Tefsir Geleneğinin Gökle Yerin İtaati ve Tesbihi Yorumu Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 941 - 964, 30.10.2021

Nazife Vildan Güloğlu

https://doi.org/10.31121/tader.998841

Cited By: 2

Öz

Fussilet sûresinin 11. âyetinde bahsedildiğine göre gök ve yere itaat emredilmiş, onlar da bu emri yerine getirdiklerini beyan etmişlerdir. İsrâ sûresinin 44. âyetinde ise yedi gök, yer ve buralarda bulunan herkesin yüce Allah’ı tesbih ettiği ifade edilmektedir. Âyetlerde işaret edilen ve akıllı oldukları anlaşılan bazı varlıkların, itaat ve tesbihlerini anlamakta bir problem yoktur. Ancak insan gibi mükellef olmayan varlıklar için söz konusu olan bu itaat ve tesbihi nasıl anlamak gerekir? Zira emanetin göklere, yere ve dağlara teklif edildiğinden bahseden Ahzâb sûresindeki 72. âyete göre zikri geçen varlıklar, emaneti yüklenmekten çekinmişler, onun sorumluluğundan korkmuşlar ve nihayetinde onu, insan yüklenmiştir. Buna rağmen ilgili âyetler, niçin gök ile yerin itaatinden ve de tesbihinden bahsetmektedir? Bu makalenin amacı, bu varlıkların itaatini ve tesbihini ifade eden âyetlerin tefsir geleneğinde nasıl yorumlandığını tespit etmektir. Literatürde gök ile yerin itaat ve tesbihini birlikte değerlendiren özel bir çalışmanın olmadığı görülmektedir. Bu çalışma, farklı te’vil yöntemleri kullanan bazı müfessirlerin bu sahadaki yorumlarını karşılaştırmalı olarak değerlendirmeyi hedeflemektedir. Çalışmanın bu yönüyle literatüre katkı sağlayacağı umulmaktadır. Çalışmada, Fussilet sûresinin 11. âyeti ile İsrâ sûresinin 44. âyeti merkeze alınmıştır. Çalışma sırasında öncelikle ilgili âyetlerin yorumlarıyla ilgili bazı klasik tefsirler taranmıştır. Müfessirlerin söz konusu âyetler hakkındaki izahları gruplandırılmak suretiyle karşılaştırmalı olarak sunulmuştur. Buna göre âlimler, gök ve yerin itaati ile tesbihi hakkında mecaz ve hakikat olmak üzere iki tür anlayış sergilemişlerdir. Her iki âyetin, bağlam itibariyle birbirlerine yakın birer pozisyonda olmaları da dikkat çekicidir. İkisi de müşriklerin yüce Allah’a karşı itaatsizliklerini ve iftiralarını ifade eden tavır ve sözleri bağlamında, bütün varlıkların koşulsuz olarak yüce Allah’a itaat hâlinde olduğunu ve daima O’nu tesbih ettiklerini bildirme sadedinde gelmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Te’vil, İtaat, Tesbih, Gök, Yer

Teşekkür

Emeği geçecek olanlara çok teşekkür ederim.

An Assesment on the Interpretation of the Tafsı̄r Tradition about Obedience and Glorification of the Sky and the Earth

Öz

As it is mentioned in the 11th verse of Surah Fuṣṣilat, the sky and the earth were ordered obedience, and they declared that they had carried out this order. It is stated that seven heavens, the earth and everyone there glorify the glorious Allah in the 44th verse of Surah al-Isrā’. There is no problem in understanding the obedience and glorification of some creatures who are pointed out in the verses of the Qur’ān and are understood to be wise. Yet, how the obedience and glorification of the creatures who are not obliged like human beings should be understood? Likewise, according to the 72nd verse of Surah al-Azhāb, which mentions that the trust had been offered to the heavens, the earth and the mountains, the aforesaid creatures abstained from undertaking the trust, they were afraid of the resposibility, and eventually it was undertaken by the human beings. Nevertheless, why the related verses mention the obedience and glorification of the heaven and the earth? The aim of this article is to identify how the verses that state the obedience and glorification of these creatures are interpreted in the tafsı̄r tradition. It is seen that there is not a special study that evaluates the obedience and glorification of the heaven and the earth together in literature. This study aims at comparatively assessing the interpretations of some mufassirs (exegetes) in this field who use different tafsı̄r methods. It is expected that the study will contribute to the literature from this perspective. The study was conducted by taking the 11th verse of Surah Fuṣṣilat and 44th verse of Surah al-Isrā’ in the center. First of all, some classical tafsı̄rs about the interpretations of related verses were scanned during the study. The explanations of mufassirs about the related verses were classified and comparatively presented. According to this classification, the scholars displayed two kinds of understanding about the obedience and tasbı̄h of the heaven and the earth as metaphor and reality. It is also striking that both verses are in positions that are close to each other as of context. Both verses state that all creatures obey definitively to the glorious Allah and always glorify Allah in the context of the attitudes and words of polytheists that state their disobedience against Allah and their slanders.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Interpretation, Obedience, Glorification, Sky, Earth

