Feth And Imale (In the Context of Abu Amr ed-Dânî's Work entitled el-Feth ve'l-İmale)

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 455 - 482, 30.04.2022

Yakup Uzun

https://doi.org/10.31121/tader.1032440

Öz

The Qur'an has been recited in several different styles (vecih) over the centuries from revelation to the present day. Contrary to vakf and ibtida, these recitations did not change depending on the people's choice. This is because these vecihs have taken their origins from divine permission, as evidenced by the hadiths that have achieved the degree of Fame in authentic hadith books. According to this permission, the basis of the Qur'anic recitation has been shaped by a rich dia-lect of the daily spoken language used by different Arab tribes and has been maintained with special care in the Islamic world for a long time. The performance of these vecihs, which consti-tute a complete source of richness for the Qur'an in terms of wording and meaning and are also seen as a guarantor that it has not been subjected to any human intervention or distortion, has been preserved for centuries and will undoubtedly continue in this way until the Day of Judgment. One of these vecihs is imale and it is considered in this context. Because imale, as a phonetic quality that is directly related to harmony, eliminates inconsistency between sounds and provides timbre and harmony beauty, encompasses widespread and very different applications both in language and in recitation. In this context, in our study, primarily the concepts of feth and imale were emphasized, based on the work of Ebû Amr ed-Dânî, one of the doyens of the field, el-Feth ve'l-imâle. Then, within the framework of the general content of the author's work, the origin, and varieties of imale are mentioned. Then, the situations where imale is done and not done, the reasons that require imale, the words that are inconsistent in reading with imale, and the names and verbs that are read with imale are mentioned. Finally, the effects of feth and imale on the sound-meaning relationship were investigated.

Anahtar Kelimeler

Qiraat, Phonetic, al-Imalah shadida, al-Imalah mutavassıta, Feth

Feth ve İmâle (Ebû Amr ed-Dânî’nin el-Feth ve’l-İmâle Adlı Eseri Bağlamında)

Öz

Kur’ân-ı Kerîm, nüzulünden günümüze asırlar boyunca birkaç farklı vecihlerle okunmuştur. Okunan bu vecihler, vakf ve ibtidânın aksine insanların ihtiyarına bağlı olarak değişmemiştir. Zira bunlar, menşeini sahih hadis kitaplarında şöhret derecesini yakalamış hadislerin delâlet ettiği şekilde ilâhî ruhsattan almışlardır. Bu ruhsata göre Kur’ân tilâvetinin temeli, farklı Arap kabilelerinin kullanmış oldukları günlük konuşma dilinin zengin bir şive yapılanması esası dahilinde şekillenmiş olup, öteden beri İslâm dünyasında özel bir itina ile sürdürülmektedir. Lafız ve mana yönünden Kur’ân için tam bir zenginlik kaynağı oluşturan ve onun hiçbir beşerî müdahaleye ve tahrifata uğramamış olmasının bir garantörü olarak da görülen bu vecihlerin icra ve eda keyfiyyeti, asırlar boyunca muhafaza edilerek günümüze gelmiş, kıyamete kadar da kuşkusuz bu şekilde devam edecektir. Söz konusu olan bu vecihlerden birisi de imâle olup bu kapsamda mütalaa edilmektedir. Zira imâle, âhengle doğrudan irtibatlı olan, sesler arası uyuşmazlığı gideren, tını ve uyum güzelliği sağlayan fonetik bir keyfiyet olarak hem dilde hem kıraatte yaygın ve çok farklı uygulamaları ihata etmektedir. Bu bağlamda çalışmamızda alanın meşhur âlimlerinden biri olan Ebû Amr ed-Dânî’nin el-Feth ve’l-imâle adlı eseri esas alınarak öncelikle feth ve imâle kavramları üzerinde durulmuştur. Ardından müellifin eserinin genel muhtevası çerçevesinde imâlenin menşeinden, çeşitlerinden bahsedilmiştir. Sonrasında imâle yapılan ve yapılmayan durumlar, imâleyi gerektiren sebepler, imâle ile okunmasında ihtilaf edilen lafızlar, imâle ile okunan isim ve fiiller zikredilmiştir. Son olarak da feth ve imâlenin ses-anlam ilişkisi üzerindeki etkileri araştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Fonetik, İmâle-i şedîde, İmâle-i mutavassıta, Feth.

