf eş-Şeyh Muhammed. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1999.
• Rızâ, Muhammed Reşîd. Tefsîru’l-Ḳur’ân’il-ḥakîm. 12. Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısrıyyetü’l-Âmmetüli’l-Kütüb, 1990.
• Sâmirâî, Fâdıl Sâlih. Meâni’n-naḥv. 4 Cilt. Ürdün: Dâru’l-Fikr, 2000.
• Sâfî, Mahmûd b. Abdirrahîm. el-Cedvel fî i‘râbi’l-Ḳur’ân. 31 Cilt. Şam: Dâru’r-Reşîd, 1997.
• Şâtıbî, Ebû İshak İbrâhîm b. Musâ. el-Maḳāṣidü’ş-şâfiye fî şerḥi ḫulâṣeti’l-Kâfiye. 10 Cilt. Mekke: Ma‘hedü’l-Buhûs, 2007.
• Şâzelî, Ahmed b. Muhammed. el-Baḥru’l-medîd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr, Câmi‘u’l-beyân fî te’vîli’l- Ḳur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Zebidî, Ebü’l-Feyz Muhammed b. Muhammed Mürteza. Tâcu’l-arus min cevâhiri’l-ḳâmûs. 40 Cilt. b.y.: Daru’l-Hidaye, ts.
• Zehrî, İbrâhîm b. Muhammed b. Zekeriyyâ. Şerḥu şi‘ri’l-mütenebbî. thk. Mustafâ Aliyyân. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1992.