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Bedreddin Çetiner. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1413/1992.
• Aydın, Hayati. “Kur’ân’da Tesbih Bağlamında Kâinattaki Şuur”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (2009), 1-20.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ. Meʿâlimü’t-tenzîl. thk. M. Abdullah en-Nemr vd. 8 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 1409/1988.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Bedreddin Çetiner. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, İstanbul 1413/1992.
• Bursevî, İsmâil Hakkı. Rûhu’l-beyân. 10 Cilt. İstanbul: el-Matbaatü’l-Osmâniyye, 1330/1911.
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd. es-Sıhâh: Tâcü’l-luga ve sıhâhu’l-‘Arabiyye. nşr. Halîl Me’mûn Şeyhâ. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1427/2007.
• Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerîf Ali b. Muhammed. et-Ta‘rîfât. thk. Muhammed Abdurrahman el-Mer’aşlî. Beyrut: Dâru’n-Nefâes, 1424/2003.
• Çakır, Numan. Kur’an-ı Kerim’de Secde. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. nşr. Bedreddin Çetiner. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1413/1992.
• Fazlur Rahman. Ana Konularıyla Kur’an. çev. Alparslan Açıkgenç. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1999.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî. Meʿâni’l-Kurʾân. nşr. İbrâhîm Şem-süddîn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, 1433/2002.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Ferâhîdî. Kitâbu’l-‘Ayn müratteben alâ hurûfi’l-mu‘cem. thk. Abdulhamîd Hendâvî, 4 Cilt. Beyrut: Dâr’ül-Kütübi’l-‘Ilmiyye, 1422/2002.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib b. Abdirrahmân el-Endelüsî. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, 1422/2001.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin Muhammed b. Ali el-Arabî. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye fî maʿrifeti’l-esrâri’l-mâlikiyye ve’l-mülkiyye. nşr. Ahmed Şemsüddîn. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, ts.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin Muhammed b. Ali el-Arabî. Tefsîru İbni’l-ʿArabî. b.y.: y.y., 1231/1816.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr. nşr. M. Züheyr eş-Şâvîş. 9 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 3. Basım, 1404/1984.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâil b. Ömer b. Kesîr. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed vd. 15 Cilt. Kahire: Mektebetü Evlâdi’ş-Şeyh li’t-Türâs, 1421/2000.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. Te’vîlü müşkili’l-Kur’ân. thk. Seyyid Ahmed Sakr. Kâhire: Mektebetü Dâru’t-Türâs, 2. Basım. 1393/1973. İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. nşr. Bedreddin Çetiner. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, İstanbul 1413/1992.
• İsfehânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. nşr. Safvân Adnân Dâvûdî. Beyrut: ed-Dârü’ş-Şâmiyye, ts.
• Kâşânî, Abdürrezzâk b. Muhammed. Teʾvîlâtü’l-Kurʾân. Riyad: Kral Soud Üniversitesi, Mah-dûtât/Yazmalar, 2437, 1a-305a.
• Kiraz, Celil. “Bir Tefsir Problemi Olarak Bütün Varlıkların Allah’ı Tesbîh Etmesi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/2 (2006), 309-342.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtîhu’l-gayb: et-Tefsîru’l-kebîr. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm/Tefsîru Ebi’l-Leys es-Semerkandî. thk. Ali Muhammed Muavvıd vd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, 1422/2002.
• Sülemî, Ebû Abdirrahmân Muhammed b. el-Hüseyn. Hakâiku’t-Tefsîr. thk. Seyyid İmrân. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, 1421/2001.
• Şimşek, Songül. Kur’an’da Tesbih Kavramının Semantik Analizi. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• İmam Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. el-Muvatta’. nşr. Bedreddin Çetiner. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1413/1992.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-ʿuyûn. nşr. Seyyîd b. Abdülmaksûd b. Abdürrahîm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Bedreddin Çetiner. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1413/1992.
• Mukâtil b. Süleyman. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’t-Târîhi’l-‘Arabî, 1423/2002.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemü’l-evsat. thk. Târık b. Ivadullah b. Muhammed – Abdulmuhsin b. İbrâhîm el-Muhsînî. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1415/1995.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1408/1988.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. nşr. Bedreddin Çetiner. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1413/1992.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. et-Tefsîru’l-basît. n‏şr. Muhammed b. Sâlih b. Abdillah el-Fevzân vd. 25 Cilt. Riyad: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1430/2009.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî el-Bağdâdî. Me‘âni’l-Kur’ân ve i‘râbüh. thk. Abdülcelîl Abdüh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1408/1988.