Teşekkür

Selamunaleyküm hocam. Makaleyi derginize göre uyarlamaya çalıştım. Herhangi bir eksiği falan olursa düzeltmeye çalışırım inşallah. Hayırlı akşamlar diliyorum.

Kaynakça

• Bağdâdî, İbn Serac Ebû Bekr Muhammed b. es-Serî b. Sehl. el-Usûl fî’n-nahv. thk. Abdulhu-Seyn el-Fitlî. Muessesetu’r-Risâle, ts.
• Benli, Abdullah. Hafs Rivâyetiyle Âsım Kıraatinin Tecvîd Kuralları. Kayseri: Tezmer, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Sahih-i Buhari. thk. Mustafa Dibu’l Buga. Şam: Daru’l Ulumi’l-İnsaniyye, ts.
• Cermî, İbrahim Muhammed. Mu‘cemu‘ulûmi’l-Kur’ân. Dimaşk: Dâru’l-Kalem, 2001.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sihâh. nşr. Ahmed Abdulgafûr Attâr. Mısır, 1316/1898.
• Curcânî, Ebû Bekr Abdülkahir b. Abdirrahmân b. Muhammed. Mu‘cemu’t-tarifât. thk. Muhammed Sıddik el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-Fazîle, 2004.
• Çağıl, Necdet. Kur’ân Belâgati ve Fonetiği Yönünden Kıraatler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri, Doktora Tezi, 2002.
• Çetin, Abdurrahman. “Ebû Amr ed-Dânî ve Eserleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3 (1991), 31-40.
• Çetin, Abdurrahman. “Ebû Amr ed-Dânî ve Kıraat İlmindeki Yeri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3 (1991), 13-30.
• Çetin, Abdurrahman. “Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân Dânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/459-461. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Çifçi, Hasan. Kıraat İlminde Feth, Beyne, İmâle Olgusu ve Ebû Amr ed-Dânî’nin el-Mûdıh li-Mezâhibi’l-Kurrâ fi’l-Feth ve’l-İmâle Adlı Eserinin Tahlili. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. el-Feth ve’l-imâle. thk. Ebû Said Ömer b. Garâme el-Amrevî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1422/2002.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. el-Mûdah fî vucûhi’l-kırâât ve‘ilelihâ. thk. Ömer Hamdan el-Kubeysî. Cidde: el-Cemâ‘atü’l-Hayriyye li Tahfîzi Kur’âni’l-Kerîm, 1414/1993.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. el-Mûdih li-mezâhibi’l-kurrâ ve ihtilâfihim fi’l-feth ve’l-imâle. thk. Fergali Seyyid Arbâvî. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. el-Müktefâ fi’l-vakf ve’l-ibtidâ. thk. Yûsuf Abdurrahman el-Mar’aşî. Beyrut, 1407.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. Kitâbu’t-teysîr fi’l-kirââti’s-seb‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Delîmî, Ömer Ali Muhammed, Zafer Akîdî Fethî el-Ânî. Mevâni‘u’l-imâle, Ustâz. 2012.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. Beyrut: Daru’l Cinan, 1988.
• Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelûsî. İrtişâfu’d-darab min lisâni’l-‘Arab. thk. Receb Osman Muhammed ve Ramazan Abduttevvâb. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 1998.
• Ebû Ubeyd, el-Kâsım b. Sellâm b. Abdillah el-Heravî. Fedâilü’l-Kur’ân. thk. Mervân el-Atiyye. Dimaşk: Dâru İbni Kesîr, 1415/1995.
• Fârisî, Ebû Alî Hasen b. Ahmed b. Abdilgaffâr. el-Hücce li’l-kırââti’s-seb‘. thk. Bedreddîn Kahvecî-Beşîr Cevicâtî. Dimaşk: Dâru’l-Me’mûn, 1413/1993.
• Fırıncı, Doğan. “İmâle Kurallarını İnşasında Müberred’in Kullandığı Bazı Kavramlar”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2016).
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Ruveyfiî. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 2003.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-kıraati’l-aşr. nşr. Ali Muammed Debbâ, 2 Cilt. Mısır, ts.
• İbnü’l-Cezerî. Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Gâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ. thk. C. Bergstraesser. Beyrut: Daru’l- Kütübi’l- İlmiyye, 1971.
• İbrahim, Muhammed Tayyib. İ‘rabu’l-Kur’âni’l-Kerîm. b.y.: Dârun Nefâis, 1427/2006.
• Makdisî, Ebû Şâme Ebü’l-Kasım (Ebû Muhammed) Şihâbüddîn Abdurrahmân b. İsmail b. İbrahim. İbrâzü’l-me‘ânî min hirzi’l-emânî. thk. İbrahim Atve ‘İvad. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. Kitâbü’t-Tebsıra fi’l-Kırââti’s-Seb‘. thk. Muhammed Gavs en-Nedvî Bombay/Hindistan: ed-Dâru’s-Selefî, 1402/1982.
• Mevsılî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Bağdâdî. Sırru sınâʿati’l-iʿrâb. thk. Hasan Hindâvî. Dimaşk: Dâru’l-Kalem, 1993.
• Muberred, Ebu’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd. el-Muktedab. thk. Abdulhâlık Udayme. Beyrut: Âlemu’l Kutub, 2010.
• Muhaysin, Muhammed Sâlim. el-Kırâât ve Eseruhâ fî ‘Ulûmi’l-‘Arabiyye. Kahire: Mektebetü’l-Külliyâti’l-Eseriyye, 1984.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. Sahih-i Müslim, thk. Muhammed Fuad Abdu’lbaki. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1983.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl el-Murâdî el-Mısrî. el-Kat’ ve’l-i’tinâf. thk. Abdurrahman b. İbrahim el-Matrûdî. Riyad: Âlemü’l-Kütüb, 1992.
• Pâluvî, Abdu’l-Fettâh. Zübdetü’l-İrfân. İstanbul: el-Mektebetü’l-Hanîfiyye ts.
• Sarı, Mehmet Ali. “İmâle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/177. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Sehâvî, Ebü’l-Hasen Alemüddîn Alî b. Muhammed b. Abdissamed. Cemâlü’l-kurrâ’ ve kemâlü’l-ikrâ’. thk. Mervân el-Atiyye-Muhsin Ferâbe. Dimaşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs, 1997.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osmân b. Kanber el-Hârisî. el-Kitâb. 2 Cilt. Mısır: Bulak, 1316/1898.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmme li’l-Kitâb, 1394/1974.
• Şelebî, Abdulfettâh İsmâîl. el-İmâle fi’l-kıâât ve’l-lehecâti’l-Arabiyye. Cidde: Dâru’ş-Şurûk, 1403/1983.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi’u’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1992.
• Tetik, İbrahim. “Kur’ân Kıraatinde İmâle ve Feth’in Kitâbî Referansları”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Tetkikleri Dergisi 53/1 (2020).
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Camiu‘s-Sahih. thk. İbrahim Urve. .Mektebetu'l-İslamiyye, ts.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz Şemsuddîn Ebû Abdullah. Tezkiratü’l-huffâz. thk. Abdurrahmân b. Yahya el-Muallimî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmî, 2009.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Mufassal fî ‘ilmi’l-luğa Arabiyye. thk. Salih Kadâra. Ammân: Dâru’l-Ammâr, 2004.